Alfa-gal Sendromu Nedir? Bir Kene, Nasıl Olur da İnsanlarda Kırmızı Et Alerjisine Neden Olur?

Alfa-gal Sendromu, memeli eti (özellikle de kırmızı et) tüketimi hâlinde, etin yenmesinden 3-8 saat sonra semptomları beliren bir alerjidir.^[1] Bu alerji, özellikle de Kuzey Amerika'da görülen ve Lone Star Kenesi olarak bilinen Amblyomma americanum ve Avustralya'da görülen ve felç kenesi olarak bilinen Ixodes holocyclus tarafından ısırılan insanlarda gelişir.^[2]

Alfa-gal Sendromu, ilk olarak 2002 yılında raporlanmış, resmî olaraksa ilk kez 2007 yılında tanımlanmıştır.^{[3], [4], [5]} Dolayısıyla tıp dünyasında hâlen oldukça az tanınan ve hakkında kısmen az miktarda araştırma bulunan bir sendromdur.^[6]

Anti-gal antikoru, spesifik olarak Gal(alfa)1-3Gal(beta)1-4GlcNAc-R molekülü (kısaca "alfa-galaktosil epitopu") ile etkileşir.^[7] Yapılan çalışmalar, kene ısırığı sonrası vücuda kan yoluyla giren alfa-gal şekerinin, anti-gal isimli bir antikorun üretimini tetiklemesi sonucu alerjik reaksiyonun belirdiğini göstermektedir.

Alfa-gal şekerine karşı üretilen imminoglobülin M (IgM), immünoglobülin G (IgG) ve immünoglobülin E (IgE) antikorları farklı sonuçlara neden olur.^{[8], [9]} Sendromla ilişkili alerjilerin ana sorumlusu, IgE antikorlarıdır. Kenenin ısırığı sırasında verilen Th2-tetikleyici unsurların vücut tepkisini IgE'den yana değiştirdiği ve Alfa-Gal Sendromu'nu pekiştirdiği düşünülmektedir - ki bu nedenle sadece memeli eti tüketmek sendroma neden olmaz; kene tarafından ısırılma gereklidir.^[10] Ayrıca IgM antikoru, bir diğer memeli hayvandan gelen eti "yabancı madde" olarak algılar ve reddeder. Bu durum, sadece alerjik reaksiyonlar için bir problem olmakla kalmaz, aynı zamanda hayvandan insana ksenotransplantasyon deneylerinde de zorluk çıkarır.^[11]

Bakterilerde üretilen alfa-galaktosidaz enziminin alfa-gal moleküllerini elimine edebildiği keşfedilmiştir ve bu, gelecekteki organ nakillerinin önünü açabilir.^[12] Öte yandan alfa-gal reaksiyonu, aşılarda adjuvant üretiminde faydalı bir araç olarak kullanılabilmektedir.^{[13], [14]}

Belirti ve Semptomlar

Et tüketimi sonrası görülen alerji; vücutta kızarıklık, kurdeşen, mide bulantısı, kusma, nefes darlığı, tansiyonda düşme, baş dönmesi, baygınlık hâli, güçlü mide ağrısı ve hatta anafilaktik şok ve ölüme neden olabilir. Alfa-Gal Sendromu'ndan mustarip kişilerin %60 kadarında anafilaktik reaksiyonlar, %30-40 kadarında solunum yolu semptomları görülmektedir.^{[15], [16], [17], [18], [19]}

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Sendromu tetikleyen ana unsur, söz konusu kenenin ısırığıyla birlikte vücuda kan yoluyla giren galaktoz-α-1,3-galaktoz (kısaca "alfa-gal") olarak bilinen disakkarit bir şekerdir.^[6] Alfa-gal şekeri, özellikle de memeli hayvanların hücrelerinde, dokularında ve vücut sıvılarında bulunan glikolipit ve glikoproteinlerinde bulunur.^{[20][21][22][23][24][25]} Memeli olmayan havyanlarda da kimi zaman alfa-gal şekerine rastlanabilir: Kobra yılanlarının zehrinde, bazı teleost balıkların yumurtalarında ve amfibilerde bu şekeri bulmak mümkündür.^{[26][27][28][29]} Ek olarak; bazı bakterilerde, protozoalarda, omurgasız hayvanlarda, özellikle de Aspergillus cinsi mantarlarda ve kırmızı alglerde bulunabilmektedir.^[30][31][32] Hatta çeşitli virüslerin zarf glikoproteinlerinde ve insanlarda hastalık yapıcı patojenlerde de alfa-gal şekerine rastlanır.^[20]

Bu şeker, Eski Dünya Maymunları ve kuyruksuz maymunlar (ve dolayısıyla insanlar) hariç bütün memeli hayvanlarda mevcuttur.^[33] Birbiriyle kardeş gruplar olan Eski Dünya Maymunları ve kuyruksuz maymunlarda bu şekerin üretilememe nedeninin, bu grupların ortak atasının GGTA-1 geninde meydana gelen silinme tipi bir mutasyon olduğu düşünülmektedir. Bu mutasyon bütün torunlara (ve dolayısıyla insanlara) miras kalmıştı ve bu nedenle bu hayvanlarda alfa-gal şekeri üretilememektedir.

Entomology Today

Teşhis Yöntemleri

Vakaların %90'ından fazlasında teşhis, primat-olmayan memeli eti tüketme konusunda eskiden sorun yaşamazken, sonradan bu tür bir sorunun baş gösterdiğinin bildirilmesiyle (yani hasta geçmişiyle) tanılanır. Ayrıca yapılacak basit bir kan testiyle alfa-gal şekerine karşı üretilen IgE antikorlarının 0.1 IU/mL değerini aşıp aşmadığı kontrol edilir.^{[34], [35]} Diğer alerji türlerinde yaygın olarak görülen deri sürtme testine pek başvurulmaz, çünkü bu yolla yapılan testler Alfa-gal Sendromu için sıklıkla hatalı negatif sonuçlar vermektedir.^{[34], [35]}

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Henüz Alfa-gal Sendromu'nun kesin bir tedavisi bulunmamaktadır; ancak bu yönde çalışmalar yapılmaktadır. Bugüne kadar alerji duyarsızlığı geliştirilebilen sadece 2 vaka olmuştur.^[36] Benzer şekilde, alfa-gal şekeri içermeyen domuz ürünleri gibi besin maddeleri de üretilmeye başlanmıştır ve böylece gelecekte bu sendromdan mustarip kişilerin daha kolay beslenebilmesi hedeflenmektedir.^[37]

Bu nedenle hastalık yönetimi, hastanın alerjiyi tetikleyen unsurlardan uzak durmasıyla sağlanmaktadır. Alfa-gal Sendromu olanların aşağıdaki etlerden uzak durması gerekmektedir:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

1. Biftek, domuz, kuzu ,bizon, keçi, at, tavşan, sincap, kanguru, antilop, bufalo, deve, gine domuzu, yarasa ve balina da dâhil, neredeyse bütün memeli hayvan etleri,
2. Bu memeli hayvanların karaciğer, akciğer, kalp, bağırsak, böbrek gibi organları,
3. Memeli bağırsağından yapılan sucuk ve kokoreç gibi ürünler (buna tavuk ve hindi kokoreç de dahil),
4. Kuyrukyağı, donyağı ve içyağ gibi memeli yağları,
5. Kemikler ve kemik iliği,
6. Testisler,
7. Memeli kolajeni
8. Memeli etinyle yapılmış çorbalar ve salçalar,
9. Et ekstraktları,
10. Memeli kanı (örneğin kan sosisi gibi ürünler),
11. Memeli hayvanların vücudundan elde edilen tendon, beyin, sinir, deri, vb. bütün yapılar,
12. Süt ve dondurma gibi süt ürünleri.
13. Jelatin ve jelatinli diğer ürünler,
14. Memeli eti veya parçalarıyla temas etmiş diğer ürünler,
15. Memeli ürünlerinden elde edilen ilaçlar, aşılar, vb. Alfa-gal içermeyen ilaçlar üretilmeye başlanmıştır.^[38]

Hastanın hangi ürüne ne düzeyde tepki gösterdiği, hastadan hastaya değişebilmektedir; dolayısıyla sendromdan mustarip herkesin gün içinde dikkat etmesi gereken ürünler farklılık gösterecektir. Birçok kişide söz konusu keneler tarafından tekrar ısırılmaması ve alerjinin uzun süreler boyunca tetiklenmemesi hâlinde Alfa-gal Sendromu belirtilerinin zamanla azaldığı, alerjik tepkilerin şiddetinin düştüğü ve hatta nihayetinde tamamen ortadan kalkabildiği bilinmektedir. Bu süreçte kene ile temas edilebilecek mekânlardan da uzak durulmalıdır.

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Alfa-gal Sendromu ile ilişkili alerjik reaksiyonları diğer alerjilerden ayıran en büyük faktör, birçok yiyecek alerjisinin sadece birkaç dakika içinde etki etmesidir. Kırmızı et alerjisi ise etkisini, etken faktör olan kırmızı memeli etinin tüketilmesinden 3-8 saat sonra gösterir.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Kene popülasyonlarının giderek artması ve iklim değişimine bağlı olarak yaşam alanlarının genişlemesi dolayısıyla Alfa-gal Sendromu'na yakalanan insanların sayısı da giderek artmaktadır ve gelecekte de artmaya devam etmesi beklenmektedir.^{[2], [39], [40], [41], [42]} Örneğin sadece ABD içinde 2009'da 12 vaka tespit edilmişken, 2019'da 34.000 vaka tespit edilmiştir.^{[43], [44]}

Kenelerin yaygın bulunduğu bölgelerde yaşayan insanların %15-35 arası çoktan Alfa-Gal Sendromu'na yakalanmış hâldedir.^[34] Henüz Alfa-gal Sendromu gelişmemiş kişilerde bile bu şekere maruz kalmanın kalp ve damar hastalıkları riskini artırdığı düşünülmektedir.^{[45], [46]} ABD'nin güneydoğusundaki eyaletlerde yaşayan insanların %3 kadarının anafilaktik şok düzeyinde Alfa-Gel Sendromu semptomları yaşadığı görülmektedir.^{[34], [47]} Öyle ki, bu bölgelerde yaşayan kişilerin anafilaktik şok geçirme riskinin ana nedeni Alfa-Gal Sendromu olmuştur.^{[48], [49]}

Kırsal alanda daha fazla zaman geçiren ormancılar, avcılar, oduncular ve özellikle de doğa sporlarına ilgi duyan kişiler arasında risk daha yüksektir.^{[41], [34], [50]}

Beef Research

Önlem Yöntemleri

Alfa-gal şekeriyle ilgili büyük bir problem, diğer hayvanlarda bulunan ve tüketilmesi halinde insanlarda hastalıklara neden olabilen protein yapılı moleküllerin aksine, normal pişirme sıcaklıklarında denatüre olmaması ve etkisini sürdürmesidir.^[21] Dolayısıyla eti pişirmek, alfa-gal şekerine karşı herhangi bir koruma sağlamamaktadır.

Hastalığa neden olduğu düşünülen kenelerin yaşadığı yerlerde bulunulacağı zamanlarda, kıyafetleri ve yürüyüş ekipmanlarını %0.5 permetrin içerikli ürünlerle sıvamak, kenelerin vücuda gelmesini ve dolayısıyla ısırıkları önleyebilir.^[51] Ayrıca bir kene tarafından ısırılan kişilerin, kenenin profesyonel bir şekilde çıkarıldığından emin olması gerekmektedir.^[52]

Etimoloji

Hastalığın adı, vücudun alerjik tepki gösterdiği galaktoz-α-1,3-galaktoz şekerinin kısa adı olan "alfa-gal" molekülünden gelmektedir. İsimdeki "alfa" sözcüğü döngüsel bir molekül üzerinde oksijen atomunun yerine, "gal" sözcüğü ise bir tür şeker olan "galaktoz" şekerine işaret etmektedir.