Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Bilim Hatalarla Doludur - Ve O Hataları Düzeltmek İçin Çalışan Sayısız Bilim İnsanıyla!

Bilim Gibi Kolektif İşlerde Hatalar Kaçınılmazdır ve Onları Düzeltmek Hepimizin Görevi!

Bilim Hatalarla Doludur - Ve O Hataları Düzeltmek İçin Çalışan Sayısız Bilim İnsanıyla! Ethics Unwrapped
5 dakika
3,228
Tüm Reklamları Kapat

2020 yılı oldukça sallantılı başladı: Dünya, "3. Dünya Savaşı" söylentileri ile yüzleşti, uçaklar ve helikopterler düşerek nice canlar aldı, ülkemiz başta olmak üzere tüm Dünya depremlerle çalkalandı, volkanlar patladı ve daha nicesi...

Bu sırada bilim camiasında da bazı ilginç olaylar yaşandı: 10 Ocak 2020'de, yönlendirilmiş evrim araştırmalarıyla 2018 Nobel Kimya Ödülü'ne layık görülen Frances Arnold, Science dergisinde 2019 yılında yayımladıkları bir makaleyi geri çektiğini ilan etti.

Tüm Reklamları Kapat

Aslında bilimde makale geri çekimleri (İng: "retraction") oldukça sık yaşanan bir olay, çünkü bilim insanları kusursuz değiller ve hata yapabiliyorlar: Verilerde sorun olabiliyor, bazı verilerin karıştığı anlaşılabiliyor, kimileri sahtekarlık yapıyor ve bunlar açığa çıkıyor, kimileri öğrencileri veya iş arkadaşları tarafından aldatılıyor, kimi zaman öğrenciler hocalarının hırslarının kurbanı oluyor ve daha nicesi... Bu tür insanî bir zaafiyetten doğan hatalar, tespit edildikleri anda geri çekmelerle sonuçlanıyor. Hatta tüm akademik makale geri çekmelerini takip eden Retraction Watch isimli bir internet sitesi bile bulunuyor!

Frances Arnold ve arkadaşlarının beta-laktam isimli kimyasalların enzimatik senteziyle ilgili olan makalelerini geri çekme nedeninin, tekrar deneyleri yaptıklarında aynı sonuçları alamamaları olduğunu söylediler. Makaleyi aceleye getirdikleri için, laboratuvarlarının not defterindeki bazı verileri atladıklarını fark ettiler ve bu farklar, makalenin hatalı sonuçlarının kaynağıydı.

Tüm Reklamları Kapat

Sadece Arnold da değil. Ondan kısa bir süre sonra, Davis'teki Kaliforniya Üniversitesi'nden Kate Laskowski ve arkadaşları, 20 Ocak 2020'de, 2016 tarihinde American Naturalist dergisinde örümceklerin sosyal davranışlarıyla ilgili yayımladıkları bir makaleyi geri çektiklerini duyurdu.

Bu vakada olan ise, Santa Barbara'daki Kaliforniya Üniversitesi'nden Jonathan Pruitt'in, işbirliği yaptığı makalelerin birçoğu için sağladığı verilerin fabrikasyon olduğu şüphesiydi. Makalenin dayandığı verileri inceleyen akademisyenler, kendini tekrar eden bol miktarda girdi fark ettiler. Tek bir makale için toplanan verilerin bu kadar çok sayıda birbirini tekrar etmesinden şüphelenen uzmanlar, verileri "bozuk" olarak nitelendirerek, makalelerini geri çekme kararını verdiler. Henüz bu hatanın tam kaynağı bilinmiyor; dolayısıyla Pruitt'in kasten mi yoksa sehven mi bu hatayı yaptığından kimse emin değil - fakat Pruitt'in son dönemde çalıştığı bütün akademik makaleler gözden geçiriliyor.

Bu kadar yüksek profilli akademisyenlerin, saygın jurnallerde yayınladıkları makaleleri geri çekmeleri elbette bilim camiasında ses getiren bir olay; fakat genel halk arasında pek duyulmayacaktır. Ancak duyulması gerektiği kanaatindeyiz, çünkü bilim kusursuz işleyen bir süreç değil; ancak insanlık olarak geliştirebildiğimiz en evrensel ve en güçlü sistem de bu. Bu gerçeklerin fark edilmesi, bilime yönelik beklenti ve algılarımızın daha isabetli olması açısından önem arz ediyor.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Ancak 2020'nin başında yaşanan sayısız sarsıcı olayın aksine, bilimdeki bu geri çekmeleri "felaket" olarak nitelemek doğru olmaz. Çünkü bilim insanları ve bilim hata yapabilir; ancak yapılan bu hataların tespitine yönelik çok sayıda mekanizma da bilimin metodolojisi içerisinde bulunmaktadır. Hatalar olabilen en yüksek hızda tespit edilmekte, makalelerin çok sayıda gözün ve beynin denetiminden geçmesine rağmen ihtiva edebildiği hatalar ivedilikle ayıklanmaktadır.

Bu kendi kendini düzeltme ve dürüstçe gerçeğe ulaşma pratiği, bilimi zayıf kılan bir özellik değildir; tam tersine, onu güçlü kılan şey tam olarak budur! Buradaki makalemizde de anlattığımız gibi, bilime durmaksızın değişmesine ve gelişmesine rağmen güvenmiyoruz; bilime, durmaksızın değiştiği ve geliştiği için güveniyoruz.

Bilim insanları sadece yeni veriler ortaya koymaya çalışan uzmanlar değiller; aynı zamanda hem kendi alanlarındaki, hem ilgilerini çeken diğer alanlardaki verileri ve makaleleri durmaksızın gözden geçirirler. Bunu "hata bulmak amacıyla" yapmaları şart da değildir; kimi zaman okunan bir makale, bir sonraki araştırma için bilim insanlarına ilham verebilir. Bu süreçte makalede tanımlanan deneyleri tekrar etmek gerekebilir ve eğer tutarsızlıklar tespit edilirse, bunlar dergi editörlerine bildirilerek gözden geçirilebilir. Bu sayede bütün makaleler ve bilimsel iddialar her an sınama altındadır.

Tabii ki her makalenin her bilim insanı tarafından okunması imkansız. Ancak bilim, birikerek ilerleyen bir bilgi türü olduğu için, bir kişinin iddiaları tutarsız ya da fabrikasyonsa, onu temel alan bir sonraki araştırmada bu tutarsızlık ve hatalar hızlıca fark edilecektir. Çünkü hiçbir araştırma vakum içinde olmaz ve mutlaka birileri ya bir deney düzeneğini tekrardan inşa edecektir ya da kendi deney düzenekleriyle, önceki makalelerde izah edilen metodolojiyi takip ederek veriler toplayacak ve kendilerinden önce gelen çalışmaların sonuçlarıyla kıyaslayacaktır. Tutarsızlıklar, bu sayede tespit edilecek ve bu hatalarda bir art niyet olup olmadığı incelenebilecektir. Her tutarsızlık ve farklı sonuç illa kasti hata anlamına gelmeyebilir; ancak bilimdeki bu düzeltme mekanizması sayesinde, kasti olsun veya olmasın, hatalar er ya da geç gün ışığına çıkartılacaktır.

Bu çok mantıklı, çünkü bilim, modeller inşa ederek gerçek olana yaklaşma sanatıdır. Bu modellerimiz hiçbir zaman kusursuz değildir; ancak gerçeğe uzak olan modeller durmaksızın elenir. Kimileri, modellerini gerçeğe daha da yakınsamak için veriler uydurmuşsa, bu modelleri kullanarak geliştirmek isteyen kişilerce foyaları kısa sürede ortaya çıkarılır. Bilim böylece sadece kendi hatalarından arınmakla kalmaz; aynı zamanda bu hatalar sayesinde bile insanlığı gerçeğe daha fazla yaklaştırır.

Tüm Reklamları Kapat

Tabii ki bu tarz makale geri çekmelerinin birçok boyutu var. Örneğin günümüzde bilim ve akademi camiası öylesine yoğun bir şekilde fon ve para kaynağı bulmaya endekslenmiş halde ki, bilim insanları üzerinde sürekli yayın yapma ve yeni keşiflere imza atma baskısı bulunuyor. Dürüst bir merak ışığında gerçeği bulma arayışı, en yüksek fonlara erişme çabasına dönüşünce, kaçınılmaz olarak daha fazla hata ve yalana kapı aralanıyor. Bu sorunların giderilmesi, insanlığın bilimsel anlamda ilerleyişinin daha sağlıklı bir patikaya oturtulması açısından büyük öneme sahip.

Elbette bir de bilimdeki bu hata düzeltme mekanizmasını, "bilimin yalan söylediğinin ispatı" olarak göstermeye çalışan manipülatörler var ki... O konuya hiç girmeyelim. Bu tarz kişilerin yaratmaya çalıştığı çifte standardı daha önceden burada farklı bir açıdan işlemiştik.

Sonuç olarak, bilim camiası da, bizler gibi popüler bilim oluşumları da durmaksızın hatalarını ayıklamaya ve en isabetli şekilde gerçekleri insanlığa kazandırmaya çalışıyorlar. Bu yolda hatalar kaçınılmaz; burada izah etmiştik. Fakat kolektif bir uğraş olan bilimde hatalar da kolektif bir çabayla tespit edilebilir ve dürüst bir şekilde düzeltilebilir. Bu çerçevede, sitemizde gördüğünüz hatalar olursa bize her sayfamızın bir köşesinde bulunan "Geri Bildirim" tuşumuzla ulaşabilir, düzeltmemize vesile olabilirsiniz. Ayrıca Evrim Ağacı Düzeltme Politikası'na buradan ulaşabilirsiniz.

Unutmayın: Bilim, sadece gerçeklere ulaşma sanatı değil; aynı zamanda yeni veriler ışığında hataları ayıklama ve fikirleri değiştirme aracı da... Ya da Charles Darwin'in sözleriyle:

Bir hatayı yok etmek, çoğu zaman, yeni bir doğru ya da gerçek bulmak kadar iyidir; hatta bazen, daha iyidir!
Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
32
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 9
  • Muhteşem! 7
  • Bilim Budur! 4
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 4
  • İnanılmaz 4
  • Umut Verici! 3
  • Güldürdü 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 13:22:57 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8235

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Bilim Hatalarla Doludur - Ve O Hataları Düzeltmek İçin Çalışan Sayısız Bilim İnsanıyla!. (30 Ocak 2020). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8235
Bakırcı, Ç. M. (2020, January 30). Bilim Hatalarla Doludur - Ve O Hataları Düzeltmek İçin Çalışan Sayısız Bilim İnsanıyla!. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/8235
Ç. M. Bakırcı. “Bilim Hatalarla Doludur - Ve O Hataları Düzeltmek İçin Çalışan Sayısız Bilim İnsanıyla!.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 30 Jan. 2020, https://evrimagaci.org/s/8235.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Bilim Hatalarla Doludur - Ve O Hataları Düzeltmek İçin Çalışan Sayısız Bilim İnsanıyla!.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, January 30, 2020. https://evrimagaci.org/s/8235.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close