Deli Bal Nedir? Yiyenleri Kolayca Zehirleyen Toksik Bal Nasıl Üretilir ve Tarihte Nasıl Kullanıldı?
Karadeniz bölgemizde üretilebilen toksik bal, tarihte Roma ordusunu yenilgiye uğratmakta da kullanıldı!
Psyche Hallucinations
Günümüzde dünya çapında tüketilen besin maddelerinden birisi de baldır. Balın insan tarafından tüketilmesinin on bin yıl öncesine kadar dayandığı düşünülmektedir; çünkü tam olarak tarih verilemese de İspanya Valencia'daki bir mağarada M.Ö. 6000 yılına tarihlendirilen bir duvar resminde bal üreten arılar ve o balı toplayan tarih öncesi bir insan resmedilmiştir. Dünya Gıda ve Tarım Örgütü'nün (FAO) 2019 yılı arıcılık verilerine göre Türkiye, bal üretiminde ikinci sırada bulunmaktadır.
Arıların polenlerini ve nektarlarını topladığı bitkilere göre balın çeşidi değişebilmektedir. Bu yazımızda da balın bir çeşidi olarak nitelendirilen ve toksik etkisi ile tarihte adından sıkça bahsedilen deli baldan (İng: "mad honey") bahsedeceğiz.
Deli Bal Nedir ve Nasıl Zehirlenmeye Yol Açar?
Deli bal, Ormangülleri (Rhododendronlar) familyasına ait bitkilerin polenlerinin veya nektarlarının arılar tarafından toplanmasıyla üretilen ve toksik etkisi olan bir bal çeşididir. Ormangülleri familyası Kuzey yarımkürede 850'den fazla tür ile temsil edilir. Ormangüllerinin Türkiye'deki temel yayılış alanları Karadeniz Bölgesi'ndedir ve bu bölgede özellikle sarı çiçekli ormangülleri (Rhododendron luteum) ve mor çiçekli ormangülleri (Rhododendron ponticum) görülür.
Rhododendron türü bitki polenleri grayanotoksin (andromedotoksin) içermektedir. Ancak bütün Rhododendronlar grayanotoksin üretmezler. Türkiye’de sık görülen toksik Rhododendronlar; Rhododendron luteum ve Rhododendron ponticum’dur. Bu toksik bitkilerden beslenen arıların ürettiği balın tüketilmesiyle de "deli bal"’ veya grayanotoksin zehirlenmesi görülmektedir. Bu tip zehirlenmeler halk arasında ''bal tutması'' olarak da bilinmektedir.
Grayanotoksin bir tür nörotoksindir ve sinir hücrelerinin membranlarındaki sodyum kanallarına bağlanırlar. Bağlanma sonucu kanalların ve membranların sodyum geçirgenliğini arttırarak toksik etki gösterirler. Zehirlenme belirtileri, bal yenildikten sonraki 30-120 dakika içinde ortaya çıkmaktadır. Grayanotoksin zehirlenmesi özellikle solunum, dolaşım, sindirim ve santral sinir sistemlerinde etkilerini göstermektedir. Yaygın olarak görülen belirtileri arasında solunum düzensizliği, solunum derinliğinde azalma, solunum depresyonu, hipotansiyon, bradikardi ve kalp ritim bozuklukları sayılabilmektedir.
Deli Baldan, Tarihte Nasıl Bahsedildi?
Birçok tarihi kaynakta Ormangülleri bitkilerinden elde edilen bu baldan ve zehirlenme belirtilerinden bahsedilmiştir. Bunlardan en eski olanı Socrates'in de öğrencisi olan Ksenofon'un milattan önce 401 yılında On Binler'in Dönüşü'nde (Anabasis) yazdığı sözlerdir; Ksenofon On Binler'in Dönüşü'nde kendisinin başında bulunduğu ordunun Pers ordusunu yendikten sonra Yunanistan'a dönüş yolunda şimdiki Trabzon yakınlarında konakladıklarından, askerlerin bu baldan yediklerinden ve birkaç saat sonra yiyenlerin hepsinin kustuğundan, ishal olduklarından ve ayağa kalkamayacak kadar halsiz olduklarından bahseder.[1]
Research TAMUDünyanın önde gelen bal uzmanları arasında sayılan Teksas A&M Üniversitesi Antropolji Bölümü'nden Prof. Vaughn Bryant, deli balın tarihte savaşlarda bile kullanıldığını belirterek şunları söylüyor:[2]
Milattan önce 67 yılında Romalı komutan Gnaeus Pompeius Magnus (Pompey) ve Roma ordusu, Pontus kralı Mithridates'i (VI. Mithridatis) ve Pers ordusunu Karadeniz boyunca takip ediyordu. Durumu fark eden Persliler testiler dolusu bu yerel baldan topladılar ve onları Roma askerleri bulsun diye orada bıraktılar. Roma askerleri balları buldular ve yediler. Baldan zehirlenen askerler savaşamayacak duruma geldiler ve Pers ordusu geri dönüp 1000 kadar Roma askerini öldürdüler.
Sonuç
Ormangülleri familyasına ait her bitki grayanotoksin içermemektedir ve bu yüzden onlardan elde edilen her ürün zehirli değildir. Örneğin Himalaya dağları çevresinde "balu" adıyla bilinen Rhododendron anthopogon yapraklarından hazırlanan ilaçlar alternatif tıpta bağırsak ağrıları için kullanılmaktadır. Aynı şekilde Rize'de "beyaz komar" olarak adlandırılan Rhododendron türü bitkiden elde edilen Anzer balı da yaraların üstüne sarılarak merhem olarak kullanılmaktadır.
Ayrıca deli balın toksik etkilerini göstermesi için günde bir çay kaşığından (yaklaşık 3 gram) fazla tüketilmesi gerekmektedir. O yüzden tüketileceği zaman mutlaka ölçülü ve mümkünse doktor kontrolünde tüketilmelidir.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git-
28
-
16
-
13
-
12
-
11
-
10
-
10
-
4
-
3
-
2
-
2
-
2
- ^ A. I. Root. (1954). The Abc And Xyz Of Bee Culture. Yayınevi: The A. I. Root Company.
- ^ Texas A&M University. How Eating ‘Mad Honey’ Cost Pompey The Great 1,000 Soldiers. (3 Kasım 2014). Alındığı Tarih: 23 Ekim 2020. Alındığı Yer: Texas A&M University | Arşiv Bağlantısı
- M. Andrei. Ome Other Feature Post The Bizarre History Of Mad Honey: Sweetener, Psychedelic, Weapon Of War. (31 Mayıs 2016). Alındığı Tarih: 24 Ekim 2020. Alındığı Yer: ZME Science | Arşiv Bağlantısı
- C. Salman, et al. (PDF, 2009). Grayanotoksin (Andromedotoxin) İntoksikasyonundan Kaynaklanan Bradikardi, Hipotansiyon Ve Hipoglisemi.
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 11:42:14 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9474
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
