Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Giyim Tercihlerinin Evrimi: Giyimin ve Modanın Tarihi

Giyim Tercihlerinin Evrimi: Giyimin ve Modanın Tarihi Megatrends
8 dakika
18,983
Tüm Reklamları Kapat

Kıyafet kültürü oldukça eski. Belki de insana dair en eski ve kesintisiz kültürel davranış. İnsan "bilen hayvan", "yürüyen hayvan", "konuşan hayvan" olduğu kadar da "giyinen hayvan"dır desek yanlış sayılmaz.

Medeniyet öncesi dönemde insanların çeşitli takılar ve desenli kıyafetlere meraklı olduklarını net olarak biliyoruz, gerek Çatalhöyük gibi yerleşik bölgelerden gerek Avrasya göçebe kültürlerinden elde edilen buluntular içinde çokça "süs" eşyası var. Üstelik bunlar sadece bir zümreye ait olamayacak kadar yaygın. İnsan en başından beri giyimini çeşitlendirmeye meyilli.

Tüm Reklamları Kapat

Asıl sorun, bunların yaygınlığı değil, gerçek amacının ne olduğu. Klasik antropologlardan bazıları bunların gündelik amaçlardan ziyade, törensel ya da sosyal fonksiyonları olan eşyalar olduğunu söylüyordu. Örneğin "Firavunlar öncesi Mısır'da küpeleri rahipler takar", "göçebe topluluklarda kabilenin büyücüsü (yaygın yanlış adıyla "şaman"ı) renkli giyinir", "lohusa kadınlar işlemeli kuşak bağlar", "süslü kılıçlar siyasal otoritenin sembolüdür" gibi örnekleri çoğaltılabilecek kabuller vardı.

Antropologların kabulleri yavaş değişiyor; ama arkeologlar bugün bu kabullerden biraz uzaklaştılar. Buz adam Ötzi'de dahi süslemeli giyimin izleri ve hatta bir dövme bulundu. En zor koşullarda yaşayan Afrika göçebeliğinde bile hiçbir fonksiyonel karşılığı olmayan bir yığın giyim seçeneği olduğu görüldü. Yani gündelik giyim kuşam alışkanlıklarındaki çeşitlilik kültürü oldukça eski olmalı. Bu çeşitliliğin kullanılması için ille de bir kültürel olayın olması beklenmiyor olmalı.

Tüm Reklamları Kapat

İsrail'deki Şkul Mağarası'ndaki bu boncuklar bulunduklarında aslında bir avuç delikli deniz kabuğu yığını hâlinde duruyordu. Görselin alt kısmında görebileceğiniz şekilde bir ip geçirilerek kolye olarak kullanıldıkları düşünülüyor. Tam 110 bin yaşında, dünyanın belki de en eski moda ürünlerinden biri.
İsrail'deki Şkul Mağarası'ndaki bu boncuklar bulunduklarında aslında bir avuç delikli deniz kabuğu yığını hâlinde duruyordu. Görselin alt kısmında görebileceğiniz şekilde bir ip geçirilerek kolye olarak kullanıldıkları düşünülüyor. Tam 110 bin yaşında, dünyanın belki de en eski moda ürünlerinden biri.
Wikimedia

Giyim Kalıpları

Yine de hikâye hep böyle ilerlemiyor. Özellikle dünyanın çabuk metropolleşen bölgelerinde, örneğin Roma kentlerinde ve özellikle de kalabalıkların sosyal düzeninin dikey konumlanmaya meylettiği Roma kentlerinde giyim eşyalarının bir nevi üniforma hâline geldiğini biliyoruz. Soylu sülalelerin gerek kadınları gerek erkekleri için belli başlı giyim kuşam kalıpları dışına çıkmak utanç verici sayılacak bir şeydi. Aynı şekilde sıradan bir Roma esnafının giyim kuşamı da bazı yasalarla sınırlanmıştı. Asur İmparatorluğu'ndan kalma betimlemelerde meslek grupları, sosyal sınıflar ve halkın çeşitli tabakaları arasında doğrudan tek tipleştirilmiş giyim âdetleri görebiliyoruz. Mesela Pers İmparatorluğu'nda da soylu olmayan ailelerin çocuklarının sakal uzatıp sakalına boncuk takamayacağı, asker olmayan erkeklerin süslemeli giyinemeyeceği, soylu olmayanların sokakta altın, zümrüt gibi değerli nesnelerle dolaşmasının cezalandırılacağı gibi kesin kurallar var. Yani en geç İlk Çağ sonlarında dünyanın yerleşik birimlerinin gardrobu tekdüzeleşiyor olmalı.

Muhtemelen bunda sosyal yapıların önemi olduğu kadar giderek seyrelen vahşi av hayvanlarının ve daralan kırsal nüfusun da etkisi olmalı. Giyimin başlıca hammaddesi olan av hayvanları da, onu avlayacak insanlar da azalıyorsa günlük giyimin seçenekleri kaçınılmaz olarak kısıtlanacak demektir. Bu durumda ister istemez üst sosyal gruplar giyimin tekelini kanunlarla ele geçirip çeşmenin başına kendileri oturmak isteyeceklerdir.

Antik Yunan toplumunun sosyal grupları ve sosyal grupların oldukça katı giyim alışkanlıkları.
Antik Yunan toplumunun sosyal grupları ve sosyal grupların oldukça katı giyim alışkanlıkları.
Wikimedia

Kavimler Göçü ve Giyim

Tabii İlk Çağ'ı sona erdiren bizim Kavimler Göçü olarak bildiğimiz büyük göçebe akınları birkaç şeyi değiştiriyor:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

  • Moda değişiyor. At binici bir siyasal gücün, önceden barbar kıyafeti olarak hakir görülen "pantolon"u popülerleştirdiği görülüyor. Çok kumaşlı, eteklikli elbiseler yerine daha sade binici kıyafetleri tercih edilmeye başlanıyor.
  • Göçebeler yanlarında hayvanları ve değerli madenleri de getiriyor. Ve bunların yeni geldikleri pazarlarda satıldığında çok paralar ettiğini fark ediyorlar. Yeniden bir deri bolluğu görülüyor. Yeniden bir değerli taş piyasası oluşuyor.
  • Kısmen Hristiyanlığın da etkisiyle sadelik ve örtünmecilik bir erdem sayılmaya başlıyor. Erkekler saçlarını kısa kesiyor, kadın kıyafetlerinde eskiye göre bir basitlik göze çarpıyor.
  • Şehirler talan olduğu için büyük kitleler hâlinde köye dönüş başlıyor. Eski büyük kentlerin çoğunluğu siyasal otoriteler bozulunca korunamaz durumda kalıyorlar. Zanaatçılık gelenekleri bozuluyor. Giyim kuşam ve takı yapımı geleneği cılızlaşıyor. Taş ve deri piyasada bol olsa da çoğu az işlenerek kullanılıyor.
  • Dünya genelinde sıcaklıklar artıyor. Daha ince kumaşlara talep artıyor. Yün yerine Doğu dünyasında pamuk ve Batı dünyasında Bizans ipeği önem kazanıyor.

Orta Çağ halkında gerçekten bir giyim kuşam sıradanlığı gözümüze çarpıyor. Gerek Çin'de, gerek Hindistan'da gerekse Avrupa'da çok renkli bir moda yok. Renkli giyim bir kraliyet iması, bir soyluluk hakkı. İpeğin tekelleşmiş olması değerini korkunç artırıyor, hatta siyasi anlaşmalara bile pazarlık konusu olacak duruma geliyor. İbrahimî dinlerin (ve tabii doğuda Budizm'in) katı sadelik kuralları eski Pagan dinlerin şaşaalı giysilerini sürekli baskılama hâlinde. Bu dönemde halkın gündelik kıyafetleri oldukça değersiz ve özen gösterilmemiş şeyler.

Orta Çağ İngiltere'sinde bir halk düğünü. Eskinin soylu beyaz rengi bir gelinlik rengi olmakla yetiniyor. Renk tercihlerindeki tekdüzelik kadar kadın ve erkek kıyafetlerindeki sadelik ve kapalılığa da dikkat edin.
Orta Çağ İngiltere'sinde bir halk düğünü. Eskinin soylu beyaz rengi bir gelinlik rengi olmakla yetiniyor. Renk tercihlerindeki tekdüzelik kadar kadın ve erkek kıyafetlerindeki sadelik ve kapalılığa da dikkat edin.
History Extra

İtalyanların ipek üreticiliğini Bizans'tan aşırması ve Arapların İber Yarımadası'nı fethederken pamuk dokumacılığını getirmesiyle birlikte Avrupa'da Yeni Çağ başında yeni bir bolluk dalgası başlıyor. Toplumsal talep hızla artıyor. Gelişen denizcilik, büyük kumaş üreticileri Çin ve Hindistan'ı olduğundan daha ulaşılır hâle getirince Avrupa ve Yakın Doğu pazarları kumaş çeşitliliğiyle doluyor. Fethedilen Amerika düzlükleri, ele geçmiş Aztek altınları, Afrika'nın toprak altındaki zenginlikleri yüz binlerce kürk hayvanını ve değerli madenleri Avrupa'ya göndermeye başlıyor. Giyim kuşam zanaatçılığı yeniden önemli hâle geliyor; terzilik, kuyumculuk, işlemecilik mezarından çıkıyor. Tekstil sektöründe genel bir değer artışı yaşanıyor.

Hâliyle üst sosyal tabakalar da giderek daha egzotik zevklere yöneliyorlar. Mesela, trajikomiktir, önceden Rusya'nın pek de ilgisini çekmeyen Sibirya'ya ilk keşif seferleri aslında büyük ölçüde kürk ticareti yollarının peşinden gidiyor. İngiliz Doğu Hindistan Ticaret Şirketi, Hint kumaşını İngiliz yüksek sosyetesinin vazgeçilmez bir parçası yapıyor. İspanyollar efsanevî El Dorado altınları peşinde bütün Orta Amerika'yı karış karış geziyorlar. Kolomb'un bile Yeni Dünya yerlilerine sorduğu ilk soruların çoğu altın üzerine.

Tarih bu gidişatı tersine çevirmenin yollarını daima buluyor. Elbette bu konuda İngiliz dokuma sanayisinden bahsetmemek olmaz. Her şeye rağmen toplu üretim dışında kalmış bir tekstil sektörü 1764'te İngiliz "spinning jenny"sinin, yani bir çeşit dikiş makinesi taslağının icat edilmesiyle geri dönüşü olmayan bir üretim patlaması yaşıyor. Batı Avrupa'da yaygınlaşan tekstil sanayisi dünyanın tüm geri kalanını kısa zamanda sadece bir hammadde sağlayıcısı konumuna düşürüyor. İngiliz giyim anlayışı zaman içinde evrensel bir moda hâline geliyor. Diğer tüm toplumlar bunun bir türevi olma sürecine giriyorlar. Bu arada endüstri devriminin yarattığı dev işçi sınıfları kısa zamanda kendilerine ait üniformalar (kot, kasket, düşük kalite pamuk) edinmeye başlıyorlar. Yani genelde sanılanın aksine kapitalist ekonominin erken dönemde tekstil dünyasına çeşitlilik değil, tekdüzelik katmaya başladığı bile ileri sürülebilir.

Bir
Bir "spinning jenny" ve onu kullanan dokumacıyı betimleyen çizim. Dokumacı kadın işçi önlüğü ve kısa kollu kıyafetiyle meşhur İngiliz proletaryasının ilk temsilcilerinden birini sembolize ediyor olabilir.
Shopify.com

Günümüzdeki Giysi Çeşitliliği

Peki günümüzdeki çeşitliliğe nasıl ulaşıyoruz? Amerikan tekstilinin büyük icadı "cotton gin", nam-ı diğer çırçır makinesi ile. Çırçır makinesinin dünya yakın tarihine etkisi çok büyük. En gelişmiş İngiliz makinelerinden kabaca 50 kat daha hızlı üretim yapan bu makine, büyük bir hammadde ihtiyacını, dolayısıyla pamuk plantasyonunda çalışacak milyonlarca köle ihtiyacını, dolayısıyla Amerikan siyasetindeki çok büyük siyah-beyaz kavgasını ve dolayısıyla Amerikan İç Savaşı'nı, sonunda Amerikan sanayisini dünyada yarışılamaz kılacak bir sonucu doğuruyor. Özellikle 20. yüzyıl başındaki Avrupalı mühendis ve teknisyenlerin Amerika'ya büyük göçü bu teknolojiyi mükemmelleştiriyor ve ABD dünya tekstil üretiminin lideri duruma geliyor. Böylece tekstil üretim bolluğu İngiliz tipi giyimin adeta sınırlarını zorlayıp sonunda tamamen çatlatıyor. Amerikalılar yerel taleplere göre kumaşlar üretip ihraç etmeye başlıyorlar. Üretim bolluğu, tekstilin tekelleşmesine galip geliyor.

2016 yılına ait dünyanın en büyük 10 tekstil ihracatçısının pazar paylarını gösteren bir grafik. Türkiye o yıl beşinci sırada.
2016 yılına ait dünyanın en büyük 10 tekstil ihracatçısının pazar paylarını gösteren bir grafik. Türkiye o yıl beşinci sırada.
Dünya Ticaret Örgütü

Sonrasını da İkinci Dünya Savaşı'nı takiben yine ABD'den başlayıp dünyayı saran bireysel özgünlük anlayışı ve üniforma kültürünün giderek zayıflaması tamamladı. Bu arada elbette ABD'nin ya uzantısı ya rakibi olarak gelişen Güney Kore, Türkiye, Tayvan, Çin, Vietnam ve Yeşil Devrim sonrası Hindistan da bugünkü tekstil bolluğunun diğer müsebbipleri olarak zaman içinde Amerikan tekstilini solladılar. 80'lerden itibaren bolluk çağı küresel ölçekte yerleştiğinden beri tekstil sektörünün yeni sınırı iş gücü maliyeti olmaya başladı, böylece Bizans devrinden beri batının elinde tuttuğu tekstil tekeli Doğu ve Güney Asya'nın ucuz iş gücü pazarlarına geçti. Dijital tekstil teknolojileri yüzyılının pazardaki kültürel sürükleyicisi olan "moda" ise gerileyen Amerikan tekstil sektörünün kontrolünde kalmaya devam ediyor, medya yoluyla milyarlarca insana ulaşıyor ve tıpkı iki bin yıl önce Roma toplumunun yasalarının yaptığı gibi kitleleri bir şeyleri giymeye, başka şeyleri de giymemeye ve her gün bizleri kendi imajlarımızı yaratmaya teşvik ediyor.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
34
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 4
  • Muhteşem! 3
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 3
  • Merak Uyandırıcı! 3
  • Bilim Budur! 1
  • İnanılmaz 1
  • Umut Verici! 1
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • August Racinet. (2015). The Complete Costume History. ISBN: 9783836571289. Yayınevi: Taschen.
  • Ann Rosalind Jones, Margaret F. Rosenthal, et al. (2008). The Clothing Of The Renaissance World: Europe - Asia - Africa - The Americas. ISBN: 0500514267. Yayınevi: Thames&Hudson.
  • History of Clothing. Clothing In The Ancient World. (9 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 9 Aralık 2018. Alındığı Yer: History of Clothing | Arşiv Bağlantısı
  • Philip Steele. (2000). Clothes And Crafts In Roman Times. ISBN: 0836827376. Yayınevi: Gareth Stevens Publishing.
  • Ian Gilligan. (2008). Why And When: Prehistory Of Clothing. . | Arşiv Bağlantısı
  • Ugo Gragnolati, Daniele Moschella, Emanuele Pugliese, et al. (2011). The Spinning Jenny And The Industrial Revolution: A Reapraisal. . | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 08:27:34 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7494

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
B. Karaca, et al. Giyim Tercihlerinin Evrimi: Giyimin ve Modanın Tarihi. (11 Aralık 2018). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7494
Karaca, B., Ölez, Ş. (2018, December 11). Giyim Tercihlerinin Evrimi: Giyimin ve Modanın Tarihi. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7494
B. Karaca, et al. “Giyim Tercihlerinin Evrimi: Giyimin ve Modanın Tarihi.” Edited by Şule Ölez. Evrim Ağacı, 11 Dec. 2018, https://evrimagaci.org/s/7494.
Karaca, Bilgehan. Ölez, Şule. “Giyim Tercihlerinin Evrimi: Giyimin ve Modanın Tarihi.” Edited by Şule Ölez. Evrim Ağacı, December 11, 2018. https://evrimagaci.org/s/7494.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close