Dev Bal Mantarı: Yaşayan En Büyük Organizma Bir Balina Değil; Bir Mantar!

"Yaşayan en büyük canlı" dendiğinde akla dinozorlar veya gerçekten de bugüne kadar yeryüzünde yaşamış en büyük hayvan olan mavi balinalar gelebilir. Ancak "canlı" dediğimiz varlık kümesi, "hayvan"lardan ibaret değildir - ve yaşayan en büyük canlı, bir hayvan da değildir. Mantarlar (Fungi) sınıfındandır!

ABD'nin Oregon eyaletindeki Prairie City'de bulunan Ranger bölgesindeki bir ormanda yürüdüğünüzü düşünün. Yaşayan en büyük canlı, bu ormanda yaşamaktadır! Dev ağaçların arasında dolanırken, "Bu ağaçlardan biri acaba aradığımız dev canlı olabilir mi?" diye düşünüp, kafanızı yukarı kaldırarak büyük cüsselerini süzebilirsiniz. Ama ilk hatayı, yukarı bakarak yaptınız - zira yeryüzünde yaşadığı tespit edilen en büyük canlı, tam da ayaklarınızın altında yaşıyor. Şaşırdınız mı? Aslında tüm orman, onun üstüne kurulu.

Bal Mantarı: Yeryüzündeki En Büyük Canlı!

Ormanda ağaçların dibinde kümelenmiş küçük bir şapkalı mantar türü olan bal mantarları (Armillaria ostoyae) her yere dağılmış bir vaziyette ayrı ayrı yerlerdeler. Ancak bu ayrı ayrı yerlerde gördüğünüz mantarlar, aslında hiç de ayrı değiller. Hepsi aynı bireyin farklı organları!

Orman boyunca yayılmış olan bu mantar kümeciklerinin hepsi yer altında birleşen tek bir mantarın toprak üstü kısımlarıdır. Mantarın toprak altında uzanan ipliksi ağları (hifleri) 910 hektarlık bir alana yayılmıştır. Bu alan yaklaşık 900 futbol sahası büyüklüğüne denk gelmektedir.

USDA

Büyüme hızı ve yüzlerce tona ulaşan cüssesine bakılarak bu mantarın yaklaşık 1900 yıldır büyüdüğü hesaplanmıştır. 1900 yıldır yer altında olan mantarın üstünde bir de orman kurulmuştur. Bu konudaki kitap incelememize buradan ulaşabilirsiniz.

USDA

Mantarın fark edilmesini sağlayan şey ise yine bu üstündeki ormandır. Oregon'da bu ormanda toplu ağaç ölümlerini araştıran araştırmacılar bir çeşit mantar türünün ağaçları besinsiz bıraktığını fark etmişlerdir. Daha sonra farklı yerlerden alınan mantarlara genetik testler uygulanınca şaşırtıcı gerçek ortaya çıkmıştır: Aslında tüm bu ağaçları besinsiz bırakıp öldüren şey, tek bir devasa mantardır.

USDA

Parazitik Bir Dev!

Yaygın olarak "ayakkabı ipi mantarı" olarak da bilinen Armillaria ostoyae, çeşitli kozalaklı ağaçların kök sistemlerini parazitleştirir, kolonize eder, öldürür ve parçalar. Bu da ormancılar arasında "Armillaria kök hastalığı" olarak adlandırdıkları soruna yol açar. Armillaria ostoyae, patojen ve ağaç öldürücü olmakla birlikte, ölü odunsu materyalde de saprofit olarak uzun yıllar kendini koruyabilir.

Reynolds Creek ve Clear Creek bölgelerindeki geniş bir alana yayılan kök hastalıkları, başlangıçta Malheur Ulusal Orman personeli tarafından fark edildi. Saha değerlendirmeleri, bölgede Armillaria'nın yaygınlığını doğruladı ve bilim insanları, mantarla ilgili araştırma yapmaya davet edildi. Çalışmaları sonucunda, bu bireylerin türünü, boyutunu ve tahmini yaşını tespit ettiler.

USDA

Yukarıdaki tabloda gösterilen her Armillaria ostoyae geneti (yani bireyi) test edilmiş ve genetik olarak homojen olduğu belirlenmiştir. Bu genetlerin her biri ayrı bireylerdir ve toprak ile ağaç köklerini 50 ila 2.385 dönüm arasında değişen miktarlarda işgal eden ayrı mantar misel ağlarıdır. Şekil 3 ve Tablo 1'de Genet D olarak tanımlanan en büyük A. ostoyae bireyi, 2.385 dönümlük bir alanı kaplar ve dünyadaki bilinen en büyük organizmasıdır. Smith ve arkadaşları tarafından 1992 yılında Michigan'da keşfedilen daha küçük Armillaria bireylerinin ağırlık tahminleri için yapılan varsayımlar kullanılacak olursa, mantar miselleri ve Genet D'nin rizomorflarını içeren biyokütlenin 7.567 ila 35.000 ton arası bir ağırlıkta olduğu tahmin edilmektedir. Malheur Ulusal Ormanı'nda bulunan bu Armillaria bireyi, dünyada biyokütlesi bilinen mantar, bitki veya hayvanlar arasındaki en büyük canlı organizmadır ve bu nedenle Dev Mantar olarak bilinir.

Dev Mantarların Biyolojisi

Bilim insanları, bu mantarların bu kadar büyük ve yaşlı olmalarını mümkün kılan faktörlerin hepsini henüz keşfedebilmiş değiller. Armillaria, daha az yoğun olan ve kök hastalığına daha az duyarlı türlerden oluşan, tarihi ve büyük ormanlarda etkili bir şekilde yayılmış olabilir. Alternatif olarak, mevcut koşullar son birkaç yüz yıldır doğada görülen yangın rejimlerinden farklı olduğu için, orman yapısı ve bileşimi Armillaria'nın yayılmasına artık daha uygun hâle gelmiş olabilir.

Malheur Ulusal Ormanı'ndaki bu Armillaria genetleri, çok büyük ve çok yaşlı olsalar da, büyük oranda görünmezdirler. Mantarlar, genellikle ilk yağmurları takiben, sonbahar mevsiminde kısa bir süreliğine belirler ve ya enfekte olmuş ya da yakın zamanda ölmüş ağaçların tabanında ortaya çıkarlar. Genellikle "bal mantarı" olarak adlandırılan Armillaria mantarı, bir genet içerisinde sıradan bir gözlemcinin fark edebileceği en görünür kısımdır.

5-10 santimetre boyundadır ve 5-12 santimetre genişliğinde bir şapkaya sahiptir. Kremsi-sarımsı bir kahverengi renkte saplara sahiptirler. Bir kez oluştuktan sonra çok uzun süre yaşamazlar. Rizomorflar, Armillaria'nın siyah, ayakkabı bağı benzeri, dallanma yapılarıdır ve toprakta büyüyen uzun, ince ve farklılaşmış filamentli mantar dokuları olarak karakterize edilir. Rizomorflar genellikle rüzgarla savrulan ağaçların kök sistemlerinin dışında ve bazen de kabuğun altında görülür. Rhizomorflar, farklı Armillaria türlerinin karakteristiğidir ve mantarın toprakta yayılmasına izin veren bir mekanizma görevi görür. Bu rizomorflar, canlı konaklar da dahil olmak üzere, yayılabilecekleri yeni malzemeler bulur ve onları istila ederler. Rizomorflar, diğer köklerden beyaz iç kısımlarıyla ayırt edilebilirler.

USDA

İnternetteki Sahte "Dev Mantar" Fotoğrafları

Kimi zaman internet üzerinde "dev mantar" adı altında aşağıdaki gibi fotoğraflar paylaşılabilmektedir:

Malheur National Forest

Redeckeria

Halbuki bu görseller, Photoshop ile yapılmış uyduruk görsellerdir ve gerçek değildir.^[2] Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi'nde Mantar Ekolojisi Profesörü olan Tom Bruns ve o zamanki öğrencisi Dirk Redecker, 2000 yılı civarında bu fotoğrafı Photoshop yoluyla laboratuvarları için üretmiştir. Örneğin ikinci fotoğraftaki tür, Boletus rex-veris olarak bilinen 20 santimetrelik bir mantar türüdür. Fotoğrafta ise 7-8 metre olacak şekilde gösterilmiştir. İkili, bu tasarımlarına esprili bir şekilde Boletus photoshopus adını vermişlerdir.

Dev Mantar Nasıl Ürüyor?

Bu mantar da çoğu parazit mantar gibi, eşeyli olarak çoğalır. Mantarlar, erişkin bir mantar tarafından çevreye salınan sporlar olarak hayatlarına başlarlar. Armillaria ostoyae, beyaz spor baskısına sahiptir. Sporlar için iki eşey vardır (bunlar "erkek" ve "dişi" değildir; ama buna benzerdir).

Sporlar, rüzgar gibi çevresel faktörler sayesinde yayılır veya bir hayvan tarafından taşınabilir. Dinlenme hâlindeki sporların üreyebilmeleri için, aynı türün kendilerini tamamlayın çeşidinden bir diğer sporla temas etmeleri gerekir. Eğer birbirine temas eden tekil sporlar aynı türden değilse, koloniler birbirlerine kaynaşmaz ve ayrı kalırlar. Aynı türe ait farklı eşeyden sporların karşılaşması sonucu, kısa sürede koyu kahverengi ve yassı hale gelen birleşik koloniler oluşur.

Bu özel mantarlar, rizomorf olarak da bilinen misel kordonları üretirler (bunlara "ayakkabı bağcıkları" da denir).^[3] Bu rizomorflar, mantarın çok uzak mesafelerden bile besin elde etmesini sağlar. Bunlar aynı zamanda mantar patojenitesinin ana faktörleridir.

Meyve veren vücut büyümeye ve besin almaya devam ettikçe, olgun bir mantar oluşturur. Özellikle Armillaria ostoyae, "solungaçlar" olarak bilinen gövdeden yayılan, geniş ve ince bir tabaka benzeri plakalar üretir. "Solungaçlar", olgun bir mantarın sporlarını barındırır. Spor oluşumu tamamlandığında, bu, mantarın erişkin hâle gelmesi anlamına gelir ve yeni bir nesli başlatacak şekilde sporlarını yayabilir.