Mitolojilerde Ölüm Rehberliği ve Psikopompluk

Merhabalar,ben Ömer. Bu blog yazısında sizlere teolojik bir rol olarak “psikopomp” figürünün ne anlama geldiğini aktarmayı ve çeşitli mitolojilerdeki “psikopomp” örneklerini tanıtmayı amaçlamaktayım.Esasen bir mitolojik ve ruhani bir sıfat olarak Psikopomp; Yunanca psyche (ruh) ve pompos (rehber) kelimelerinden türeyen bir terimdir ve karşılık “ruh rehberi” gibi bir anlama gelir.^[1] Mitoloji, din, ezoterik gelenekler ve psikoloji alanlarında karşılığı olan bu kavram, tüm inançları kapsayacak bir biçimde yaşam ile ölüm arasındaki geçiş sürecinde ruhlara eşlik eden, onları öte dünyaya ya da ölümden sonraki aleme taşıyan varlıkların tümünü ifade eder. Psikopomp rolü oynayan figürler;fiziksel yaşam sona erdiğinde bireyin ruhunun yalnız kalmaması, kaybolmaması ve doğru yere ulaşabilmesi için bir köprü işlevi görürler. Bu yönüyle aslında yalnızca bir taşıyıcı değil, aynı zamanda bir eşlikçidirler; yolculuğun kendisini anlamlı kılan figürler olarak işlev görürler. Lakin elbette her piskopompun temel görevi genel olarak ölen bedenden ayrılan ruhu öte dünyaya taşımak olsa da her psikopompun tam olarak aynı şekilde hareket ettiğini söylemek pek doğru olmaz.Farklı inanç sistemlerindeki psikopomp örneklerine aşağıdaki bölümlerde daha detaylı olarak yer vereceğiz lakin lakin yine de bu duruma dair daha kolay anlaşılabilmesi için kısa bir örnek vermek gerekirse Mısır mitolojisindeki psikopomp rolünü üstlenen Anubis ile Hermes arasında bir kıyaslamasa bulunabiliriz. Hermes’in görevi yalnızca ölen bedenden ruhu alarak o ruhu Hades’e teslim etmek iken, Anubis ölen ruhun öte dünyada da nereye gideceğine dair olan işleme moderatörlük eder. Yani psikopompluk temel rol olarak her inançta aynı düzlemde olsa da,farklı inançlarda psikopompların farklı roller gösterebildiğini de unutmamak gerekir. Şimdi “psikopomp” sıfatının temelde neler ifade ettiğindan bahsettiğimize göre,farklı mitoloji ve inançlardaki psikopomp örneklerinden bahsedebiliriz.

1-Hermes&Charon(Yunan Mitolojisi)^[2]

Hermes, Yunan mitolojisinde Olimpos’ta oturan 12 tanrı ve tanrıçadan birisi olarak çok yönlü bir tanrıdır; ticaret, hırsızlık, yolculuk ve haberleşme gibi alanların tanrısı olarak bilinir. Hermes aynı zamanda, Yunan mitolojisindeki psikopompluk rolünü üstlenen tanrıdır. Hermes, psikomp rolüyle ölen bedenlerin içindeki ruhlarını Hades’e, yani yeraltı dünyasına güvenli biçimde ileten tanrıdır. Hermes, insan öldüğü anda oradadır. Ruh, bedenini terk ettiğinde, Hermes onu dünyada kaybolmaması için yönlendirir. Ruhlar genelde bilinçsiz, şaşkın ve korkmuş halde olurlar. Hermes onların yolunu şaşırmadan Hades’e varmaları için Styx Nehri kıyısına kadar getirir. Bu arada Hermes yalnızca sadece insanları değil, bazen tanrıları ve kahramanları da yeraltına götürür. Örneğin Persephone’nin Hades’ten çıkarılmasında, Hermes görevlendirilmiştir. Ya da Orpheus’un Eurydike’yi arayışında ona yolu yine Hermes gösterir. Aynı şekilde; Odysseus’a Kirke’nin büyüsüne karşı uyarıda yine Hermes bulunur,yeraltı yolculuğuna rehberlik eder. Ayrıyaten bazen nadir de olsa, Hermes bazen ruhları geri getirerek çift yönlü psikopompluk da yapar. Yani ruhların ölümsüzlüğe geçişini de bazen Hermes gerçekleştirir. Örneğin Herakles’in tanrılaşmasında rol aldığı söylenir.

Hermes; psikopomp tanrı olmakla beraber,Yunan mitolojisindeki tek psikopomp karakter değildir. Diğer psikopomp karakter ise Styx nehrinin meşhur kayıkçısı Charon/Kharon’dur. Lakin Charon ruhları ücretsiz geçirmez. Eski Yunan’da ölülere, gömülmeden önce ağızlarının içine bir obolos (gümüş sikke) konulması gelenek halini almıştır. Bu para, Styx nehrinde Charon’a ödenir. Eğer ölü gömülmeden bırakılır ya da sikke verilmezse, ruhu nehrin kıyısında yüz yıl boyunca dolaşmaya mahkûm olur. Daha sonra Charon da kayığıyla ruhu Styx nehrinden geçirerek Hades’e ulaştırır. Ayrıca Roma döneminde, Hermes’in Latin karşılığı olan Mercurius yani Merkür de aynı işlevi sürdürmüştür.Hermes, aynı zamanda sembolik ölümlerde — rüyalar, meditasyon, içsel dönüşümler gibi — bilinçdışına rehberlik eden bir figürdür. Jungcu psikolojiye göre de Hermes, bilinç ile bilinçdışı arasında iletişim kuran “trickster” figürünün önde gelen temsilcilerindendir.^[3]Bu, onu hem aldatıcı hem de aydınlatıcı yapar.

2-Anubis(Mısır Mitolojisi)^[4]

Antik Mısır mitolojisinde ölüm, mumyalama ve ahiret yolculuğuyla özdeşleşmiş bir tanrıdır. Genellikle çakal başlı bir adam ya da doğrudan siyah renkli bir çakal olarak betimlenir. Siyah renk, genel olarak yeniden doğuşla ilişkilendirilen verimli Nil toprağını simgeler. Bu yönüyle Anubis hem ölümün hem de ölümden sonraki potansiyel yaşamın simgesidir.Ancak Anubis’in işlevi yalnızca rehberlikle sınırlı değildir; ölen kişinin ruhunun ölümden sonraki yargı süreci sırasında da merkezi bir rol oynar.

Anubis, ruhu bedeninden almadan önce mumyalama sürecine doğrudan katılır. Hatta Antik Mısır’da rahipler, cenaze törenlerinde Anubis maskeleri takarak tanrının bedenlenmiş hali gibi davranırlardı. Anubis bu esnada hem fiziksel bedenin bozulmadan kalmasını hem de ruhun öte dünyaya düzenli bir geçiş yapmasını sağlar.Ölen kişinin Ba (kişilik ruhu) ve Ka (yaşam gücü) unsurlarını dengeleyerek onu “Duat” adı verilen ölüler diyarına taşır.Yolculuğun sonunda Anubis; taşıdığı ölü ruhu, “Maat’ın Tüyü” ile yapılan ünlü kalp tartısı seremonisine götürür. Bu törende, kişinin kalbi (vicdanı) Maat’ın Tüyü isimli bir tüy ile tartılır. Kalp ağır gelirse ruh Ammit isimli bir mitolojik canavar tarafından yok edilir; hafif gelirse ise Osiris’in hükmettiği öte dünyaya geçiş izni verilir. Tartı sürecinde Anubis teraziyi tutar ve sürecin adil geçmesini sağlar.

Aynı zamanda bazı efsanelere göre Anubis, Osiris’in gayrimeşru çocuğudur ve annesi Nephthys’tir. Nephthys, kardeşi İsis’in kocası olan Osiris’i baştan çıkarmıştır. Anubis, Osiris’in Seth tarafından parçalanmasından sonra, onun bedenini bulan ve ilk kez mumyalayan tanrı olarak anlatılır. Bu yönüyle Anubis, esasen ölümün sembolü Osiris’in muhafızı ve hizmetkârıdır. Yani Mısır Mitolojisinde Anubis’in rolü, sadece bir görevli değil, aynı zamanda ölümün kutsallığını koruyan bir kutsal hizmetkâr olduğuna bu hikaye işaret eder.

3-Valkürler(İskandinav Mitolojisi)^[5]

İskandinav mitolojisinde psikopompluk göreviyle öne çıkan önemli figürlerden biri de Valkürlerdir. Bu dişil varlıklar, sadece ölülerin ruhlarını taşıyan aracılar değil, aynı zamanda savaşın ve ölümün kutsal düzenleyicileriydi. İnsanların kaderleriyle doğrudan ilişkiliydiler ve kimi anlatımlarda “ölüm tanrıçaları” ya da “doğa tanrıçaları” olarak da değerlendirilmişlerdir. Onların hükmü altında olan şey, zafer ve savaşta ölümün bizzat kendisiydi.

Valkürler, çoğu zaman “Odin’in Bakireleri” olarak da anılır. Tanrı Odin, savaş meydanında ölecek olan kahramanları seçmek üzere bu genç ve zırhlı savaşçı kızları gönderirdi. Savaş alanında, düşenlerin ruhlarını Valhalla’ya taşır; ölenlerin arasından kimlerin “seçilmiş” olduğunu belirlerlerdi. Bu seçim gücü, Valkürlere aynı zamanda kaderin düzenleyicileri niteliği kazandırmıştır. Nitekim “Valkür” ismi de köken itibarıyla bu role işaret eder: valr (ölmüş, düşmüş) ve kjósa (seçmek) kelimelerinden türemiştir.

Valkürler yalnızca savaş alanında değil, Valhalla’da da işlevseldirler. Odin’in salonlarında, şerefli ölüler olan Einherjar’a içki sunarlar. Böylece hem savaşın kutsal hizmetkârları hem de ölüler dünyasının hizmetçileri hâline gelirler.İki ana Valkür sınıfı olduğu düşünülür: İlki, Gök Valkürleri olarak anılan, tamamen kutsal ve ölümsüz olanlardır. İkincisi ise bir dönem ölümlü olarak insanlar arasında yaşamış, daha sonra kutsallaşarak Valhalla’ya yükselmiş yarı-ilahi varlıklardır. Bu ikinci grup, adeta kahramanların dişil karşılığı gibidir.

Valkürlerin sayısını belirlemek için mitolojik kaynaklarda dokuzun katları sıkça kullanılır; ayrıca genellikle üçlü gruplar hâlinde hareket ettikleri belirtilir. En bilinen Valkür isimleri arasında Gondul, Skogul (kimi zaman Mızrak-Skogul olarak geçer), Lokk, Rist, Mist ve Hrist sayılabilir. Ayrıca kaderi belirleyen üç Norn’dan biri olan Skuld da kimi kaynaklarda bir Valkür olarak anılmıştır. Bununla birlikte her Valkür kutsal ya da iyi huylu değildir; bazıları savaşçılar arasında nifak tohumları eker, savaşın gidişatını felakete çevirebilir.

4-Epona(Kelt Mitolojisi)^[6]

Agora Bilim Pazarı

Evrim Ağacı Kahvesi v1: "Evolution Blend" (The Coffee Belt, 250-5000 gr.)

 

“Merak bilimin motoru ise, kahve de yakıtıdır.”

Uzun yıllar boyunca okul sıralarında ve laboratuvarlarda dirsek çürütmüş bir ekip olarak, kahvenin bilimdeki özel yerini biliyoruz. Bu nedenle, bilimseverler tarafından, bilimseverler için üretilmiş bir kahve yapmak istedik. Ve ortaya, “Evolution Blend” çıktı.

Bilimseverlere özel reçetesiyle ağızda yumuşak bir tat bırakan, içimi kolay olan ve bilim yaparken ihtiyaç duyduğunuz o ekstra enerjiyi sağlamaya devam edecek harika bir kahve… Bir deneyin, bizce beğeneceksiniz!

Bu ürünü Agora Bilim Pazarı’ndan veya Kahve Ambarı’ndan satın alarak Evrim Ağacı‘nın çalışmalarına katkı sağlayabilirsiniz. Bir diğer deyişle, 1 kahve alarak Evrim Ağacı’na artık gerçekten katkı sağlamak mümkün! 🙂

Önemli Bilgiler:

• Kargo ücretsizdir.
• Her ürün, size özel olarak hazırlanmakta ve tercihinize göre, siparişiniz üzerine işlenmektedir.
• Kahvemiz, 3 ayrı orijinden derlenmiştir ve %100 Arabica’dır. Reçetesi Evrim Ağacı’na özel olarak Kahve Ambarı tarafından geliştirildiği için açıklanmamaktadır. Umarız beğenirsiniz. 🙂
• Sadece 250 gram ve 500 gram olarak alınan ürünlerde kitap efektli, Darwin çizimli özel Evolution karton kutusu gönderilecektir. Kutumuz ahşap değildir. 1000 gram ve 5000 gram olarak satın alınan ürünlerde bu özel kutu gönderilmeyecektir.
• 250 gram alınan ürünlerde, 1 adet özel kutu içinde 1 adet, 250 gramlık flatbottom+valfli ambalaj olacaktır.
• 500 gram alınan ürünlerde, 1 adet özel kutu içinde 1 adet, 500 gramlık flatbottom+valfli ambalaj olacaktır.
• 250 ve 500 gramlık ürünlerden 1’den fazla alınması halinde, her ürün kendi özel kutusu içinde gönderilecektir.
• 1000 gram alınan ürünler flatbottom + valfli ambalaj içinde gönderilecektir.
• 5000 gram alınan ürünler metalize ve valfli ambalaj içinde gönderilecektir.

Farklı öğütme türlerine uygun ürünler için aşağıdaki listemizi inceleyebilirsiniz:

• Filtre Kahve Makinesi
• French Press
• Moka Pot
• Hario V60
• Aeropress
• Chemex – Pour Over

Devamını Göster

₺450.00

Satın Al Tüm Ürünler

Epona, başta Galya olmak üzere Roma döneminde geniş bir kültürel alanda saygı görmüş ve özellikle atlarla özdeşleşmiş bir tanrıça olarak öne çıkmıştır. İsminden de anlaşılacağı üzere (Keltçe epos: at), Epona’nın temel simgesi attır ve bu yönüyle doğrudan hem tarım toplumlarının hem de savaşçı sınıfların kutsal figürleriyle ilişkilidir. Ancak Epona’nın sadece bir tarım ya da savaş tanrıçası değil, aynı zamanda psikopompluk işlevi taşıyan bir ölüm rehberi olduğu da bazı ikonografik ve metinsel kaynaklarla desteklenmektedir. Ayrıyaten hayvanlar ile bağlantılı bir psikopomp figürü olarak öne çıkmaktadır. Zira özellikle Roma İmparatorluğu döneminde Epona kültü, Roma ordularının Kelt topraklarındaki(Kelt halkları Orta Avrupa’nın çok büyük bir bölümüne yayılmış haldeydiler) varlığıyla birlikte yayılmış, Epona heykelleri ve kabartmaları, zaman içerisinde Roma ordusundaki lejyonerlerin atlı birliğinde kutsal figür haline gelmiştir. Bu döneme ait rölyeflerde Epona’nın sıklıkla bir at üzerinde ya da atlara eşlik ederken tasvir edilmesi, onun öte dünya yolculuklarında atı bir araç olarak kullanan bir ölüm rehberi niteliği kazanmasına yol açmıştır. Zira at,burada yalnızca bir ulaşım aracı değil, ruhu taşıyan ve onu sınırın ötesine götüren kutsal bir varlık işlevi görerek adeta bir mit haline gelmektedir. Ayrıyaten Epona’nın bir Kelt tanrıçası olması lakin Kelt topraklarını ele geçirerek oradaki halkları kendine entegre etme çabası içerisinde olan Romalıların, bir Kelt tanrıçası olan Epona’yı benimsemeleri de; aynı zamanda bir nevi emperyalizmin yaratmış olduğu kültürel ve teolojik bir senkretizm olarak da görülebilir

Epona’nın psikopompluk yönü özellikle Cermen ve Galya mitolojilerinde atın cenaze törenlerinde ve mezar kültünde oynadığı rolle daha da görünür hale gelmektedir. Örneğin ölüye bir at sunulması ya da mezar taşlarına at figürleri işlenmesi, ruhun bu tanrıçanın aracılığıyla öte dünyaya taşındığı inancının görsel yansımalarıdır. Epona’nın, hem doğurganlığı hem ölümü kapsayan ikili doğası, onun bir sınır figürü, yani geçişlerin (doğum-ölüm, bu dünya-öte dünya) yöneticisi olduğunu düşündürür. Bu yönüyle aynı zamanda Jungyen anlamda bir “arkaik anima arketipi” olarak da değerlendirilebilir.^[3]

Sonuç olarak, Epona figürü yalnızca pastoral bir at tanrıçası değil, ölülerin yolculuğunda onlara eşlik eden bir kadın psikopomp figürü olarak da ele alınmalıdır. Psikopompluk çalışmaları açısından Epona, kültürel sınırların ötesine taşan, arkaik ama evrensel bir figür olarak önemli bir yer tutmaktadır.

Ayrıyeten, burada hepsinden bahsedemesek de; dünyanın farklı mitolojik geleneklerinde de benzer psikopomp işlevlere sahip figürlerle karşılaşmak mümkündür. Örneğin, yine Mısır mitolojisinde Thoth, ölenlerin yargılanmasında yazman olarak rol oynar; Japon Şinto inancında Izanami, ölüler diyarında hüküm sürer; Hindu mitolojisinde Yama, ölülerin hükümdarı ve yargıcıdır; Aztek mitolojisinde Xolotl, ölen ruhları güneşin alt dünyadaki yolculuğunda korur; Slav mitolojisinde Veles, öte dünyanın kapılarını kontrol eden bir tanrıdır; Kelt mitolojisinde Gwynn ap Nudd, ruhların öte dünyaya götürülmesinden sorumlu bir diğer figürdür. Ve semavi inançlardaki Azrail gibi figürler de aynı şekilde psikopomp bir figüre örnek verilebilir.

Bu figürlerin bazıları doğrudan birer “ruhsal rehber” olmasa da(örneğin Yama gibi), ölüm olgusu ve ruhun bedenden ayrılması süreciyle yakından ilişkili olmaları açısından, psikopomp kavramı içinde değerlendirilebilirler.