Bilgisayar Oyunları, İnsanlık Tarihi Boyunca Evrimleşmiş Öykü Anlatma Yollarından Yeni Biri mi?

İnsanlık, zamanın başlangıcından beri anlamak ve anlatmak itkisiyle yaşıyor. İnsanlar, ölçünlenmiş dili bulmadan önce seslerle, daha sonra sözcüklerle; yazıyı bulmadan önce resimlerle, daha sonra sembollerle başına gelenleri anlatmaya çalışıyordu.

Yazı bulunmadan önce öykülerini nesilden nesle aktarmak için ezberlemek gerektiğinden uyaklı kalıplarla şiir olarak anlatmaya başlayan insanlar, efsanenin ve destanların oluşumunu sağladı. Ancak sözlü kültürde, anlatının bazı öğeleri nesilden nesile farklılaşıyor ve olağanüstü nitelikler kazanıyordu. Dolayısıyla türümüzün birikiminin asıl büyümesi, yazının bulunmasıyla oldu. 

Yazı bulunmadan önce anımsamak zorunda olduğumuz çok fazla bilgi ve anlatı olduğu için, belleğimiz yük altında kalıyor ve yaratıcı düşünceler üretemiyordu. Önceki hikayeleri tekrarlıyor ve söz gelimi (yine, yazı bulunmadığı için), uzun matematiksel işlemleri yapmakta bile zorlanıyordu.

Daha sonra yazı bulundu ve belleğimizin üzerindeki yük kalktı. Böylece insanlar anımsamaya ayırdıkları enerjiyi ve bellek başarımını yaratıcı düşünmeye ayırdılar. Hatta ilgisini çekenler için, burada ilginç bir ayrıntı var: Walter J. Ong'un Sözlü ve Yazılı Kültür kitabında anlatıldığı üzere Platon'un Devlet'ine şairleri almamasının nedeni, sanıldığı gibi sanata ya da aykırı düşüncelere karşı olması değil, o tarihlerde yazı henüz içselleştirilemediği için bu şairlerin önceki metinleri tekrarlayıp durduğu, yaratıcı yapıtlar ortaya koymaktan uzak bir görünüm sergilemesidir.^[4]

Pixabay

İnsanlar, tarihin başından beri aşk, ihanet, sevgi, nefret gibi duyguları anlattılar; yani aslında aynı şeyleri anlatsalar da, bunun için farklı anlatım formları oluşturup durdular. Sözlü kültürde; şiirler, tiyatro oyunları, söylevler vardı. Daha sonra, yazıyla birlikte, bu anlatılanlar aynı biçimle kağıtlara ya da kağıtlara benzer materyallere geçirildi. Ardından, çağdaş anlamda masal, öykü ve roman gibi türler ortaya çıktı.

Bu metin türleri, özellikle İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yeni denemelere sahne oldu ve bambaşka kalıplara büründü. İnsanlık, anlatısını daha iyi ve etkileyici anlatmak için, tarih boyunca yeni yollar aramaya devam ettti. 

Yine özellikle İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra başka bir anlatma biçimi olan sinemanın yükselişine tanıklık ettik. Teknolojinin ilerlemesiyle insanlar, anlatıları artık görme ve işitme duyularının aynı anda devindiği, kalıcı bir biçimde deneyimliyordu. Burada sorun, klasik olabilecek yapıtların zamanla eskimesi ve teknolojinin getirdiği yeni olanaklarla daha kusursuz filmler üretilebilse de klasik yapıtların, kitaplar kadar uzun yıllar popülerliğini koruyamamasıydı. Ancak 90'ların sonunda sinema sektörü de asgari bir teknoloji seviyesine ulaştı ve özellikle restore yöntemlerinin de gelişmesiyle klasik filmler de aynı romanlar gibi uzun yıllar popülaritesini koruyacak bir biçime dönüştü. Tüm bunların sonucunda sinema, yedinci sanat olarak kabul edilmeye başladı. 

Peki, gelelim video oyunlarına... Oyunlar bu anlatma geleneğinin neresinde konumlanıyor? Basit bir eğlence aracından mı ibaretler, yoksa yepyeni bir anlatma geleneğinin ilk ve benzersiz örnekleri mi sunuyorlar?

Video Oyunları ve Tarihsel Anlatı Geleneği

Video oyunları, sinema filmlerine benzer nitelikler taşır. Onda da işitme ve görme duyuları aktiftir. Biliyorsunuz, bir anlatıyla karşılaştığınızda ne kadar çok duyunuz deviniyorsa, anlatının atmosferinin o kadar içine girersiniz. Ancak sinemaya ek olarak video oyunlarında karakterle özdeşim kurmak çok daha kolaydır. Çünkü karakter, oyuncunun bizzat kendisi tarafından yönetilir. Seçimleriniz oyunun ilerleyişine etki eder ve böylece bugüne kadar bir anlatıyı deneyimlemek için bulunmuş en etkileşimli yol ortaya çıkar. 

Oyun dünyasının önemli gazetecilerinden Jason Schrier'in dilimize de Kan, Ter ve Pikseller adıyla çevrilen kitabında sözünü ettiği üzere, Obsidian'ın CEO'su Feargus Urquhart da oyunları filmlere benzetiyor; ancak oyun yapmanın sinema filmi çekmekten ayrışan yanının oyun yapmaya karar verdiğinizde her oyun için yeni bir kamera geliştirilmesi olduğunu söylüyor.^[2]

Pixabay

Oyunlar, aynı zamanda bugüne kadar keşfedilen en iyi öğrenme yollarından da biri. Hayvanlara baktığınız zaman, yavruların avlanmayı ve hayatta kalmayı birbirleriyle oynadıkları oyunlarla öğrendiklerini görürsünüz. Dolayısıyla iyi yapılandırılmış bir anlatıya sahip oyunun insana önemli deneyimler yaşattığını söylemek yanlış olmaz. Bu konuya ilgi duyanlar, oyunlaştırma kuramlarına da bakabilirler.^[3]

Elbette bu noktada ciddi endişeler de var: Bilgisayar oyunlarının bağımlılık yaratıp yaratmadığı, insanları şiddete yönlendirip yönlendirmediği konusunda olumlu ya da olumsuz bir çok çalışma var. Bu noktada, artık oyunları genel bir kavram olarak ele almamak gerektiği de savunulabilir: Nitelikli ve klasik olacak kadar iyi oyunlar da var, yalnızca abartılmış şiddet öğeleri içeren veya çevrimiçi çarpışma vaadeden, gündelik oyunlar da var. Aynı romanlarda ya da filmlerde olduğu gibi: Gel geç yapıtlar da var, unutulmayacak yapıtlar da. Her konuda olduğu gibi, oyunlar konusunda da sapla samanı birbirinden ayırmak gerektiği söylenebilir.

Bilgisayar Oyunu, "Sekizinci Sanat" Olabilir mi?

Peki, üretim yapmanın ciddi bir prodüksiyon ve kaynak istediği, yeryüzünde sayılı birkaç firmanın üst kalite sayılı oyun çıkarabildiği 2022 yılında bile video oyunlarının sekizinci sanat olarak görülmesine ne kadar var?

Burada da sorun, sinemanın "sanat" olarak kabul edilene kadar geçtiği yolla aynı: Bir kere, yeni bir teknolojinin insanlık tarafından içselleştirilmesi zaman alıyor. Bu yazıyı okuyanlar her ne kadar (muhtemelen) bu durumu çoktan içselleştirmiş kişiler olacak olsa da, yeni bir sanat formunun toplum tarafından kabulü yıllar alabiliyor.

Ayrıca, tıpkı sinema sektöründeki gibi, bir eskime sorunu var. Yani teknoloji geliştikçe, eski nesil oyunları oynamak oyuncu için sıkıcı bir deneyime dönüşebiliyor. Diyelim ki "klasik" olmaya aday bir oyun oynadınız. Bunu yıllar sonra oynadığınızda aynı derin tadı almakta zorlanıyorsunuz; çünkü yeni oyunlar ve teknolojinin anlatım olanakları genişlemiş durumda.

Oyun firmaları bu sorunu şimdilik "remastered" ("elden geçirilmiş") adını verdikleri yenilenmiş sürümlerle çözüyorlar. Ancak yine, sinema sektöründeki ile aynı biçimde, teknolojinin sınırlarında dolaşan bu firmalar, bir süre sonra gerekli asgari teknoloji seviyesinin sınırlarına dayanarak aynı 90 yılından sonra üretilen sinema filmlerinin bugün bile popüler olması gibi oyunların da uzun yıllar oynanmasını sağlayacak eskimez yöntemleri bulacaklar. O zaman bilgisayar oyunları, belki de kaçınılmaz olarak "sekizinci sanat" olarak anılmaya başlanacak.