COVID-19'da Ters Zoonosis Görüldü: İnsandan Hayvana Geçen Virüs, Tekrardan İnsana Bulaştı!

COVID-19 salgınının başından beri araştırılmakta olan sorulardan birisi, virüsün ana rezervuarı; yani hangi hayvan türünde ilk olarak evrimleştiği ve sonrasında insana geçtiği. Bir virüsün hayvandan insana geçmesine zoonosis adı veriliyor ve SARS-CoV-2 için bu konudaki en iyi aday, salgın başından beri yarasalar; ancak pangolinler ve yılanlar gibi hayvanlar da bilim insanlarının kuşkulandığı türler olmuştu. Hiçbiri, yarasalar kadar iyi bir aday değil. Belki bir ara konak olabilirler; yani örneğin yarasadan pangoline, oradan insana geçmiş olabilir.

Ancak salgın devam ederken, insan-harici hayvan türleriyle ilgili bir diğer sorun baş göstermeye başladı: SARS-CoV-2, diğer hayvan türlerine bulaşabilir miydi? Öncelikle kedi ve köpeklerimizden endişelendik ve hem kötü hem iyi haberler aldık: Kötü haber; virüsün, kedi ve köpeklere bulaşabildiği yönünde oldu. İyi haberse, virüs evcil hayvanlarımızı pek hasta etmiyor gibi gözüküyor ve daha da iyisi, insana geri bulaşabildiğine (ters zoonosis) dair bir bulguya erişilemedi. Ne var ki kedi ve köpekler, insanların temasta olduğu tek hayvan türü değil (şu ana kadar virüsün kaplanlara, hamsterlara, dağ gelinciklerine ve makaklara bulaşabildiği görüldü) ve şimdi, Hollanda'daki minklerde (Amerika vizonu), virüsün önce hayvana bulaşıp, sonra yeniden insana bulaşabileceği görüldü!

Dağ gelinciklerine virüsün bulaşabildiğini bildiğimiz için, çok yakın akrabaları olan minklerde de bu salgını görmek pek şaşırtıcı değil. Bu iki tür, aynı zamanda insan grip virüsünden de etkilenebiliyorlar.

Hollanda'da bu hayvanlar, kürkleri için yetiştiriliyorlar ve oldukça popüler canlılar. Ne yazık ki birkaç hafta önce doğan binlerce yavruya SARS-CoV-2 bulaştı ve sürü içinde hızla yayıldı. Sonrasında virüsün bu canlılardan en az 2 çiftçiye bulaştığının fark edilmesi sonucu, minklerin bir virüs rezervuarı görevi görebileceği keşfedildi ve bu, Hollanda'nın itlaf kararını getirdi.

Hollanda'da minklerden kaynaklı ilk salgınlar 23 ve 25 Nisan'da duyuruldu. İlk salgında 12.000, ikinci salgında 7.500 hayvan etkilendi. Virüs bulaşan Amerika vizonlarında burun akıntısı ve solunum yetmezliği görüldü. Ayrıca hayvanlar, normalden çok daha sık ölüyorlardı. Her iki durumda da minklere virüsün COVID-pozitif bir çiftçiden bulaştığı tespit edildi. Haziran 2020 itibariyle ise Hollanda'daki 130 mink çiftliğinden 12'si salgınla boğuşuyor.

COVID-19, bir mink çiftliğine ulaştığı anda tıpkı bir yangın gibi yayılabiliyor. Hayvanlar ayrı kafeslerde tutuluyor olsa bile, hava yoluyla bir hayvandan diğerine virüs atlayabiliyor. Özellikle de yatak ve besi üzerine düşen damlacıkların ana bulaş yöntemi olduğundan kuşkulanıyor. Ayrıca virüs, hayvanların dışkısından saçılan toz tanecikleriyle de diğer kafeslere ulaşabiliyor.

Minkler de, tıpkı insanlar gibi, hastalığı semptomsuz, hafif veya ağır olarak atlatabiliyorlar. Hastalık, tıpkı insanlarda olduğu gibi, minklerde de ölüme neden olabiliyor. Ayrıca öldürücülük oranı çok farklı olabiliyor: Bir çiftlikte neredeyse hiç ölüm görülmemişken, diğer bir çiftlikte her 10 minkten 1 tanesi hayatını kaybetti. Bu durum, virüsün dinamiklerini anlamayı zorlaştırsa da, insan-harici türlerde virüsün nasıl yayıldığını araştırmak, virüsün evrimsel esnekliğini tespit etmek açısından büyük öneme sahip.

Virüsün evrimsel esnekliği şu açıdan önemli: Eğer çok yoğun popülasyonlarda virüs çok kolay bir şekilde yayılabilirse (ki SARS-CoV-2 veya kuş gribi gibi solunum yolu virüsleri bunu yapabilir), konaklarını hızla öldürebilen virüsler evrimsel olarak dezavantajlı olmayacaktır; çünkü virüs kolaylıkla yayılabilmektedir ve bir diğer konağa sıçramak için, o anda içinde bulunduğu konağın yatağa düşmemiş olmasına gerek olmayacaktır (bu nedenle de insanlarda sosyal mesafelendirme aşırı önemlidir). Bu durumda, konağını çok hızlı bir şekilde öldürebilen virüs soy hatları evrimleşebilecektir ve bu, insanlar için çok tehlikeli bir durum olabilir.

Minklerden gelen ilginç bir veri de şu: Minklerde de, tıpkı insanlarda olmasını beklediğimiz gibi, popülasyonun %90 civarı hastalığa yakalandıktan sonra sürü bağışıklığı tamamen devreye giriyor ve salgın duruyor. Minklerde virüs genellikle daha az ölümcül olduğu için, kuş gribi gibi virüslere nazaran çiftçilerin maddi durumunu daha az etkiliyor.

Şu ana kadar Hollanda'daki 50.000 civarındaki COVID-19 vakasından sadece 2 tanesinin minklerden insana geçtiği tespit edildi. Ancak salgın hızla devam ettiği için, gelecek aylarda zora düşmemek ve erkenden önlem almak adına hükümet, hayvanların katledilmesine karar verdi. Minkler bir batında ortalama 6 yavru verebilmektedir ve bu nedenle popülasyonları çok hızlı bir şekilde büyüyebilir.

Konudan tamamen bağımsız olarak, 2012 yılında Hollanda parlamentosunda geçirilen bir yasa, etik nedenlerden dolayı mink çiftliklerinin 2024 yılına kadar tamamen kapatılmasını buyuruyordu. Dolayısıyla bu çiftlikler zaten miatlarını doldurmak üzereydi; COVID-19 ise bu süreci hızlandıracağa benziyor. Elbette çiftçiler, mink çiftliklerini salgın bitecek olursa 3-4 yıllığına yeniden açabilirler; fakat belki de bu salgın, minkler için daha kısa sürede özgürlük anlamına gelecek. Tabii hepsi ortadan kaldırılmazsa...

Güncelleme: İspanya da 100.000 Minki Öldürme Kararı Aldı!

17 Temmuz 2020'de, İspanya'nın Aragon bölgesinin Tarım, Hayvancılık ve Çevre Bakanlığı, 92.700 civarında minki (vizonu) barındıran bir çiftlikte 7 çalışanın COVID-19'a yakalanması ve hayvanların %87'sinde COVID-19 tespit edilmesi sonucunda, yüz bine yakın vizonu telef etme kararı aldı. Çiftliği kapatan bakanlık, şu açıklamayı yaptı:

Şu anda insandan hayvana veya hayvandan insana geçişin yaşandığına yönelik bir sonuca varmak mümkün değil. Hayvanlarda herhangi bir anormal davranış veya daha yüksek ölüm oranı tespit edilemedi.

Kediler Sorumlu Olabilir mi?

Bu süreçte, Hollanda'da yapılan araştırmalar da devam etti. Hollanda Hükümeti, vizon çiftlikleri arasındaki koronavirüs geçişinin insanlardan değil, kedilerden kaynaklanıyor olabileceği ihtimalini değerlendiriyor:

Yaptığımız çalışmalar, iki ayrı çiftlikteki virüslerin birbirine çok benzer olduğunu gösterdi. Bu vizon çiftliklerindeki 11 kediden 3 tanesinde de COVID-19 teşhis ettik. Araştırmamız devam ederken, enfekte olmuş vizon çiftliklerine kedilerin giriş çıkış yapamadığından emin olunmasını öneriyoruz.

Hayvanlarda koronavirüs görülme durumuyla ilgili bilgileri buradan alabilirsiniz.