Flanör Nedir? Edebiyatta Sıkça Karşılaşılan Flanör Kavramı Neyi İfade Eder?

- Blog Yazısı
Flanör, (Fr: "flâneur", İng: "boulevardier"), "aylak kent gezgini" anlamında kullanılan Fransızca kökenli bir sözcüktür. Tüm gün sokaklarda dolaşan ve kalabalıkları gözetleyen kişilere verilen bir isimdir. Sanayileşmiş, burjuvazinin hâkim olduğu büyük kentlerde herkesin kendi gününü kazanmak için koşuşturduğu sokaklarda, meydanlarda flanör diğerlerinin bu çabasını gözlemler ve aklına kaydeder. Genellikle erkek olarak betimlenen flanör, sanayileşmiş toplum yaşamının keskin bir gözlemcisi olarak amaçsız bir biçimde toplumdan kopuk olarak dolaşabilen, kentsel zenginlik ve modernitenin kararsız bir figürüdür.
Flanör aslında 19. yüzyıl Fransa'sında edebi bir tiptir ve Paris sokaklarının betimlenmesinde önemli bir rol üstlenir. Sözcük; "aylak adam", "şehir kâşifi", "sokak uzmanı" gibi anlamlara gelse de aslen günümüz Türkçesinde kullanılan "avare" veya "başıboş" gibi anlamlarla ilişkili değildir.
Flanörün aylak bir adamdan farkı, çevresini merakla dolaşıyor olmasıdır. Bununla birlikte 19. yüzyılda ortaya çıkan bu edebi tiplemenin 20. yüzyılda akademik bir ilgi kazanması Walter Benjamin'in eserleri sayesinde olmuştur.[1] 20. yüzyılda tüm akademik ve edebi literatüre yayılan flanör kelimesi bir erkeği betimlerken Fransızca'da bu kavram için önce yoldan geçmekte olan ve olayları gören bir kadını betimleyen, "passante" kavramı, sonraları ise "flanöz" kavramı kullanılmıştır.

Etimoloji ve Kavramsal Gelişim
Online Etymology Dictionary'e göre flanör sözcüğü, İskandinav dillerinde "amaçsızca dolaşmak" anlamına gelen "flana" kökünden gelir.[2]
"Flânerie" kavramının tarihi 16. veya 17. yüzyıla kadar uzanır ve genellikle zaman kaybetmek çağrışımıyla gezinmeyi, boş durmayı ifade eder. Ancak flanör kavramının popülerleşip zenginleşmesi ve yeniden biçimlenmesi 19. yüzyılda olmuştur.[3]
Flanör kelimesi, Pierre Larousse'un “19. Yüzyılın Büyük Evrensel Sözlüğü” ansiklopedisinin 1872'de yayımlanan edisyonunda uzun bir makaleyle tanımlanmıştır. Larousse, flanörü ikircikli terimlerle, eşit ölçüde merak ve tembellikle tanımlamış ve bir flanör taksonomisi sunmuştu. Bu şekilde bulvarların, parkların, pasajların, kafelerin flanörleri; akılsız flanörler ve zeki flanörler, gibi bazı ayrımlar geliştirmişti.
Ancak flanör kavramı, Larousse'da yayınlanmadan önce de halihazırda zengin bir çağrışımlar seti geliştirmişti. Sainte-Beuve, "flâne" yapmanın, "hiçbir şey yapmamanın tam tersi olduğunu" yazmıştı.[4] Honoré de Balzac ise bu fiili "gözün gastronomisi" olarak tanımlamıştı.[5] Anaïs Bazin ise şu cümleyi kurmuştu:
Paris'in tek, gerçek hükümdarı flanördür.
Victor Fournel ise Ce Qu'on Voit Dans Les Rues De Paris adlı kitabında "flanerie sanatına" bir bölüm ayırmıştı. Fournel için flanörlük, kent manzarasının zengin çeşitliliğini anlatan "hareketli ve tutkulu bir fotoğraf" gibiydi.[7]
Flanör, daha sonra Edgar Allan Poe'un, Kalabalıkların Adamı adlı kısa öyküsüyle edebiyat sahnesine girdi.[8] Charles Baudelaire de Modern Yaşamın Ressamı adlı kitabında, Kalabalıkların Adamını tartışmıştı. Bu daha sonra, Walter Benjamin'in modernitede kalabalığın rolünü kuramsallaştıran, "On Some Motifs in Baudelaire" adlı makalesinde anahtar bir örnek haline gelmiştir. 1860'larda III. Napolyon ve Baron Haussmann altında Paris'in yeniden inşasının ortasında, Charles Baudelaire modern metropolün sanatçı-şairi olarak flanörün unutulmaz bir portresini sundu:[9]
Nasıl ki kuş havada, balık suda yaşarsa, o da kalabalıklarda var olur. Aşkı, işi, gücü kalabalıklardır. Flanör için ahalinin tam orta yerini, hareketin gel-git noktasını, gelip geçici ile sonsuzun arasını mesken tutmak müthiş bir keyiftir. Evden uzak kalmak ama her yerde evinde hissetmek; dünyanın merkezinde olmak, dünyayı gözlemek ama dünyadan saklı kalmak...

Fournel'den ve Baudelaire'in şiir analizinden yararlanan Walter Benjamin, flanörü çağdaş kent seyircisinin temel figürü olarak tanımlamıştır. Ona göre flanör amatör bir dedektif ve kentin araştırmacısıdır. Bununla birlikte Benjamin'e göre flanör, kişilerin kente yabancılaşmasını gösteren bir kavramdır.[10]
Bu dönemde, flanör genellikle "badaud" (Tr: "ahmak") figürüyle yan yana konmuş ve bir tezat oluşturmuştur. Fournel, bu duruma şu şekilde değinmiştir:[7]
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 50₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Flanör, "badaud" ile karıştırılmamalı, arada bir nüans gözetilmelidir. Temelde flanör her zaman bireyselliğine tam olarak hakimken, "badaud" bireysel bir yaşam süremez. Kalabalıklar tarafından emilir, kalabalıklar onu sarhoş eder…. Kendini ona sunan gösterinin etkisi altında, "badaud" birey olmayan bir yaratık haline gelir; o artık bir insan değildir, toplumun, kalabalığın bir parçasıdır.
Dostoyevski de Beyaz Geceler adlı romanında bir flanör tiplemesi sunmuştur:[11]
Evlerle de tanışırız. Yürürken sanki hepsi beni selamlamak için sokakta sıraya dizilir ve bütün o pencereleriyle bana bakıp benimle sohbet ederlerdi.
Edmund White ise 2001 yılında yazdığı, The Flâneur adlı kitabında şöyle bir paragrafa yer vermiştir:[12]
Flanör tanımı gereği muazzam bir boş zamana sahiptir, belirli bir amaç ya da özel bir zaman ayırma flanörün gerçek ruhuna aykırı olduğundan flanör, bir sabah ya da öğleden sonrayı rastgele avarelik için ayırabilen kişidir.
Son olarak Nassim Taleb, Antikırılganlık: Düzensizlikten Kazanç Sağlayan Şeyler adlı kitabında flanörü şu şekilde tanımlamıştır:[13]
(Flanör) Bir turistten farklı olarak, elde ettiği yeni bilgilere dayanarak bir şeyler özümsemek için programını (veya gideceği yeri) gözden geçirmek için her adımda fırsatçı bir karar veren kişidir.
Görüldüğü üzere Benjamin'den bu yana geçen zamanda flanör kavramı, kayda değer sayıda kendine mal etme ve yorumlamanın nesnesi olmuştur. Flanör figürü, diğer şeylerin yanı sıra çağdaş kentsel deneyimi anlatmak, kentsel izleyiciliği açıklamak, 19. yüzyıl kentinin sınıfsal gerilimlerini ortaya çıkarmak, çağdaş yabancılaşmayı açıklamak için kullanılmış ve yazarlara ve sanatçılara ilham kaynağı olmuştur.

Flanör Nasıl Biridir?
Bir flanör içinde bulunduğu mekânın bir parçasıdır ve aynı zamanda ondan ayrıdır. Mekandaki tüm nesnelerle, insanlarla etkileşim halindedir. Kalabalıkla birliktedir, kalabalığın içinde kaybolmaktadır, kalabalığın kendisinden beslenmektedir. Tüm bu kalabalığın içinde yalnız, kendi başınadır. Bu kalabalığın bir parçası olması onun için yalnızca kalabalıktan bir şeyler öğrenmek ve kendi bireysel dünyasını inşa etmek için gereklidir. Flanör kendine güvenen ve içinde bulunduğu topluma eleştirel yaklaşan biridir. Her ne kadar kalabalıktan beslense de kalabalığa sırtını dönebilir, onu eleştirebilir.[14]
Tam anlamıyla bir kent gezginidir. Kenti en ıssız ve bilinmedik yerlerine varıncaya kadar dolaşır ve çağdaş yaşamın yansımalarını gözlemler, ayrıştırır. Edindiği bilgilerden daha sonra yararlanmak için bunları aklının bir köşesine kaydeder.[15]
Flanör aynı zamanda yaşama ilişkin bir metafor olarak da görülebilir. Bu, dünyanın aşırı mantıklı, amaca yönelik tutumuna karşı bir tepkidir. Bir flanör gibi düşünmeye başlamak, kişiyi monotonlaşmaya iten bir dünyada kişinin özgürlüğünü, sanatsal-yaratıcı zihnini korumasını sağlar.[16]
Bir flanörün özellikleri arasında başıboş dolaşmak öncelikli olarak yer alır. Kenti amaçsızca dolaşırlar. Kenti dolaşırken gözlemlerler. Başkalarının göremediklerini görürler. Dünyaya her seferinde sanki ilk kez bakıyormuş gibi yaklaşırlar. Her insanın içindeki hikâyeyi ararken keşfederler.[16]
Flanör, kendine odaklanmak ve kişisel hedefler hakkında uzun vadeli düşünmek yerine, kendine ve tüm dünyaya dışarıdan bakar. Koşulların karmaşıklığından, zorluğundan beslenir.[16]
Her şeyi belgelerler. Kendileri için keşfe çıkan flanörler buldukları bilgileri not alırlar, görselleştirirler ve başkalarına da yararlı olabilecek bir biçime getirirler.[16]
Flanörler deneyim odaklıdırlar. Konfor alanlarından çıkıp yeni şeyler denerler ve rastgele eylemlerde bulunurlar.[16]
Flanörler, yaşamda akarlar. Programların, planların sıkı sıkıya uygulandığı günümüzde flanör, öncelikle üretkenliği en üst düzeye çıkarmaya veya belirli bir hedefe ulaşmaya odaklanmaz. Mümkün olduğu kadar üretken olmak için hayatı fazla düşünmez veya günün her saatini yönetmek veya planlamak için üzerinde bir baskı duymaz. Bunun yerine, her zaman kontrolün ellerinde olmasına gerek duymaz, yaşamı kendi içine alır ve yaşamın -kendisini, gittiği yere götürmesine izin verir.[16]
Tüm dünyayı kendi yaşam alanları haline getirirler. İnsanların evine gitmek için koşturduğu sokakları, meydanları, altgeçitleri flanörler evleri olarak görürler. Nereye giderlerse gitsinler ev özlemi duymaz, evine dönmek için acele etmezler.[16]
Flanörler anlam ararlar. Onları daha iyi yapacak şeylerin peşindedirler. Amaçsızca dolaşmak veya aylaklık etmekten ziyade ruha neyin hitap ettiğini aramakla ilgilenirler.[16]
Flanörler özgürdür. İstedikleri yere istedikleri zaman giderler ve istedikleri kadar orada kalırlar. Onları kısıtlayan hiçbir şey yoktur. İçinde bulundukları mekanı tüketene kadar kullanmak isterler.[16]

Sonuç olarak flanörler ilk olarak edebi eserlerde karşılaşılan ancak gerçeği yansıtan bir tiplemedir. Sanayi kentleriyle birlikte ortaya çıkan flanörler kentin içinde, kenti ve kentliyi anlamaya çalışarak gezinirler. Gezinirken ulaşmak istedikleri bir nokta, edinmek istedikleri özel bir bilgi, doldurmak istedikleri bir zaman ya da yetişmek istedikleri bir yer yoktur. Kendileri için gezinirler ve edindikleri bilgileri kaydederler. Kabaca çağdaş yaşamın seyyahlarıdır. Ayrı yerler görmek için başka diyarlara gitmeye gerek duymadan kentin içinde gözden kaçan ayrıntıları gözlemlerler. Flanörler kent yaşamının önemli bir parçasıdır. Çünkü flanör hem kentin bir parçası hem de ona uzaktan bakan bir gözlemci, eleştirmendir. Kentin sokaklarını incelerken şehir plancısına, yapılarını incelerken mimarına, insanlarını incelerken tüm halkına onların göremediği noktaları gösterir ve belki de kendini tüm herkes için feda eder.
- 2
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- ^ G. Shaya. (2004). The Flaneur, The Badaud, And The Making Of A Mass Public In France, Circa 1860-1910. American Journal of Ophthalmology, sf: 41-77. doi: 10.1086/530151. | Arşiv Bağlantısı
- ^ D. Harper. Flaneur. (13 Ekim 2017). Alındığı Tarih: 6 Şubat 2023. Alındığı Yer: Etymonline | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. Turcot. (2007). Le Promeneur À Paris Au Xviiie Siècle. ISBN: 2070783669. Yayınevi: Éditions Gallimard.
- ^ P. Larousse. (1877). Grand Dictionnaire Universel Du Xixe Siècle. Tome 1. A (French Edition). ISBN: 9782019167639. Yayınevi: Pierre Larousse.
- ^ I. Mohammed. Flâneurs And The "Gastronomy Of The Eye". (12 Şubat 2012). Alındığı Tarih: 6 Şubat 2023. Alındığı Yer: Future Lab | Arşiv Bağlantısı
- A. Bazin. (1833). L'epoque Sans Nom Esquisses De Paris, 1830-1833. ISBN: 1012031896.
- ^ a b V. Fournel. (1867). Ce Qu'on Voit Dans Les Rues De Paris. ISBN: 0270799478.
- ^ E. A. Poe. (1840). The Man Of The Crowd. ISBN: 1729297773. Yayınevi: Burton's Gentleman's Magazine.
- ^ C. Baudelaire. (1863). The Painter Of Modern Life. ISBN: 0141192763. Yayınevi: Le Figaro.
- ^ W. Benjamin. (1997). Charles Baudelaire: A Lyric Poet In The Era Of High Capitalism. ISBN: 1859841929. Yayınevi: Verso Books.
- ^ F. İ. Dostoyevski. (1848). White Nights. ISBN: 9786059489898.
- ^ E. White. (2015). The Flaneur: A Stroll Through The Paradoxes Of Paris. ISBN: 1408864762. Yayınevi: Bloomsbury USA.
- ^ N. N. Taleb. (2012). Antifragile: Things That Gain From Disorder. ISBN: 0812979680. Yayınevi: Random House.
- ^ K. Alver. (2014). Flaneur: A Modern Urban Figure. Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries), sf: 285-293. | Arşiv Bağlantısı
- ^ B. Gül. Flaneur – Kalabalıkların İçindeki Yabancı. (9 Mart 2018). Alındığı Tarih: 6 Şubat 2023. Alındığı Yer: Tarihli Sanat | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b c d e f g h i B. Miner. What Is A Flâneur? An Incomplete Guide To The Meaning And Philosophy. (8 Aralık 2022). Alındığı Tarih: 6 Şubat 2023. Alındığı Yer: Flâneur Life | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 04/05/2025 11:23:04 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/14003
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.