Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Döneminde Bilim ve Eğitim Reformları

Halk Cumhuriyeti'nin geniş faaliyetlerinden biri eğitim politikasıyla ilgiliydi. Azerbaycan devlet tarihindeki ilk cumhuriyet olan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (ADC) hükümetinin izlediği eğitim politikasının incelenmesi, ülkemizde eğitim tarihinin incelenmesi açısından özel bir öneme sahiptir. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde bir dizi önemli kültürel ve eğitimsel etkinlikler düzenlendi. ADC hükümetinin 30 Haziran 1918 tarihli kararına göre Gence'de Maarif Nezareti dairesi teşkilatlandırılarak ilgili personel temin edilmiştir. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin faaliyet gösterdiği ilk günlerden itibaren eğitimin ulusal düzeyde inşa edilmesi ve geliştirilmesi konuları ilgi odağı olmuştur. Hükümet Gence'de görev yaparken, 30 Haziran 1918 tarihli kararla Halk Eğitim Bakanlığı kadrosunun onaylanması tesadüf değildir (Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Arşivi (ARDA). Hükümetin Eğitim Bakanlığı) Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Fonu No 51, liste No 1, 1918-1920 yılları, s.1, 3). Bakanlığın yetkisi, halk eğitimi ile ilgili yasaların hazırlanmasını, ülkede eğitim ve bilimin geliştirilmesi için bir eylem planının tanımlanmasını ve genel olarak eğitimle ilgili konuların uygulanmasını içeriyordu. Bakanlık bünyesinde yüksek ve orta ihtisas, halk ve mesleki eğitim için üç daire kurulmuştur. Bakanlık, genç cumhuriyette milli eğitimi inşa etmek için sistematik ve tutarlı önlemler aldı. 27 Haziran 1918 tarihli hükümet kararına göre Türkçe devlet dili ilan edildi. Eğitim alanındaki ilk önemli olay okulların millileştirilmesi olmuştur. Azerbaycan Hükümeti'nin 28 Ağustos 1918 tarihli kararı, tüm ilköğretim okullarında eğitimin öğrencilerin ana dilinde yapılması gerektiğini ve devlet dili olan ana dilinin öğretiminin zorunlu olduğunu belirtti. Eğitim dilinin devlet dili olmadığı okulların üst sınıflarında Azerbaycan dili haftada en az 4 saat zorunlu ders olarak okutulmaktaydı. Azerbaycan hükümeti, ülkede yaşayan diğer milletlerin çocuklarının kendi dillerinde eğitim görmeleri için uygun koşulları da oluşturmuştur. Eğitim sisteminin millileştirilmesindeki en büyük zorluk öğretim elemanı eksikliğiydi. Öğretmen ihtiyacının karşılanması için 1918 yılında Gence, Şeki ve Zagatala'da kısa süreli pedagojik kurslar düzenlenmiş ve bu kurslara 150 kişi katılmıştır. 22 Haziran 1918'de Azerbaycan hükümeti Gori Öğretmen Okulu'nun Azerbaycan'a taşınmasına karar verdi. 1919 yılı başlarında Azerbaycan'da hükümetin aldığı tedbirler sonucunda 637 ilköğretim okulu ve 23 ortaöğretim özel eğitim okulu vardı. Ortaokullar arasında 6 erkek ve 4 kadın spor salonu, 5 gerçek okul, 3 öğretmen semineri (Bakü, Gence ve Gazah), 3 Saint Nina (Bakü, Gence ve Şeki) kız eğitim kurumu, bir politeknik okulu ve bir ticaret okulu vardı. okul. Bakü, Gence ve Gazah'ta öğretmen seminerleri, Bakü, Gence ve Şeki, Bakü'de "Kutsal Nina" kadın okulları politeknik ve ticaret okulları görev sürdüyordu. Eylül 1919'da Lenkeran'da erkek ve kadınlar için özel okullar açıldı. 11 Eylül 1919'da Azerbaycan hükümetinin kararı ile "Kutsal Nina" okullarının adı Bakü Birinci Ulusal Kadın Gimnazyumu, Gence Kadın Gimnazyumu ve Sheki Kadın Gimnazyumu olarak değiştirildi. 1919'da Maarif Bakanlığı, Bakü, Şeki, Şuşa, Göyçay'da gerçek ve öğretmen okullarının açılmasına ilişkin meclise bir kanun teklifi sunmuş ve kanun kabul edilmiştir. O zaman eğitim sürecinin organizasyonu için ana görevlerden biri, öğretim elemanı talebini karşılamaktı. O zamanlar Gence'de bir ruhban okulu vardı ve Gori Ruhban Okulu'nun Azerbaycan şubesinin Gazah'a taşınması öğretmen eğitimi açısından maksatlı bir adımdı. Art arda alınan tedbirlerin bir sonucu olarak, eğitim kurumları ağı genişledi (ARDA. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Hükümeti Eğitim Bakanlığı. Fon № 51, liste № 3, depolama birimi 71).

1919-1920 eğitim-öğretim yılının ilk yarısında, öğretmen medreseleri hariç, diğer okullarda 3.115'i Azeri olmak üzere 9.611 kişi okudu. Hükümet kararı ile Bakü Politeknik ve Ticaret Okulları, 3. ve 4. Bakü Okulları ve 2-3-4 Bükü kadın gimnazyumlarını çıkmakla ülkede bilim dili Azerbaycan dilinde yürütülüyordu. Azerbaycan'ın ayrılmaz bir parçası olan Nahçıvan'da o dönemde eğitimin geliştirilmesi alanında bir takım ciddi çalışmalar yapılmıştır. 1919 yazında Azerbaycan hükümeti Azerbaycan'daki eğitim sistemini daha da genişletmek ve derinleştirmek için Bakü, Gence ve Şeki'de erkekler ve kadınlar için ve Şuşa, Gazah, Gusar, Salyan ve Zagatala'da erkekler için kısa süreli pedagojik kurslar açtı. ülke. 23 Temmuz 1918'de ADC hükümetinin kararıyla Türkiye'den 50 öğretmen davet edildi. 1919 yılı Ekim ayı başlarında Azerbaycan'a geldiler ve öğretmenliğe başladılar. Halk Eğitim Bakanlığı, Azerbaycan dilinde ders kitapları yazmak ve yayınlamak için bir komisyon kurdu. Türkiye'den de ders kitapları ve kılavuzlar geldi. (ARDA. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Hükümeti Eğitim Bakanlığı. Fon No. 51, Liste No.2, Depolama Birimi 186)

Eğitim kurumları ağının genişletilmesi, faaliyetlerinin iyileştirilmesi ve millileştirilmesi açısından alınan önemli önlemlerden biri, 1919 yazında okulların alt kademelerinde öğretmenlik yapmak üzere kısa süreli pedagojik kurslarda öğretmen yetiştirilmeye başlanmasıydı. Hükümetin kararına göre bu amaçla Halk Eğitim Bakanlığı'na 2 milyon 390 bin manat tahsis edildi. Bakü, Gence ve Şeki'de erkek ve kadın pedagoji kursları, Şuşa, Gazah, Gusar, Salyan ve Zagatala'da erkek pedagoji kursları açıldı. Bu kursların her birine en az 50 öğrenci katılmıştır. Mezunlar okullarda öğretmen olarak istihdam edildi. O dönemde ihtiyaç göz önüne alınarak kardeş Türkiye'den 50'ye yakın öğretmen davet edildi. Ekim 1919'da Azerbaycan'a geldiler ve pedagojik faaliyetlerine başladılar.

Halk Eğitim Bakanlığı'nın başka planları vardı. Örneğin bakanlığın hazırladığı bir projede 650 dezavantajlı öğrenciye burs verilmesi, Bakü'de 25 kız öğrenci için yatılı okul açılması, ithal edilen eğitim ve basılı malzemelerin gümrük vergilerinden muaf tutulması vb. önerildi. Unutulmamalıdır ki o zaman yaşlıların eğitime dahil edilmesi için bir takım tedbirler alınmış, okuma yazma bilmeyenlerin ortadan kaldırılması için önemli adımlar atılmıştır. 1919'da Bakü, Gence, Şuşa, Şeki, Zakatala ve Gazah'ta yaşlılar için Azerbaycan dili üzerine akşam kursları açıldı. 15 Eylül 1919'dan 1 Nisan 1920'ye kadar iki bölümden oluşan bu kurslardaki eğitim süresi böyle olmuştur. İlginçtir ki, bu kurslar üç gruba ayrıldı: Azerbaycan dili ve yazısını bilmeyenler, dili bilmeyenler, dil ve yazı bilenler, Azerbaycan dilinde bilimsel ifadeler ve öğretim yöntemlerini öğrenenler. Bakü'deki ilk gerçek okul binasında açılan kurslar, Bakü Muallimhanesi müdürü, aydın bir yazar olan Raşid bey Efendiyev tarafından yönetiliyordu. 17 Eylül 1919'da Sultan Mecid Ganizade ve diğer bazı milletvekillerinin katılımıyla başlayan kursa yaklaşık 500 kişi katıldı. Aralarında daire ve işletmelerin çalışanları galip geldi.Kasım 1919'da Bakü'de mühendis-teknisyen Aliheydar Babayev'in önderliğinde Azerbaycanlı işçiler için akşam kursları açıldı. O yıllarda hizmet içi eğitim alanında günümüz anlamında bazı adımlar atılmıştır. Örneğin, bir milletvekili ve tanınmış bir eğitimci olan Abdulla bey Efendizadeh'in önderliğinde Bakü'de ilkokul öğretmenleri için özel kurslar düzenlendi (Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1918-1920). Meclis (II. Kitap, Stenografik Raporlar) Bakü: Azerbaycan, 1998, s.992) ). Bu kurslarda öğrencilere, öğretmenlerin mesleki bilgilerini ve mesleki eğitimlerini geliştirmeye hizmet eden pedagoji ve Azerbaycan dilini öğretme yöntemleri öğretildi.

Alınan tedbirlerden biri de eğitimin düzenlenmesinde en önemli unsurlardan biri olan ders kitapları konusuna dikkat edilmesi olmuştur. Bu, cumhuriyet hükümetinin okullara ders kitapları ve diğer gerekli öğretim ekipmanları ile sağlanmasına büyük önem verdiği ve çok yönlü, sistematik önlemler uyguladığı anlamına gelir. Bu amaçla Milli Eğitim Bakanlığı'nın özel bir komisyonu görev yaptı. 1919 yılında okulların ihtiyaçlarını karşılamak için "Türk alfabesi", "Yeni bilimsel muhasebe", "Önde gelen cebir", "Tarihül-tabiat", "İkinci yıl", "Yeni okul", "Edebiyat" olarak adlandırıldığı hatırlatılmalıdır. "Muntahabat", "Türk Çelengi", "Milli Kıraat" gibi ders kitapları yayınlandı. Azerbaycan eğitiminin tanınmış temsilcileri Mahmud bey Mahmudbeyov, Abdulla Shaig, Huseyn Javid, Farhad Agazade, Camo bey Cebrayilbeyli, Samad ağa Ağamalioğlu, Ağa bey İsrafilbeyov, Abdulla bey Efendizade ve diğerleri ders kitaplarının hazırlanmasında aktif rol aldılar. Örneğin, ünlü yazarlar Hüseyin Cavid ve Abdullah Şaik tarafından ortaklaşa yazılan "Edebiyat Dersleri" ders kitabı, öğrencilerin edebiyat teorisi bilgilerini sistematik olarak aktarmayı amaçladı. Abdullah Şaig'in hazırladığı "Muntahabat", "Türk Çelengi", "Milli Kıraat" gibi ders kitapları da bilimsel ve pedagojik düzeyde ilgi gördü. Aynı zamanda Azerbaycan Parlamentosu'nun 18 Eylül 1919 tarihli kararıyla, eğitim kurumları için Türkiye'den bir dizi yeni ders kitabı ve diğer öğretim yardımcılarının satın alınması için Halk Eğitim Bakanlığına 1 milyon manat tahsis edildi.

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin karşı karşıya olduğu ana görevlerden biri, Azerbaycan'da yüksek öğretimin düzenlenmesi ve yüksek öğrenim görmüş ulusal personelin yetiştirilmesidir. Azerbaycan'da üniversite kurulmasının ilk adımı Cumhuriyet döneminde atılmıştır. Böylece, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti hükümeti, milli eğitim sisteminin kurulmasını ve gelişmesini, genel olarak, ülkenin genel kalkınması için bir üniversitenin kurulmasını önemli ve acil görevlerden biri olarak gördü. Büyük aydın Muhammed Ağa Şahtakhtli, 28 Temmuz 1919'da "Azerbaycan" gazetesinde yayınlanan "Azerbaycan'da Darülfü" yazısında üniversiteleri "kültürel hayatın kaynağı" olarak övmüş ve şunları yazmıştır: "Darulfunu'dan vazgeçmek, kültürel yaşamdan kopuk olmaktır."

Azerbaycan parlamentosunun kararına göre, 1 Eylül 1919'da Bakü'de üniversitelerin kurulmasına ilişkin 10 maddelik bir kanun hazırlandı. Azerbaycan hükümetinin başlangıçta ülkede üç üniversite açmayı planladığını belirtmek gerekir: Bakü Devlet Üniversitesi, Ziraat Enstitüsü ve Devlet Konservatuarı. Ancak dönemin sosyo-ekonomik zorlukları ve diğer problemler sonucunda bunlardan sadece biri - Bakü Devlet Üniversitesi - kurulmuştur. Hükümetin 8 Nisan 1919 tarihli toplantısında Bakü'de bir üniversite kurulması konusu görüşülmüş ve ilgili karar alınmıştır. Karara göre, 1919-1920 eğitim-öğretim yılının başında Bakü'de bir üniversite açılabilmesi için toplam 10 milyon manattan fazla olmayan bir tahminin hazırlanarak hükümete sunulması gerekiyordu. 19 Mayıs 1919'da Azerbaycan hükümeti, Bakü Üniversitesi'nin kurulmasına daha sistematik bir yaklaşım sağlamak için bir teşkilat komisyonu kurdu. 23 Mayıs-9 Eylül 1919 tarihleri ​​arasında komisyon 35 toplantı yapmış ve alınan kararların uygulanması için tutarlı tedbirler alınmıştır (Mirze Bala Mehmetzade, Gene Maarif, Kurtuluş değişikliği, No, 13-14, Kasım 1935 Berlin, s. 292- 395).

Üniversitenin dört fakülteden oluşması gerekiyordu: Tarih-filoloji (Şark Bilimleri Bölümü dahil), fizik-matematik, hukuk ve tıp, 1919-1920 öğretim yılında sadece iki fakülte - tıp ve tarih-filoloji - başladı. işletmek. 15 Kasım 1919'da üniversitenin oditoryumlarında ilk dersler verildi. 1919-1920 öğretim yılında üniversitede 217'si ücretsiz dinleyici olmak üzere 1.094 öğrenci öğrenim görmektedir. Tanınmış bilim adamları üniversitedeki öğretim sürecine dahil oldular. Malzeme ve teknik ekipman ve kitap alımı için 1 milyon manat tahsis edildi. Tanınmış bir tıp bilimci ve cerrah olan Vasily Ivanovich Razumovsky, üniversitenin ilk rektörü olarak atandı. Muhammed ağa Şahtakhtli, Alijabbar Orujaliyev, Mirza Rahim Mirzayev, Raşid bey Kaplanov ve diğer aydınlar üniversitenin kuruluş ve faaliyetlerinde yakından yer aldılar.

Bu dönemde bilimsel araştırmalara olan ilgi önemli ölçüde arttı. Bakü Üniversitesi'nde kurulan "Müslüman Doğu Araştırmaları Derneği" Azerbaycan tarihinin, edebiyatının ve kültürünün araştırılmasında ve tanıtılmasında etkili olmuştur.

1920'lerin başında Halk Eğitim Bakanlığı bünyesinde kurulan Arkeoloji Bölümü'nden de bu konuda söz edilebilir. Şunu da belirtmek gerekir ki cumhuriyet döneminde Azerbaycan gençliği yabancı üniversitelerde de eğitim görmüştür. Bu nedenle, genç bağımsız devletin gelişimi için yüksek nitelikli uzmanların yetiştirilmesinin önemini göz önünde bulunduran cumhuriyet hükümeti, 1919'da yüz genç Azerbaycanlıyı çeşitli uzmanlık alanlarında yabancı üniversitelerde okumak için 1919 - 1920 öğretim yılında devlet pahasına göndermeye karar verdi. Bu amaçla devlet bütçesinden gerekli ödenek ayrıldı. Bir Avrupa üniversitesinde okumak üzere gönderilen her öğrenciye 400 frank burs ve 1.000 frank yol parası verildi. (Okul ve Öğretmen, Kurtuluş Dergisi, No. 15, Ocak 1936 Berlin, s. 433-434) Karara göre, devlet pahasına yurt dışında okuyan öğrenciler, mezun olduktan sonra en az dört yıl süreyle gönderildiği bir yerde çalışmak zorundaydı. Azerbaycan hükümeti tarafından Yurtdışına gönderilen gençlerin en hak edenlerden objektif olarak seçilmesini sağlamak için cumhuriyetin üst düzey yetkilileri, tanınmış eğitimcilerden oluşan bir yarışma komisyonu kuruldu. Komisyonun kararına göre yüksek öğrenim için Fransa'ya 45, İtalya'ya 23, İngiltere'ye 10 ve Türkiye'ye 9 kişi gönderildi. Rusya'da okumak için on üç kişi seçildi. Ancak Rusya'daki iç savaş nedeniyle o ülkeye eğitim için gönderilmedi.

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde, ülkede eğitimin ulusal düzeyde inşa edilmesi ve geliştirilmesi için bir dizi önemli önlemler alındı. 28 Nisan 1920 işgali, diğer alanlarda olduğu gibi, eğitimin geliştirilmesine yönelik planların birçoğunu da engelledi. 23 ay yaşamasına rağmen Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Azerbaycan halkının bağımsız yaşayabildiğini ve devlet geleneklerini yeniden kurabildiğini kanıtlamıştır. Azerbaycan halkı 1991 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ideallerini devam ettirmiş ve bu tarihi mirasa dayalı yeni bir bağımsız Azerbaycan devleti kurmuştur.

Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in emriyle Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 100. yıldönümü cumhuriyetimizde geniş çapta kutlanmıştır. Bu, tarihimize ve tarihi mirasımıza sahip çıkmamızın en yüksek göstergesiydi. Milli lider Haydar Aliyev'in dediği gibi: “Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti sadece 23 aydır gergin ve karmaşık bir sosyo-politik ortamda faaliyet göstermesine rağmen, tarihin en parlak sayfalarından biri olarak her zaman gelecek nesillerin hafızasında kalacaktır. bizim insanlarımızdan. Demokratik devlet inşası, ekonomi, kültür, eğitim, sağlık, askeri yapılanma alanlarında attığı önemli adımları tamamlayamasa da aldığı tedbirler kısa sürede halkımızın tarihinde silinmez bir iz bıraktı ve büyük rol oynadı. ulusal devlet geleneklerimizi geri yüklemek için. En önemlisi Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kısa ömürlü olmasına rağmen halkımızda özgürlük ve bağımsızlık fikirlerini güçlendirmiştir.