KARA DELİKLER HAKKINDA 20 BİLGİ

1-(ÇOĞU KARA DELİK HAYATINA BİR YILDIZ OLARAK BAŞLADI)

Yıldızlar, ömürlerinin tamamını kütle çekimsel çökmeye karşı koyarak geçiriyorlar. Devasa kütleleri nedeniyle gazları çekirdeklerine doğru çekiyorlar, burada atomlar çarpışıyo, birbirine kaynaşıyo ve patlayıcı bir nükleer enerji saçıyorlar.

Işınım kütle çekimine karşı gelen bir kuvvet oluşturuyor ve yıldız böylece parlayan bir gaz küresi olarak duruyor. Yıldızlar yaşlandıkça, atomları daha çok kaynaşıyo ve ortaya daha ağır elementler ortaya çıkıyo. Bunun sonucunda da yakıtları bitmeye başlıyo . Dışarıya doğru etki eden kuvvet azaldıkça, denge kütle çekimi lehine bozuluyo ve yıldızlar çökmeye başlıyo.

Güneş gibi küçük yıldızlarda çökme tam olarak gerçekleşmiyo ve ışınım kuvveti kütle çekimine karşı koymayı başarıyor. Böylece, yıldız sonunda bir beyaz cüceye dönüşüyor. Güneşin 1,4 katı kütleye sahip bir beyaz cüce için bu ışınım kuvveti yeterli değil. Yıldız bu nedenele içeriye doğru çökmeye devam ediyor ve ortaya yoğun bir nötron yıldızı veya bir kara delik çıkıyor.

2-(SÜPER KÜTLELİ KARA DELİKLER ÇEVRELERİNDEKİ HER ŞEYİ YOK ETMİYOR)

Aktif olarak beslenen süper kütleli kara delikler, evrendeki en korkunç cisimler. Kuasarlar, yani aktif süper kütleli kara deliklere sahip uzak galaksi çekirdekleri, her yıl on binlerce Güneşe eş değer yıldız yutuyor. Ancak ilginç bir şekilde,kuasarlar ilginç bir şekilde yitip yok olmuyor.

Korkunç ünlerine rağmen, kara delikler çok yaklaşmadığınız sürece evrendeki diğer devasa cisimlerden farklı davranmıyor.

3-(KARA DELİKLER ZAMANIN AKIŞINI YAVAŞLATIYOR)

Dışarıdan bakan bir gözlemciye göre, kara deliğin içine düşen cisim tam sınırda bir süreliğine yavaşlayıp duruyor gibi görünüyor.

4-(KARA DELİK NE YUTTUĞU HAKKINDA BİLGİ VERMEZ)

Maddeler, yıldız kütleli bir kara deliğe doğru düşerken uzuyor, çekiliyor ve sonunda da parçalanıyor. Dışarrıya birşeyler sızıyor olsa da, bu sızan şey içeriye giren cisim hakkında bilgi sağlamıyor.

5-(BİR KARA DELİĞİN MERKEZİNDE TEKİLLİK BULUNUYOR)

Bir kara deliğin olay ufkunun çapı binlerce kilometreyi bulabilir ancak madde bu sınırı geçtikten sonra da haraket etmeye devam ediyor. içeride ne olduğu tam olarak bilinmiyor fakat einsteinın genel görelelik kuramına göre, bir kara deliğin içindeki uzay-zaman bükülmesi aşırı boyutlarda olduğundan, tüm madde tekillik olarak adlandırılan bir noktaya doğru sıkışıyor.

Kara deliğin içindeki tüm yollar bu noktaya çıkıyor ve buraya gelen madde o kadar sıkışıyor ki tanınmaz hale geliyor. Tekillik sonsuz derece küçük ve sonsuz derece yoğun, bu nedenle de uzay-zaman da sonsuz bir eğrilik ortaya çıkıyor. Olay ufkunu geçen her şey, kaçış ümidi olmadan o tek noktaya doğru haraket ediyor.

6-(IŞINIM SIZDIRIYORLAR)

Stephen hawking kara deliklerin olay ufku sınırında çok küçük miktarlarda enerjiyi yayarak, içindekileri evrene geri gönderdiğini ortaya attı. Bu enerji çıkışına hawking ışıması adı veriliyor.

7-(GÜNEŞİMİZ BİR SÜPER KÜTLELİ KARA DELİK ÇEVRESİNDE MİLYONLARCA YIL SÜREN YÖRÜNGEDE DOLANIYOR)

Sagittarius A* Güneş sisteminden yaklaşık 26.000 ışıkyılı uzaklıkta. Güneş sisteminin samanyolunun merkezindeki bu kara delik çevresinde bir tur atması yaklaşık 225 milyon yıl sürüyor.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

8-(KARANLIK YILDIZLAR OLARAK BİLİNİYORLARDI)

Kara delik düşüncesi, varlıkların matematiksel olarak öngörülmesin çok daha uzun süre önce ortaya atılmıştı. 18.YY bu cisimler "Karanlık yıldızlar" olarak biliniyiordu.

9-(EVRENİ ONLAR ŞEKİLLENDİRİYOR)

Hemen hemen bütün büyük galaksilerin merkezinde süper kütleli kara delikler bulunuyor. Bulunduklar noktada, yıldızların ve gezegenlerin etrafında dolandıkları temel bir çekim kaynağı görevi görüyorlar.

10-(YILDIZ KÜTLELİ KARA DELİKLER)

Bir yıldızın ölümü sırasında oluşan kara deliklerin kütlesi genelikle güneşin en az 5 katı oluyor. Ancak tüm bu kütle, sadece birkaç kilometrelik bir alana sıkışıyor.

11-(KARA DELİKLER UZAY-ZAMANI BÜKÜYOR)

Einstein, evrenin uzay-zaman olarak bilinen bir dokudan meydana geldiğini ve tıpkı bir kumaş parçası gibi bükülebileceğini ve gerilebileceğini gösterdi. Aralarında gezegenlerin ve yıldızların da olduğu büyük kütleli cisimler, tıpkı bir trambolinin içine konmuş bowling topu gibi, uzay-zaman dokusunda bükülmelere neden oluyor.

Bir alanda toplanan kütle ne kadar fazlaysa, bükülme o kadar fazla oluyor ve oluşan kütle çekimi alanından kaçmak için o kadar fazla enerji gerekiyor.

12-(İKİ KARADELİK ÇARPIŞTIĞINDA ORTAYA DAHA DA BÜYÜK KÜTLELİ BİR KARADELİK ÇIKIYOR)

Galaksilerin merkezindeki süper kütleli karadeliklerin evrenin ilk çağlarında ortaya çıktığı düşünülüyor. Teorilerden birine göre, maddeler yoğunlaşıp ilk galaksiler oluşmaya başladığında, her şey birbirine çok yakındı ve küçük boyutlu karadelikler toz ve gazla beslenerek kısa bir süre içinde devasa bir boyuta ulaştılar.

Birkaç ara karadeliğin, birbirlerinin çekim kuvvetinin etkisi altında galaksilerin merkezine doğru batmadsn önce yıldız kümeleri içinde oluştuğu ve birbirinin üzerine çökerek bugün gördüğümüz süper kütleli kara devleri oluşturduğu düşünülüyor.

13-(CİSİMLER BİR KARADELİĞE YAKLAŞTIĞINDA SPAGETTİ GİBİ UZUYOR)

Bir cisim, bir karadeliğe yaklaştığında, üzerine etki eden kütle çekimi aniden artıyor. Cisimin kara deliğe en yakın olan bölümü çekim kuvvetini uzak olan kısmına göre daha fazla hissediyor, bu nedenle bu bölgeler daha yüksek hızla ivmeleniyor. Cisimin ön kısmı daha hızlı haraket ettiğinden şekli değişiyor ve uzuyor.

Bir kara delik çevresindeki gelgit kuvvetleri o kadar güçlü ki, atomlardan en büyük yıldızlara kadar içine giren her şey bu şekilde uzuyor. Uzama kuvveti maddenin elastik limitinin üstüne çıktığında, cisim parçalanmaya başlıyor. Her parçası da bu şekilde uzayarak tekrar parçalanıyor ve sonunda geride sadece temal atomaltı parçacıklar kalıyor.

Kara deliğin boyutuna ve tipine bağlı olarak bu spagettileşme farklı zamanlarda geçekleşiyor. Örneğin küçük, yıldız kütleli kara deliklerde cisim olay ufkunu geçmeden önce oluşuyor. Diğer taraftan süper kütleli kara deliklerde gelgit kuvvetleri cismi olay ufkundan geçmeden önce uzatacak kadar yüksek olmuyor. Yani bu kara deliklerde spagettileşme gerçekleşmiyor.

14-(KARA DELİK NE KADAR BÜYÜKSE, YOĞUNLUĞU O KADAR AZDIR)

Bir kara deliğin içindeki kütle iki katına çıkarsa, olay ufkunun hacmi 8 katı artıyor. Böylece kara delik daha az yoğun hale geliyor.

15-(BAZI KARA DELİKLER KÜÇÜK OLABİLİR)

Teorik olarak bir kara deliğin sahip olabileceği en küçük kütle 22 mikrogram. Bu değer planck kütlesi olarak biliniyor.

Agora Bilim Pazarı

Bavulumdaki Kırık Fincan

Kimsenin tanımadığı bir hayvan elinde kocaman bir bavulla çıkageldiğinde, etraftaki diğer hayvanlar haliyle meraklanıyor. O bavulun içinde ne olabilir? Çay fincanı mı? Peki. Masa ve sandalye mi? Hadi o da tamam. Bir ev ve ağaçlı bir tepe mi? Yok artık, bu yabancı ne dediğinin farkında değil herhalde.

Hayvanlar meraklarına yenilip bavulu izin almadan açınca, anlamlı bir fotoğrafla karşılaşıyorlar. Böylece tanımadıkları o hayvanın neler neler yaşadığını anlamaya başlıyor ve hep birlikte ona özel bir “hoş geldin” armağanı hazırlıyorlar.

2020 CILIP Kate Greenaway Madalyası finalisti

“Derinlere işliyor. Umarım tüm ebeveynler Bavulumdaki Kırık Fincan‘ı çocuklarıyla paylaşır.” Khaled Hosseini, Uçurtma Avcısı’nın yazarı

“Başkalarına karşı nezaket fikrini küçük çocuklara tanıtmak için sade ve güçlü bir yol.” Axel Scheffler, Yayazula’nın çizeri

“Hoşgörü ve anlayış bu çocuk kitabının tam kalbinde.” Laura Padoan, BM Mülteciler Yüksek Komiserliği

Devamını Göster

₺160.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

16-(KARA DELİKLERİN FAZLA ÖZELLİĞİ YOK)

Bilim insanı john wheeler kara deliklerin ne kadar basit olduğunu bu şekilde ortaya koydu. Sadece 3 özellikleriyle tanımlanıyorlar: kütleleri, açısal momentumları ve elektrik yükleri.

17-(ÇEVRELERİNDEKİ YILDIZ OLUŞUMUNU DURDURUYORLAR)

En büyük ve en aktif süper kütleli kara delikler genelde en sessiz galaksilerde bulunuyorlar. Beslenirken yaydıkları radyasyon çevrelerindeki gazı yoğunlaştırıp yıldız oluşumunu engelliyor.

18-(GÜNEŞ HİÇBİR ZAMAN BİR KARA DELİK OLAMAYACAK)

Bir yıldızın kara delik olabilmesi için çok büyük bir kütleye sahip olması ve kendi kütle çekimi altında çökmesi gerekli. Güneş bu açıdan çok küçük. Yıldızımım hayatının sonunda beyaz cüceye dönüşecek.

19-(BAZI KARA DELİKLER EVRENDEKİ EN PARLAK CİSİMLERE GÜÇ VERİYOR)

1960'larda astronom allan sandoge, derin uzayda çok parlak bir cisim keşfetti. Bu cisim yakınnındaki bir yıldız kadar parlaktı, ancak çok uzak olması, samanyolundaki tüm yıldızlardan yüzlerce kat daha fazla enerji yayması gerektiği anlamına geliyordu. Kuasar olarak adlandırılan bu cisimler, evrendeki en parlak cisimler arasında. Bu cisimler, aktif olarak beslenen süper kütleli kara deliklere sahip galaksi çekirdekleri. Şimdiye kadar binlerce kuasar tespit edildi ve her biri, yığılma disklerindeki maddelerin uzaya gönderdiği x-ışınları sayesinde çok parlaklar.

20-(PARÇACIK HIZLANDIRICILAR MİKROSKOBİK KARA DELİKLER YARATABİLİR)

Büyük hadron çarpıştırıcısı 2008 de devreye girdiğinde, bilim insanları ışık hızına ulaşan parçacıkların teorik olarak minyatür kara delikler yaratabileceğinden endişelendiler. Şimdiye kadar böyle bir şey olmadı, ancak teorik olarak kesinlikle mümkün. Aslında, mikroskobik bir kara delik oluşsa bile, endişe edecek bir şey yok. Ortaya çıkacak olan kara delik o kadar küçük olacak ki, sadece bir gram maddeyi yutması bile milyarlarca yıl sürecek.

Kaynakça:

ALL ABOUT SPACE - EVRENDEKİ GARİPLİK (2023 ŞUBAT-MART DERGİSİ) 20.SAYI