tramvay ikilemi

Bir tramvay hattının yanında durduğunuzu hayal edin. Uzaktan, geldiğini duymayan beş işçiye doğru hızla gelen kontrolden çıkmış bir tramvay görüyorsunuz. İşçiler tramvayı görseler bile zamanında hattan uzaklaşamayacaklar...

Bir felaket hissettiğinizde aşağı bakarsınız ve hatlara iliştirilmiş (çizgileri ayırmak için) bir tutamaç görürsünüz. Kolu çekerseniz tramvayın beş masum işçinin olduğu hatlardan ikinci bir hatta geçeceğini anlarsınız. Ancak bu çizginin aşağısında, iş arkadaşları kadar bilgisiz bir işçi var. O zaman kolu çekerek bir kişiyi öldürüp beş kişiyi kurtarır mıydınız?

Bu düğüm noktası, Tramvay İkilemi olarak bilinen klasik bir düşünce biçimidir.

1967'de filozof Philippa Foot tarafından daha da geliştirildi ve 1985'te Jarvis Thompson tarafından tanıtıldı. Tramvay ikilemi, bir eylemin sonuçlarını ve bir eylemin ahlaki değerinin yalnızca sonuçları tarafından belirlenip belirlenmediğini düşünmemize yardımcı olur.

Tramvay ikilemi o zamandan beri ahlaki değerleri incelemek için geçerli bir düşünce biçimi olarak savaş, işkence, dronlar, kürtaj ve ötenazi gibi çok çeşitli durumlara uygulandı.

Şimdi bu ikilemin ikinci bölümünü ele alalım. Tramvay hatlarının üzerinde bir üst geçitte durduğunuzu hayal edin. Tramvayın hiçbir şeyden habersiz beş işçiye doğru yaklaştığını net bir şekilde görebilirsiniz. Ama onu kontrol edecek bir kulp da yok.

Ama üst geçitte yanınızda duran çok şişman bir adam var. Bu adamın tramvayı durduracağından hiç şüpheniz olmasın. O halde beş kişiyi kurtarmak için tramvayı durdurup onu tramvayın önüne atabilir misin?

Bu senaryonun sonucu, kolun çekilmesi ve tramvayın başka bir hatta yönlendirilmesi senaryosu ile aynıdır, ikisinde de bir kişi ölür, beş kişi yaşar. Garip olan şu ki, birçok insan bir insanı tırabzanla öldürmeyi seçiyor ve çok az insan şişman bir insanı tramvayın altına atmayı seçiyor - her ikisi de bir insanın ölümüyle sonuçlansa da.

Şimdi Bir Doktor Olduğunuzu Hayal Edin

Thompson ve diğer filozoflar, tramvay ikilemi üzerine son derece eğlenceli başka çeşitlemeler yaptılar.

Bir doktor olduğunuzu ve beş hastanızın da hayatta kalmak için bir tür organa ihtiyacı olduğunu hayal edin. İkisinin akciğere, diğer ikisinin böbreğe ve beşincisinin de kalbe ihtiyacı var.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Başka bir koğuşta başka bir hastanın bacakları kırılmıştı. Ama kırık kemikleri dışında tamamen sağlıklı.

Ama sağlıklı bir insanı öldürür ve o kişinin organlarını beş kişiyi daha kurtarmak için kullanır mıydınız? Yine, bunun sonuçları ilk ikilem ile aynıdır. Ancak birçok insan sağlıklı bir insanın öldürülmesine ve organlarının başkasına nakledilmesine tamamen karşıdır.

Davranışlar, Niyetler ve Sonuçlar

Yukarıdaki ikilemlerin tümü aynı sonuca sahipse, ancak çoğu insan şişman adamı yere atmak yerine basitçe kolu çekmeyi veya bazı hastaların organlarını alıp nakletmeyi seçiyorsa, bu ahlaki değerlerin geçerli olduğu anlamına mı gelir? ​her zaman güvenilir, mantıklı ve somut değil mi?

Belki de ahlaki değerlerimizi şekillendiren sonuçların yanı sıra başka bir şey daha vardır?

Foote, burada iki şeyin olduğunu savundu, öldürmek ve ölmesine izin vermek. İlki uygunsa, ikincisi pasiftir. Birinci tramvay ikileminde kolu çeken kişi beş kişinin hayatını kurtarıyor ve bir kişinin de ölmesine izin veriyor. Sonuç olarak, kolu çekmek yan şeritteki kişiye ciddi bir zarar vermez. Ancak bir üst geçit senaryosunda, şişman bir adamı hatların üzerinden atmak adam öldürmektir.

Bu bazen Çifte Etki kuralı olarak tanımlanır ve davranış çok fazla iyiliğe neden oluyorsa, zarar vermenizin koşulsuz kabul edilebilir olduğu söylenir. Ancak burada durum iyi bir şey için hesaplansa da doğrudan zarar kabul edilemez.

Thompson konuya farklı bir açıdan baktı. Bir davranışın yalnızca sonuçlara dayalı olarak kabul edilebilir olup olmadığını değerlendiren sonuççuluk veya uygunluk gibi ahlaki kuralların, neden öldürmeye yol açan bazı davranışların kabul edilebilir olduğunu ve diğerlerinin olmadığını açıklayamayacağını söyledi.

Herkesin eşit haklara sahip olduğunu varsayarsak, niyetimiz beş kişiyi kurtarmak olsa bile bir kişiyi feda etmekle yanlış yapmış oluruz.

Araştırma

Sinirbilimciler, insanlar tramvay ikileminin ilk iki varyasyonunu düşündüklerinde hangi beyin bölgelerinin aktif olduğunu incelediler. İlk olarak, mantıklı düşünme tarafımızın aktif olduğunu ve bu nedenle, kolu çekmeye karar verirsek daha fazla hayat kurtarmayı planladığımızı keşfettiler. Ancak bir seyirciyi raylara itmeyi düşündüğümüzde, duygusal yanımızın devreye girdiği ve bu nedenle bir kişiyi öldürmeyi beş kişiyi kurtarmaktan farklı hissettiğimiz ortaya çıkıyor.* Duygularımız bizi bu konuda doğru davranışa mı götürüyor? Beş kişiyi kurtarmak için bir kişiyi bile öldürmekten kaçınmalı mıyız?

Gerçek hayat ikilemleri

Tramvay ikilemi ve varyantları, birçok kişinin zarar veren bazı davranışları kabul edilebilir, ancak aynı sonucu veren diğer davranışları kabul edilemez bulduğunu göstermektedir.* İkilemlere herkes aynı şekilde tepki vermez ve insanlar aynı fikirde olsalar bile, farklı savundukları davranışın gerekçeleri.

Bu düşünce deneyleri, öldürmek ile ölüme terk etmek arasındaki farkı tartışmak için kullanılmış ve Eye In The Sky gibi popüler kültürde çeşitli biçimlerde ortaya çıkmıştır.