Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Büyük Patlama Teorisi’nin Tarihi: Evren'in İlk Anını Nasıl Tespit Ettik?

Büyük Patlama Teorisi’nin Tarihi: Evren'in İlk Anını Nasıl Tespit Ettik? YouTube
5 dakika
9,584
Evrim Ağacı Akademi: Büyük Patlama ve Kozmik Enflasyon Yazı Dizisi

Bu yazı, Büyük Patlama ve Kozmik Enflasyon yazı dizisinin 3. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Büyük Patlama Nedir? Büyük Patlama Teorisi Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey!" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Albert Einstein, 1915 yılında Genel Görelilik Teorisi’ni ortaya attığında denkleme “kozmolojik sabit” adı verilen bir sabit ekledi çünkü bu sabit olmadan evren durağan olarak kalmıyordu. 1924 yılında Edwin Hubble galaksilerin bizden uzaklaştığını keşfetti, üstelik bizden daha uzak olan galaksiler daha hızlı uzaklaşıyordu. Hubble, bu sonucu “Doppler Etkisi” adı verilen fizik fenomeni sonucu anlamıştı.

Aslında bu etkiye günlük hayattan aşinayız. Örneğin, kendinizi uzun bir yolun karşısında hayal edin. Bu yoldan bir motor geçsin. Motor size yaklaşırken sesi çok daha ince gelir ancak önünüzden geçtiği zaman sizden uzaklaşırken çok daha kalın gelmeye başlar. Bunun sebebi motordan çıkan ses dalgalarının size yaklaşırken daha kısa olması (dolayısıyla, frekansı daha yüksek) ancak motor sizden uzaklaşırken ses dalgalarının daha uzun olmasıdır (dolayısıyla, frekansı daha düşük).

Tüm Reklamları Kapat

Bu olgu sadece ses dalgaları için değil, her türlü dalga için geçerlidir. Işık da bir elektromanyetik dalga olması sebebiyle bu etkiye maruz kalabilir. Bu nedenle bizden uzaklaşan bir ışık kaynağının dalga boyunu daha uzun algılarız (bu nedenle, görülebilen ışık içerisinde en yüksek dalga boyuna sahip olan kırmızı renge atfen bu etkiye “kırmızıya kayma” denir). Aynı şekilde, bize yaklaşan bir ışık kaynağının dalga boyunu daha kısa algılarız (bu nedenle, görülebilen ışık içerisinde en düşük dalga boyuna sahip olan maviye atfen bu etkiye “maviye kayma” denir).

Hubble, uzak galaksilerden bize ulaşan ışığın frekansını ölçümleyerek bizden uzaklaşan galaksi kümelerinin ışık renginin kırmızıya kaydığını gözlemledi, bu da onların bizden uzaklaştığı anlamına geliyordu. Üstelik daha uzaktaki galaksiler daha çok kırmızıya kayıyordu. Bu etki 1912 yılında Vesto Slipher tarafından gösterilmiş olsa da, incelemeyi genişleten ve bu etkinin nedenini bulan kişi Edwin Hubble oldu. Evrenimiz genişliyordu. Albert Einstein, Hubble’ın gözlemlerini yaptığı Kaliforniya Eyaleti’nde bulunan Mount Wilson Gözlem Evi’ndeki teleskoptan baktığı zaman Hubble’ın haklı olduğunu gördü ve kozmolojik sabit için “hayatımdaki en büyük hata (the biggest blunder)” dedi ve Evren’in sandığı gibi durağan olmadığını kabul etti. 

Tüm Reklamları Kapat

1922 yılında Alexander Friedmann, kozmolojik sabit olmaksızın Genel Görelilik Teorisi’nin denklemlerini çözdüğünde Evren’in 3 olası geleceği olduğunu gösterdi. İlkinde kütleçekim Evren’in genişlemesini yenecek ve bir zaman sonra evren tekrar küçülmeye başlayıp Büyük Çöküş (Big Crunch) adı verilen olay meydana gelecekti. İkincisinde ise Evren sonsuza kadar genişleyecek ancak genişleme hızı gittikçe yavaşlayacaktı; bu nedenle Evren, gittikçe daha durağan bir hale gelecekti, tabii bu senaryonun gelişmesi için evrendeki madde yoğunluğunun çok kritik düzeyde olması gerekiyordu. Üçüncüsünde ise genişleme, kütle çekimi alt edip Evren sonsuza kadar sabit bir hız ile genişleyecekti.

1931 yılında bir papaz olmasının yanı sıra bir fizikçi olan Belçikalı Georges Lemaître zamanı geriye alırsak Evren’in gittikçe küçüleceğini ve Evren’deki her şeyin tek bir noktada sıkışması gerektiğini önerdi. Lemaître bu noktaya ilk atom (primeval atom) adını verdi. Böylece Büyük Patlama (Big Bang) fikri ilk kez ortaya atılmış oldu. Daha sonra George Gamow, bu teoriyi geliştirerek Evren’in ilk zamanlarının çok sıcak olması gerektiğini gösterdi. Bu teoriye göre evrenin ilk zamanlarında, günümüzün aksine, madde değil, ışınım (fotonlar) baskındı.

Ancak bazıları bu Büyük Patlama fikrine karşı çıkıyordu, onun yerine Sabit Durum Teorisi (Steady State Theory) adı verilen teoriyi savunuyorlardı. Bu teoriye göre genişleyen Evren’de madde yoğunluğunun değişmemesinin sebebi, Evren’de kendiliğinden maddenin yaratılmasıydı. Bunun yanı sıra bu teoriye göre Evren her zaman vardı ve var olacaktı.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Fakat 1950 yılında kaza eseri iki Amerikalı astronom olan Arno Penzias ve Robert Woodrow’un Kozmik Mikro Dalga Işıması’nı keşfetmesiyle Sabit Durum Teorisi, Büyük Patlama Teorisi’ne yenik düştü. Çünkü bu ışıma Büyük Patlama Teorisi’nin öngördüğü üzere Evren’in her yerinde aynı gözüküyordu. 

Kozmolojik sabit olmayan Friedmann Denklemleri’nde Evren’in şekli (dolayısıyla, içerisindeki madde yoğunluğu) ve geleceği birbiri ile bağlantılıdır. İngilizcede bu bağlantı, Density (Yoğunluk) <-> Destiny (Kader) olarak gösterilir. Eğer Evren kapalı ise Evren’in genişlemesi duracak ve bir süre sonra çökecekti. Evren düz ise çökmeyecek fakat genişlemesi gittikçe yavaşlayacaktı ve eğer Evren açık (bir at semerinin eğrisi gibi) ise genişleme sonsuza kadar sabit bir hızla devam edecekti. Her ne kadar Evren’in ilk zamanlarında ışınım baskın olduysa da bilim insanları günümüzde madde baskın bir Evren’de yaşadıklarına eminlerdi ve madde oranının Evren’in düz olması için gereken kritik değerin üstünde olduğu biliniyordu. Bu nedenle bilim insanları Evren’in kapalı olduğunu ve bir süre sonra çökeceğini tahmin ediyordu. Ancak 90’ların sonunda “Type IA” adındaki süper nova patlaması üzerine yapılan gözlemler, Evren’in sanılanın aksine gittikçe hızlanarak genişlediğini gösterdi. Bu sonucun ne kadar tuhaf olduğunu anlamak için elinize bir top alıp yukarı attığınızı hayal edin. Normalde bekleyeceğiniz şey topun gittikçe yavaşlayıp bir süre sonra tekrar aşağıya düşecek şekilde hızlanacağıdır, ancak beklenenin aksine top gittikçe daha da hızlanarak yukarı doğru gitmektedir.

Kozmologlar Evren’in bu şekilde genişlemesini hızlandıran şeye “karanlık enerji” adını verdi, üstelik evrenin %72’sinin karanlık enerji olduğu da hesaplandı. Daha sonra gök adalar üzerine yapılan gözlemlerde, onları bir arada tutmak için gereken kütle çekim kuvveti için gezegen ve yıldız miktarının yeterli olmadığı saptandı. O halde, yıldızları ve gezegenleri bir arada tutan başka bir güç daha olmalıydı. Işığı yansıtmayan ve kütlesi olan bu maddeye “karanlık madde” adı verildi ve Evren’in %26’sının karanlık maddeden oluştuğu hesaplandı. Bu sonuçlar fizikçileri büyük bir şaşkınlığa uğrattı çünkü eldeki teorilerin açıklayabildiği sadece evrenin %2’si idi. 2013’te Planck uydusunun yaptığı daha detaylı bir gözlem, Evren’imizin %68.3’ünün karanlık enerjiden, %26.8’inin karanlık maddeden ve %4.9’unun ise bildiğimiz maddeden (Standard Model’in açıkladığı) oluştuğunu gösterdi. 

Görüldüğü üzere, Evren’in %95.1’i halen bir sır ve Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’nde Büyük Hadron Çarpıştırıcısında (Large Hadron Collider-LHC) yapılan deneylerle bilim insanları karanlık maddeye aday olabilecek parçacıkları görmeyi planlıyorlar.

Günümüzde Büyük Patlama Teorisi bilim insanlarının çoğunluğu tarafından kabul ediliyor ve halen Şişme Teorisi ile beraber, Evren’i ilk zamanlarından itibaren günümüze kadar açıklayan en iyi modellerden biri.

Büyük Patlama ile ilgili çok daha fazla bilgi için buradaki yazımızı okuyabilirsiniz. Büyük Patlama Teorisi'ne yönelik sorularınızın cevaplarını buradaki yazımızda bulabilirsiniz. Büyük Patlama'dan önce ne olduğuna dair bir yazımızı buradan okuyabilirsiniz.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Büyük Patlama ve Kozmik Enflasyon Yazı Dizisi

Bu yazı, Büyük Patlama ve Kozmik Enflasyon yazı dizisinin 3. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Büyük Patlama Nedir? Büyük Patlama Teorisi Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey!" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
31
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 12
  • Merak Uyandırıcı! 12
  • Bilim Budur! 5
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • İnanılmaz 3
  • Umut Verici! 2
  • Muhteşem! 1
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • D. Goldberg. The Planck Satellite Discovers Extra Dark Matter In The Universe. (22 Mart 2013). Alındığı Tarih: 28 Şubat 2019. Alındığı Yer: Gizmodo | Arşiv Bağlantısı
  • Wikipedia. Discovery Of Cmb Radiation. (28 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 28 Şubat 2019. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
  • Wikipedia. Big Bang. (28 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 28 Şubat 2019. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
  • Wikipedia. Steady State. (28 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 28 Şubat 2019. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
  • Wikipedia. Doppler Effect. (28 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 28 Şubat 2019. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
  • Wikipedia. Accelerating Expansion Of The Universe. (28 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 28 Şubat 2019. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 02:12:43 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/4273

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
E. Özmeral, et al. Büyük Patlama Teorisi’nin Tarihi: Evren'in İlk Anını Nasıl Tespit Ettik?. (30 Mart 2016). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/4273
Özmeral, E., Bakırcı, Ç. M. (2016, March 30). Büyük Patlama Teorisi’nin Tarihi: Evren'in İlk Anını Nasıl Tespit Ettik?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/4273
E. Özmeral, et al. “Büyük Patlama Teorisi’nin Tarihi: Evren'in İlk Anını Nasıl Tespit Ettik?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 30 Mar. 2016, https://evrimagaci.org/s/4273.
Özmeral, Ege. Bakırcı, Çağrı Mert. “Büyük Patlama Teorisi’nin Tarihi: Evren'in İlk Anını Nasıl Tespit Ettik?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, March 30, 2016. https://evrimagaci.org/s/4273.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close