Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

XENON1T Deneyi, Karanlık Enerjiyi Nihayet Tespit Etmiş Olabilir!

4 dakika
4,511
XENON1T Deneyi, Karanlık Enerjiyi Nihayet Tespit Etmiş Olabilir! Quanta Magazine
Evrim Ağacı Akademi: Karanlık Madde & Karanlık Enerji Yazı Dizisi

Bu yazı, Karanlık Madde & Karanlık Enerji yazı dizisinin 12 . yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan " Evrenin "Karanlık" Yüzü: Karanlık Madde ve Karanlık Enerji Nedir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tarihi Geçmiş Haber

Bu haber 3 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.

Tüm Reklamları Kapat

Cambridge Üniversitesi araştırmacıları tarafından yürütülen ve Physical Review D dergisinde yayınlanan yeni bir araştırma, XENON1T deneyinin; bazı açıklanamayan sonuçlar doğurduğunu ve bu sonuçların, deneyin tespit etmek üzere tasarlandığı karanlık madde ile değil de karanlık enerji ile açıklanabildiğini söylüyor.[1]

Araştırmacılar, bu sonuçları açıklayabilmek için, bu sonuçların Güneş’in güçlü manyetik alan içeren bir bölümünden üretilen karanlık enerji parçacıklarından kaynaklandığı bir fiziksel model inşa ettiler. Bu açıklamayı doğrulamak adına daha farklı farklı deneyler yapılması gerekse de araştırmacılar, araştırmalarının, karanlık enerjiyi doğrudan ölçme adına önemli bir adım olduğunu düşünüyorlar.

Projenin kalbi: Zaman projeksiyon modülü (TPC) XENON1T’ye takıldıktan hemen sonra, temiz odada çekilmiş bir görüntü.
Projenin kalbi: Zaman projeksiyon modülü (TPC) XENON1T’ye takıldıktan hemen sonra, temiz odada çekilmiş bir görüntü.
The Xenon Experiment

Küçük uydulardan tutun da devasa galaksilere, karıncalardan mavi balinalara evrende görüp görebileceğimiz var olan her şey, Evren'in %5’inden daha azını oluşturuyor. Geriye kalansa tamamen "karanlık". Evrenin yaklaşık %27’lik kısmını kozmik ağı ve galaksileri bir arada tutan görünmez kuvvet kara madde, kalan %68’lik kısmı ise evrenin ivmelenen bir hızda genişlemesini sağlayan karanlık enerji oluşturuyor. Araştırmanın ana yazarı olan Cambridge Kavli Kozmoloji Enstitüsü'nden Dr. Sunny Vagnozzi şöyle diyor:

Tüm Reklamları Kapat

İkisi de "görünmez" olmasına rağmen karanlık maddenin varlığının öngörülmesi 1920’lere dayandığından, 1998’e kadar keşfedilmemiş olan karanlık enerjiye nazaran karanlık madde hakkında daha fazla şey biliyoruz. XENON1T gibi büyük ölçekli deneyler; karanlık maddenin, normal maddelerle temasının izlerini arayarak doğrudan karanlık maddeyi tespit etmeleri için tasarlanıyorlar. Karanlık enerjinin tespiti ise çok daha meşakkatli.

Karanlık enerjiyi tespit etmek için bilim insanları, genellikle tıpkı kütleçekiminin cisimleri çekmesi gibi kütleçekimsel etkileşimlere odaklanıyorlar. Büyük ölçeklerde karanlık enerjinin bu kütleçekimsel etkileşimleri itici etkiler oluyor: cisimleri birbirinden uzaklara iterek evrenin genişlemesini ivmelendirmesi gibi.

Yaklaşık bir sene önce, XENON1T deneyi beklenmedik bir sinyal, verilerde beklenilen düzeyin üstünde bir aşırılık kaydetti. İtalya Frascati Ulusal Labarotuvarları’ndan araştırmanın yardımcı yazarı Dr. Luca Visinelli bu konuda şöyle diyor:

Bunun gibi sapmalar genelde şans eseri gerçekleşseler de çok nadiren çığır açıcı keşiflere zemin hazırlayabilirler. Bu tarz bir sinyalin deneyin asıl tasarlandığı karanlık madde yerine karanlık enerjiden kaynaklanabileceği bir model geliştirdik.

Bu tür sapmalara getirilen en popüler açıklama, Güneş’te üretilen "aksiyonlar" (varsayımsal, inanılmaz hafif parçacıklar) olurdu. Ancak bu çözüm, deneydeki sapmayı açıklamakta başarısız oluyor, çünkü XENON1T’nin verdiği sinyali açıklamak için gereken aksiyon miktarı, Güneş’ten kat kat daha kütleli yıldızların evriminin gözlemlerimizle çelişecek kadar farklılaşmasına sebep olurdu.

Karanlık enerjiyi tam haliyle anlamaktan çok uzağız. Yine de karanlık enerji için oluşturduğumuz çoğu fiziksel model, "beşinci kuvvet" olarak adlandırılan bir kuvvete işaret ediyor. Evren'de dört temel kuvvet bulunuyor ve bu kuvvetlerle açıklanamayan şeyler beşinci kuvvete atfedilebiliyor.

Tüm Reklamları Kapat

Her halükarda, Einstein'in kütleçekimi teorisinin yerel evrende oldukça iyi işlediğini biliyoruz. Bu yüzden karanlık enerjiyle ilişkili herhangi bir beşinci kuvvet küçük ölçeklerde pek tasvip edilen bir şey değil. Böylesi bir kuvvet yalnızca Einstein’in teorisinin evrenin ivmelenmesini açıklamakta yetersiz kaldığı büyük ölçeklerde etkili olabilir. Beşinci kuvveti yok saymak için pek çok karanlık enerji modeli beşinci kuvveti dinamik olarak saklayan namı diğer "perdeleme mekanizmaları" ile donatılmıştır.

Einstein’in Genel Görelilik Teorisi’ni açıklayan bir illüstrasyon. Einstein’in teorisine göre yerçekimi, madde veya enerji varlığında uzayın (daha doğrusu uzay-zamanın) bozulmasıdır. Büyük cisimler etraflarındaki uzay-zaman geometrisini bozarak kütleçekimsel alan yaratırlar.
Einstein’in Genel Görelilik Teorisi’ni açıklayan bir illüstrasyon. Einstein’in teorisine göre yerçekimi, madde veya enerji varlığında uzayın (daha doğrusu uzay-zamanın) bozulmasıdır. Büyük cisimler etraflarındaki uzay-zaman geometrisini bozarak kütleçekimsel alan yaratırlar.
Nicolle Rager Fuller

Vagnozzi ve araştırmanın yardımcı yazarları, XENON1T’deki sapmaların, Güneş’teki güçlü manyetik alanlarda üretilen karanlık enerji parçacıklarıyla açıklanabileceğini gösteren bir fiziksel model inşa ettiler. Bu modelde perdeleme mekanizması olarak da "bukalemun perdelemesi" adı verilen bir perdeleme mekanizması kullandılar. Vagnozzi bu konuda şöyle konuştu:

Bizim kullandığımız bukalemun perdeleme mekanizması, çok yoğun cisimlerdeki karanlık enerji parçacıklarının üretimini durdurarak yıldız aksiyonlarının çıkardığı sorunlardan kaçınmamızı sağlıyor. Ayrıca bu, oldukça yoğun yerel evrenimizde olanlarla yoğunluğun çok düşük olduğu büyük ölçekli evrende olanları ayırt etmemizi sağlıyor.

Araştırmacılar modellerini; "Eğer karanlık enerji Güneş’in özellikle manyetik alanların çok güçlü olduğu 'tachocline bölgesi'nde üretilseydi, deney dedektöründe neler olurdu?" sorusunu cevaplamak için kullandılar.

Güneş’in katmanlarını gösteren bir illüstrasyon. Yazıda bahsedilen “tachocline bölgesi”ni de resimde görebilirsiniz.
Güneş’in katmanlarını gösteren bir illüstrasyon. Yazıda bahsedilen “tachocline bölgesi”ni de resimde görebilirsiniz.
The European Space Agency
Hesaplardaki bu fazlalığın teorik olarak düşündüğümüzde karanlık madde yerine karanlık enerji yüzünden kaynaklanabilmesi çok şaşırtıcı. Farklı şeylerin böyle uyuşması gerçekten çok özel.

Yaptıkları hesaplar, XENON1T gibi karanlık maddeyi tespit etmek için tasarlanan deneylerin ayrıca karanlık enerjiyi de tespit etmek için kullanabileceğini gösteriyor. Yine de deneydeki sapmanın ikna edici bir şekilde doğrulanması gerekiyor. Visinellli şöyle diyor:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Öncelikle bu hatanın basit bir rastlantı olmadığını anlamamız gerekiyor. Eğer XENON1T gerçekten bir şey gördüyse bundan sonra yapılan deneylerde de benzer sapmalar görmeyi beklemeliyiz, hatta bu sefer çok daha güçlü bir şekilde.

Eğer deneydeki sapma gerçekten karanlık enerjinin bir sonucuysa XENON1T’ye gelecek güncellemeler ve benzer araştırma amaçları güden LUX-Zeplin, PandaX-xT gibi deneylerle birlikte önümüzdeki yıllarda karanlık enerjiyi doğrudan tespit edebileceğiz demektir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Karanlık Madde & Karanlık Enerji Yazı Dizisi

Bu yazı, Karanlık Madde & Karanlık Enerji yazı dizisinin 12 . yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan " Evrenin "Karanlık" Yüzü: Karanlık Madde ve Karanlık Enerji Nedir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Özetini Oku
31
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 16
  • Merak Uyandırıcı! 15
  • İnanılmaz 11
  • Bilim Budur! 9
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Umut Verici! 5
  • Muhteşem! 4
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: University of Cambridge | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 07/12/2024 05:03:02 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/11006

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Su
Periyodik Tablo
Sars-Cov-2 (Covid19 Koronavirüs Salgını)
Enfeksiyon
Fotosentez
Karbon
Metal
Diyabet
Sağlık Örgütü
Factchecking
İnsanın Evrimi
Farmakoloji
Evrimleşme
Göğüs
Yaşlanma
Taklit
Bellek
Güneş Sistemi
Homo Sapiens
Sıcak
Mit
Travma
Yüksek
Kilometre
Ecza
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
U. o. Cambridge, et al. XENON1T Deneyi, Karanlık Enerjiyi Nihayet Tespit Etmiş Olabilir!. (22 Eylül 2021). Alındığı Tarih: 7 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/11006
Cambridge, U. o., Avcı, E., Bakırcı, Ç. M. (2021, September 22). XENON1T Deneyi, Karanlık Enerjiyi Nihayet Tespit Etmiş Olabilir!. Evrim Ağacı. Retrieved December 07, 2024. from https://evrimagaci.org/s/11006
U. o. Cambridge, et al. “XENON1T Deneyi, Karanlık Enerjiyi Nihayet Tespit Etmiş Olabilir!.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Translated by Engincan Avcı, Evrim Ağacı, 22 Sep. 2021, https://evrimagaci.org/s/11006.
Cambridge, University of. Avcı, Engincan. Bakırcı, Çağrı Mert. “XENON1T Deneyi, Karanlık Enerjiyi Nihayet Tespit Etmiş Olabilir!.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Translated by Engincan Avcı. Evrim Ağacı, September 22, 2021. https://evrimagaci.org/s/11006.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close