Aile içi sorunlar, ekonomik zorluklar, salgın hastalıklar, doğal afetler, toplumsal travmalar, okul ya da iş hayatındaki baskılar… Stres kaynakları hayatımızın her döneminde bir şekilde karşımıza çıkıyor. Bu zihinsel yük göz ardı edilmemeli; çünkü stres ister akut (hızlı ilerleyen veya kısa süreli), ister kronik (uzun süreli veya süreğen) olsun kalbimiz üzerinde önemli bir baskı oluşturuyor. Söz konusu baskı, özellikle risk altındaki kişiler için, kalp krizini (akut miyokard enfarktüsü) bile tetikleyebilecek kadar ciddi sonuçlar doğurabilir!

Stres birçok farklı yoldan kalp-damar (kardiyovasküler) sistemi sağlığını etkiler. Uzun vadede, halk arasında "damar sertliği" olarak bilinen, damarların daralıp tıkanmasına yol açan ateroskleroz gelişiminde rol oynar. Bu da zamanla koroner arter hastalıkları gibi ciddi rahatsızlıkların temelini oluşturur. Akut dönemde ise daha dramatik etkiler ortaya çıkabilir. Özellikle hali hazırda koroner arter hastalığı bulunan kişilerde, strese bağlı gelişen ani bir elektrofizyolojik sapma, ani kalp durmasına kadar varabilecek trajik sonuçlara neden olabilir. Bilimsel çalışmalar depremler, terör olayları ve hatta futbol maçlarının bile ani kardiyak olayları tetikleyebileceğini göstermektedir.

Çevre, organizmaların ya da ekolojik toplulukların doğrudan etkileşim içinde oldukları fiziksel, kimyasal, biyolojik, sosyal ortamların ve şartların bütünüdür. İnsanlar için bütün bu faktörlerin yanında kültürel ve ekonomik etkiler de çevre tanımına katkı sağlamaktadır.

Kelime anlamı olarak çevre kirliliği; canlı ve cansız varlıklara zararlı maddelerin engellenemez boyutta çevreye yayılmalarına denir. Kirleticiler, orman yangınları ya da volkanik küller gibi doğal olaylar olabilir ancak kirlilik olarak bahsettiğimiz terim daha çok antropojenik kaynakların, yani insan yapımı kirletici kaynaklarının yol açtığı sorunları temsil etmektedir.

Hayvanların ölüme nasıl tepki verdikleri uzun bir süredir insanların ilgisini çekmektedir.^[9] Ancak bu konudaki sistematik çalışmalar oldukça yenidir; öyle ki, bu alandaki bilimsel sahaların tanımlanması bile sadece birkaç sene öncesine dayanmaktadır.^[10] Buna rağmen, özellikle de yas tutma, matem tutma, keder sergileme gibi davranışlar, hayvan davranış bilimcilerin (etologların) giderek yükselen ilgi alanları arasında bulunmaktadır.^[11]

Bu yazımızda, hayvanların ölüm sonrasında sergiledikleri bazı tepkilerden yola çıkarak, bilimsel araştırmaların bu konuda neler söylediğine bakış atacağız. Bunu yapmadan önce, bazı kavramları netleştirmekte fayda görüyoruz:

Flehmen tepkisi, memeli hayvanların özellikle kokuları daha iyi algılamak için dudaklarını yukarı kaldırarak sergiledikleri özel bir davranıştır.^[1] Günlük hayatımızın içinde olan kediler, bir nesneyi kokladığında bazen tuhaf bir yüz ifadesi takınır, sanki kötü bir koku almış gibi şaşkın bir şekilde ağzını hafifçe aralar, dudaklarını gerer ve adeta donakalırlar. Ancak bu ilginç tepkinin tahmin edildiği gibi "rahatsız edici" bir kokuyla ilgisi yoktur. Aksine kedilerin çevrelerindeki kimyasal sinyalleri analiz etme yöntemlerinden biridir.

Kediler ve birçok diğer hayvan, feromon adı verilen kimyasal sinyaller salgılar. Bu sinyaller aynı türden bireyler arasında iletişim kurmaya yarar. İşte bu noktada vomeronazal organ (Jacobson organı) devreye girer. Burun boşluğunun üst kısmında bulunan vomeronazal organ doğrudan ana koku alma sistemiyle (olfaktör sistem) bağlantılı değildir.^[2] Yani burun yoluyla algılanan kokular gibi feromonları işlemden geçirmez.

Bütün hayvanların hayatında diğer canlılarla iletişim kurma becerisi kritik bir rol oynar. Güvelerin eşini nasıl etkilediklerini, tarla sincaplarının çevredeki yırtıcılar hakkında nasıl bilgi aktardıklarını ya da şempanzelerin egemenlik hiyerarşisindeki konumlarını nasıl sürdürdüklerini incelerken iletişim sistemleri de konuya dahil olur. Burada sizlere, iletişim sinyallerinin çeşitleri ve bunların rol oynadığı çeşitli işlevler hakkında bir ön bilgi sunacağız.

Hayvan iletişimi klasik olarak şöyle tanımlanır:

Bir uyartıya isteğimiz dışında kendiliğinden cevap vermeye refleks denir. Refleksin oluşmasında reseptörler uyarılır ve effektörlerde (kas,bez) istem dışı hareket oluşur.

Bir refleks arkının oluşmasında bir reseptör organ, bir afferent nöron, bir merkez (beyin ve omurilikte), bir efferent nöron, bir effektör organ (kalp ve düz kas, iskelet vb.) yer alır. Refleks arkı refleksin meydana geldiği anatomik yapıdır.