Koyun Dolly ve Canlı Klonlama

Genetik bilimine 1822 de doğan Gregor Mendel’in çalışmaları ile başlamıştır. Mendel’in bezelyeler üzerinde yaptığı deneylerle Mendel Yasaları adıyla bilinen kuralları belirlemişti. Ardından bu alanın en önemli keşfi olan DNA’nın çift sarmallı yapısı James Watson ve Francis Crick tarafından 1953 yılında bulunmuştur. Daha sonra 1997 yılında Ian Wilmut tarafından genetik olarak kopyalanan koyun Dolly doğmuştur.

Canlı Klonlama yöntemi ile doğan Dolly’nin bireyin vücut hücresine ait çekirdeğin daha önce çekirdeği çıkartılmış olan yumurta hücresi içine yerleştirilmesi ile bir genetik kopyasının oluşturulmuştur. Dr. Wilmut yetişkin bir koyundan aldığı somatik bir hücrenin çekirdeğini, başka bir koyuna ait çekirdeği alınmış bir yumurtaya yerleştirilmiş ve yeni bir koyun elde etmiştir. Yapılan bu çalışma aslında in-vitro koşullara döllendirmeden farksızdır. Bu şekilde yetişkin bir canlıdan herhangi bir somatik hücrenin kullanılmasıyla canlının genetik ikizinin yaratılması yani klonlama çalışmalarına başlanmıştır. Böylece bu alanda yapılan transgenik çalışmalar yerini nükleer transfer çalışmalarına bırakmıştır. Eukaryotik hücreler Farklı gelişim evreleri içeren bir yaşam döngüsü geçirirler. Hücre bu döngünün% doksanı kadarını interfaz evresinde geçirir. Bu duraklama evresinde hücre bölünmeye hazırlanır. İşlevsellik açısından bu devre G1, S, G2 olmak üzere 3 alt evreye ayrılır. Bunlardan G1 evresi DNA dışındaki bileşenlerin çoğaldığı dinlenme dönemidir. Wilmut ve ekibi başarılı bir klonlama gerçekleştirmiş ve hücreyi G1 evresinden önce kontrol altına almıştır. Verici koyundan alınan meme dokusu hücrelerini kültür ortamında gelişmeye bırakan Wilmut, hücrenin besin ortamını hemen hemen öldürme sınırına kadar getirmiştir. Tüm süreci dondurarak bu anlamda genetik saati de sıfırlayabilmiştir.

Bilimsel ve teknolojik gelişmeler günümüzde klonların sağlığının garanti edememektedir. Dolly’nin kopyalanmasında 277 denemeden sadece biri başarılı olmuştur. Çünkü DNA’lar bir tek çekirdekte değil bazı organellerde de bulunur. Örneğin mitokondrial DNA’da kopyalama da önemli rol oynamaktadır yani Zigot gelişimine müdahale edilmesi nedeniyle klonlanan canlıların sağlıksız olarak yaşanacağı beklentisi vardır. Ayrıca hızlı yaşlanma problemi söz konusudur. Dolly, 6 yaşındaki bir koyundan kopyalanmıştır. Yani Dolly’nin yaşı kopyalandığı canlının yaşına denktir. Bu durum canlılarda hızlı yaşlanma problemini ortaya çıkartmıştır. Diğer bir sorun ise nükleusun transfer edildiği yumurtanın mayoz bölünmesini henüz tamamlayamamış olmasıdır.

Erişkin bir canlının başarı ile klonlanması sonucu doğan ilk klon koyun “Dolly” nin ardından sığır, keçi, at, domuz, manda, katır, fare, tavşan ve deve gibi birçok memeli türü aynı yöntem ile klonlanmıştır. Klonlanan hayvanların şimdiye kadar sadece %3 ünde başarı sağlanmıştır. Hayvanların gelişme evresinde ve genetik yapıda ciddi sorunlar ortaya çıktığı tespit edilmiştir. İlk klonun üretilmesinden bu yana birçok çalışma yapılarak teknoloji iyileştirilmeye çalışılmış olsa da başarı yüzdesi halen istenilen seviyede değildir. Teknoloji erişkin bir hücre çekirdeğinin yumurta hücresi içerisinde geriye programlanarak embriyonal döneme geri dönmesinin sağlanması prensibine dayanmaktadır. Ancak bu programlamaya etki eden faktörler tam olarak aydınlatılamamıştır. Bu bağlamda üretilen klonların ve onların yavrularının daha ayrıntılı tanımlanması teknolojinin daha anlaşılır ve kontrol edilebilir hale gelmesinde faydalı olacaktır.^{[1], [2], [3], [4]}