Raskolnikov: Suç, Vicdan ve Parçalanmış Benlik

Raskolnikov’u düşündüren temel soru şuydu: Hemen hemen bütün suçlar nasıl oluyor da böylesine kolayca ortaya çıkıyor ve suçluların izleri çabucak bulunabiliyordu? Düşündükçe ilginç birtakım sonuçlara vardı. Ona göre bunun başlıca nedeni suçun gizlenmesindeki maddi olanaksızlıktan çok, suçlunun kendisindeydi. Hemen hemen tüm suçlular suçu işlediği sırada-yani aklın, iradenin ve dikkatin en yoğun olması gereken anda- akıl ve iradelerinde güçsüzlük hissediyordu. Bu his insana bir hastalık gibi musallat oluyor, gitgide artıyordu. Daha sonra suçlunun kişiliğine bağlı olarak bu etki yavaş yavaş azalıyordu. O zaman hastalık mı suçu doğuruyordu, yoksa suç mu kendi yapısına uygun, hastalığa benzer bir şeyi geliştiriyordu? Raskolnikov bu soruyu çözebilecek güçte değildi. Ancak bu sorgulama onun suç ve vicdan anlayışını derinlemesine şekillendirecekti.

Entelektüel Katil Lacenaire

Dostoyevski Raskolnikov’u yaratırken 19. yüzyıl Fransası’nda yaşamış “entelektüel katil” Pierre François Lacenaire’den esinlendi. Paris’e okumak için gelen fakat parasızlık yüzünden hukuk eğitimine devam edemeyen Lacenaire bir şair, yazar ve hırsızdı. Hapishaneler ve Fransız ceza sistemi üzerine yazdığı yazılarda toplumu ve hukuku eleştirirdi. Suçunu ahlaki değil, ideolojik bir eylem olarak savunurdu.

1834’te bir banka kuryesiyle onun yaşlı annesini öldürdü. Yargılama süresince pişmanlık duyup af dileyeceği düşünüldü ancak işlediği suçları şiddetli bir şekilde savundu. Cinayetlerini sosyal adaletsizliğie karşı bir “protesto” olarak görüyordu. Duruşmalarda mahkeme salonunu adeta bir tiyatro sahnesine dönüştürüyor, Victor Hugo ve Théophile Gautier gibi isimler onunla görüşmek için sıraya giriyorlardı. François Lacenaire otuz iki yaşında idam edildi ve giyotine götürülürken bile hiçbir pişmanlık belirtisi göstermedi.

Lacenaire ile benzer bir şekilde Raskolnikov, St. Petersburg’a hukuk okumak için gelir. Yoksullukla boğuşur, yazarlık yeteneğine sahiptir ve “Suç Üzerine” başlıklı bir makale yayınlar. Makalede olağanüstü insanların sıradan insanların üstünde bir etik yasaya tâbi olduğunu iddia eder, bu da Nietzsche’nin üst insan fikriyle Hegel’in olağanüstü insan konseptini çağrıştırır.

Raskolniklik ve Olağanüstü İnsan

Raskolniklik, 17. yüzyıl Rusya’sında kilisedeki reformları reddedip eski geleneklere bağlı kalma hareketidir. Yani dini-siyasi bir bölünmenin adıdır.

Raskolnikovluk ise içsel bir bölünmüşlüğü ifade eder. Karakter hem kendi idealleriyle hem de toplumsal normlarla çatışır. Bu çatışma onu psikolojik çöküşün eşiğine getirir. Raskolnikov zannettiği gibi bir “üstinsan” ya da “olağanüstü insan” değildir. Bu farkındalığa erişmesiyle beraber büyük bir hayal kırıklığıyla yüzleşir. Cinayetlerini itiraf etmesinin sebebi salt vicdan azabı değildir, bir “Napolyon” olmamasının ona verdiği acıdır.

Süreci Hegelci diyalektik perspektifle ele alırsak:

Tez: Olağanüstü insan teorisi

Antitez: Sıradan, kırılgan benlik

Sentez: Psikolojik çöküş, vicdan azabı ve hayal kırıklığı

Parçalanmış Benlik ve Psikolojik Yansımalar

Raskolnikov’un iç dünyası üçlü bir yapı sergiler:

Entelektüel, kendini olağanüstü insan olarak gören taraf

Çocuksu, hassas, vicdanlı ruh hali

Soğukkanlı, hesapçı katil yönü

Bu parçalanmış benlik Dostoyevski’nin karakter inşasındaki dehasını gösterir. Gerçek insanlarda da benzer içsel çatışmalar mevcuttur. Suç ve ceza mekanizması tam burada, mahkemeden çok vicdanda işler. İçsel ahlaki ses Raskolnikov’u adım adım deliliğe sürükler. Dostoyevski, Freud’un daha sonra “süperego” olarak adlandıracağı işlevi sezmiştir. Raskolnikov’un rüyaları, halüsinasyonları ve iç konuşmalarıyla bilinçaltının işleyişini ortaya koyar. Özellikle yaşlı fahişenin dövüldüğü rüya bastırılmış çocukluk travmalarını ve şiddet ile ilgili karmaşık duyguları yansıtır.

Yan karakterler ise Raskolnikov’un farklı yönlerini temsil eder:

Svidrigaylov: Nihilist, vicdansız, karanlık uç

Dunya: Güç ve kararlılık

Sonya: Fedakarlık ve ruhsal temizlik

Razumihin: Sağlıklı, dengeli benlik

Petersburg’un mekânları da psikolojik bir işlev taşır. Dar sokaklar, rutubetli hava, çürümüş binalar karakterin ruhsal çıkmazını daha da derinleştirir.

Sonuç

Lacenaire tarihin, Raskolnikov ise edebiyatın hayaleti olarak aramızda dolaşır. Tarih suçluyu öldürür, edebiyat ve psikoloji ise onu anlamaya çalışır. Suç ve Ceza’yı okurken insan kendini bir psikoloji kliniğinde gibi hisseder; her içsel çatışmayı, her vicdan sızısını deneyimler. Raskolnikov’un hikayesi kendi “Raskolnikliğimizle” yüzleşmemize, sıradanlık ve olağanüstü olma hayali arasındaki çelişkilerimizi sorgulamamıza neden olur.