Çocuk Felci Aşısındaki Zayıflatılmış Virüs, Tekrar Bulaşabilecek Biçimde Evrimleşti ve Salgınlara Neden Oldu. Şimdi, Yeni Bir Aşı, Evrime Karşı Gol Atmamızı Sağlayabilir!
Global Polio Eradication Initiative/WHO
- Türev
- Epidemiyoloji
- Viroloji
Bu içerik tıp ve sağlık ile ilişkilidir. Sadece bilgi amaçlı olarak hazırlanmıştır. Bireysel bir tıbbi tavsiye olarak görülmemelidir. Evrim Ağacı'ndaki hiçbir içerik; profesyonel bir hekim tarafından verilen tıbbi tavsiyelerin, konulan bir teşhisin veya önerilen bir tedavinin yerini alacak biçimde kullanılmamalıdır.
Bu haber 3 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.
Dünya, onlarca yıllık çalışma ve milyonlarca çocuğu felçten koruyan kitlesel aşılama kampanyaları sonucunda çocuk felci (polio) hastalığını yenmeye artık çok yakın.
Fakat, aşılanma oranı düşük olan bölgelerde yeni salgınlar patlak vermiş durumda. Bu salgınların bazıları, ağız yoluyla yapılan oral polio aşısının (OPV) içeriğinde bulunan zayıflatılmış poliovirüsün, toplum içinde yayılması ve tekrar hastalık yapıcı özellik kazanacak biçimde evrimleşmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. Şu ana kadar, zayıflatılmış virüs kullanılarak yapılmış başka hiçbir aşı, salgın hastalığa sebep olmamıştır; dolayısıyla bu salgınlar, hastalıklarla mücadelemizde evrimi anlamanın önemini gösteren, ilginç ve tehlikeli bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu mücadelede bir adım öne geçebilmek ve aşı-kaynaklı çocuk felci salgınlarını kontrol altına almak için, 13 Kasım 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO) yeni bir çocuk felci aşısına acil kullanım izni verdi.[1]
Çocuk Felci (Polio) ile Mücadele Nasıl Başladı?
Dünya Sağlık Örgütü'nün, dünyada çiçek hastalığının sona erdiğini duyuran 1980 yılındaki açıklamasından 8 yıl sonra, Küresel Çocuk Felcini Yok Etme Girişimi (GPEI), çocuk felci konusunda harekete geçti.
Çocuk felci, eradikasyon için umut vadeden bir adaydı; yani, dünyayı bu hastalıktan temizlemek kolay olabilirdi. Bunun nedenleri; etkili ve kolay uygulanabilir ucuz maliyetli bir aşısı olması ve hastalığa sebep olan poliovirüsün sadece insanları enfekte edip diğer hayvan türleri arasında yayılmamasıydı.
Poliovirüs ile enfekte olan çoğu insan kendini hasta hissetmezken, bazı insanlar grip benzeri semptomlar gösterir. Bunun yanında, yaklaşık 200 kişiden 1 tanesi hayat boyu felç kalma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Polio, Birleşik Devletler'de 1950 yılından beri ciddi bir tehdit oluşturmadı; ancak dünya çapında insanlara zarar vermeye devam etti, özellikle de çocuklara...
Küresel Çocuk Felcini Yok Etme Girişimi'ne göre, 1980'li yılların sonlarında, vahşi tip poliovirüs her gün 1,000'den fazla çocuğu felç bırakmıştı. O zamandan beri yürütülen yaygın aşı kampanyaları sayesinde vakalar %99 oranında azalmıştı ve poliovirüsün üç tipinden 2 tanesi olan Tip 2 ve Tip 3 kaynaklı son vakalar, sırasıyla 1999'da ve 2012'de görülmüştü. Sadece Tip 1 poliovirüs, 2020 yılında hala 2 ülkede mevcuttu: Afganistan ve Pakistan.
Oral Polio Aşısı (OPV) Nedir, Virüsle Nasıl Mücadele Eder?
Poliovirüs, içinde virüs bulunduran insan dışkısı ile kontamine olmuş suyun veya yiyeceğin tüketilmesi sonucu, insandan insana bulaşır. Bu virüs, insanların bağırsaklarında çoğalır ve sonrasında sinir sistemine yayılarak felce sebep olabilir.
Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, oral aşıyla bağışıklık kazandırma yöntemi, 2000 yılından beri 13 milyon insanın hastalanmasını önledi. Bu ilerleyişi, oral polio aşısına borçluyuz.
Oral polio aşısı (OPV), virüsün bağırsaklarda çoğalmasını ve aktarılmasını engeller. Zayıflatılmış poliovirüs kullanılarak elde edilen ve oral yolla yapılan aşı sadece felçten korumaz, ayrıca virüsün toplumda yayılmasının da önüne geçer. Enjeksiyon yoluyla yapılan ve inaktif (etkisiz hale getirilmiş) virüs içeren, daha yüksek maliyetli bir polio aşısı da mevcuttur; ancak bu aşı sadece felçten korumaktadır, virüsün yayılmasını önlememektedir.
Oral polio aşısı sayesinde, vahşi tip poliovirüs neredeyse ortadan kalkmış olsa da aşının bir zayıf noktası bulunmaktadır: Aşının içeriğinde bulunan zayıflatılmış virüs, hastalığa sebep olmaması için değiştirilmiş bir genetik altyapıya sahiptir. Fakat virüs, bağırsaklarda çoğalırken genetiğindeki önemli değişiklikleri kaybederse, vahşi tip poliovirüs karakterine yaklaşabilir ve enfekte edici özelliklerini yeniden kazanabilir. Bu bir sorun haline gelmeden önce, toplumun büyük oranda bağışıklık kazanması, çocukların %80 ve daha fazla oranda aşılanması gerekmektedir.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Aşı Kaynaklı Salgınlar
Aşı-kaynaklı ilk çocuk felci salgını 20 yıl önce, aşılanma oranının düşük olduğu Dominik Cumhuriyeti'nde ve Haiti'de görüldü. Düşük oranda gerçekleştirilmiş aşılama; aşı virüsünün, aşılanmış insanların dışkıları yoluyla kontrolsüzce yayılarak zaman içinde felç edici formuna geri dönmesine ve toplumda yayılmasına neden olmuştu.
Poliovirüsün 3 tipini birden (zayıflatılmış halde) içinde bulunduran bir oral aşı kullanan aşı kampanyaları, 2016 yılında, sadece Tip 1 ve Tip 3 virüs bulunduran bir formülasyonu kullanmaya başlamıştı.
2021 itibarı ile, aşı-kaynaklı salgınlar öncelikle Afganistan, Pakistan ve Afrika ülkelerinde bulunmaktadır ve bu salgıların çoğu Tip 2 poliovirüs ile ilişkilidir. Tip 2 virüs kaynaklı salgınları önlemenin yolu ise, içinde sadece zayıflatılmış Tip 2 virüs bulunduran bir oral aşı kullanmaktan geçiyor.
Yeni Aşı Hangi Özelliklere Sahip?
Yeni geliştirilen poliovirüs Tip 2 oral aşısından beklenen, orijinal aşının iyi yanlarına sahip olması ve virüste problematik genetik değişikliklerin oluşmasını engellemesiydi. Aşıyı geliştiren araştırmacılardan biri olan San Francisco Tıp Fakültesi'nden biyolog Raul Andino şöyle söylüyor:
Bu, halihazırda mükemmel bir aşı. Bu yüzden, aşının bağışıklık sistemini harekete geçirici özelliklerini değiştirmek istemedik. İstediğimiz tek şey, virüsün hastalık yapıcı eski haline dönmesini engellemekti.
Andino ve çalışma arkadaşları, Tip 2 aşı virüsünü birçok yerinden modifiye etti. Araştırmacılar, virüs genomunu değiştirerek virüsün hastalık yapıcı özelliğini tekrar kazanmasında önemli rol oynayan "bekçi değişimi" olayını engellemeyi amaçladılar.
Poliovirüs, kendisiyle aynı familyaya ait Enterovirüsler ile genom parçalarını takas etme yeteneğine sahiptir. Bu yüzden araştırmacılar, virüsün kendini çoğaltabilmesini sağlayan gen zincirini, "bekçi değişimi" takasının yapıldığı gen bölgesine yakın bir yere taşıdı. Böylece aşıda bulunan zayıflatılmış virüs, gen takası yaparsa, çoğalması için gerekli olan genetik bilgileri de kaybedecek ve tehdit oluşturmayacaktı!
Andino, virüslerin devamlı olarak çoğalabilmesi ve yeni adaptasyonlar geliştirebilmesinin bir diğer nedeni olarak, genetik değişime uğramaya meyilli enzimleri gösteriyor. Bu yüzden araştırmacılar, poliovirüsün de içlerinde bulunduğu, RNA virüslerinin kendilerini çoğaltırken kullandığı bir enzimi, en az hataya yol açacak şekilde modifiye etti.
Mayıs 2020'de araştırmacılar, geliştirdikleri oral polio aşısı hakkındaki çalışmalarını Cell Host & Microbe'da yayınladı.[2] Bu yeni aşının çocuklarda uygulanması sonucu, aşının güvenli olduğu ve orijinal aşıya benzer bir bağışıklık cevabı oluşturduğuyla ilgili bir makale ise Aralık 2020'de The Lancet'te yayınlandı.[3]
Afrika'daki çocuk felcini eradike etme çalışmalarında yirmi yıldan fazla görev almış olan Atlanta Morehouse Tıp Okulu'ndan medikal epidemiyoloji doktoru Chima Ohuabunwo, şöyle söylüyor:
Bilim, bize aşı-kaynaklı salgınların aşılabilir engeller olduğunu anlamamızda yardımcı oluyor. Ancak çocuk felcini sonlandırmak için büyük çoğunluğun aşılanması gerekirken; savaşlar, göç eden topluluklar, zorlu araziler bazı çocuklara ulaşılmasını önlüyor. Çocuk felcini ortadan kaldırmak için uzun yollar kat ettik ve sonunda bu yeni oral polio aşısı, bizim için tünelde yeni bir ışık kaynağı.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
9
-
3
-
2
-
1
-
1
-
1
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- Türev İçerik Kaynağı: Science News | Arşiv Bağlantısı
- ^ World Health Organization. First Ever Vaccine Listed Under Who Emergency Use. (13 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 21 Mart 2021. Alındığı Yer: World Health Organization | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. T. Yeh, et al. (2020). Engineering The Live-Attenuated Polio Vaccine To Prevent Reversion To Virulence. Cell Host & Microbe, sf: 736-751.e8. doi: 10.1016/j.chom.2020.04.003. | Arşiv Bağlantısı
- ^ X. Sáez-Llorens, et al. (2021). Safety And Immunogenicity Of Two Novel Type 2 Oral Poliovirus Vaccine Candidates Compared With A Monovalent Type 2 Oral Poliovirus Vaccine In Children And Infants: Two Clinical Trials. The Lancet, sf: 27-38. doi: 10.1016/S0140-6736(20)32540-X. | Arşiv Bağlantısı
- Polio Eradication. Polio And Prevention, The Vaccines. Alındığı Tarih: 21 Mart 2021. Alındığı Yer: Polio Eradication | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 13:49:42 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/10289
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
