Bonobolarda İnsan Dilinin İlkel Bir Versiyonunu Keşfedildi!

İnsan dili, kelimeleri birleştirerek sonsuz sayıda anlam yaratabilen bir yeteneğe sahiptir. Bu yetenek, dile ifade gücünü kazandırır ve onu diğer hayvanların iletişiminden ayırır. Araştırmacılar şimdi, bu yeteneğin daha basit bir versiyonunu en yakın yaşayan akrabamız olan bonobolarda keşfetti. Science dergisinde bu hafta yayımlanan çalışma, bu maymunların farklı sesleri birleştirerek yeni anlamlar üretebildiğini gösteriyor.^[1] Çalışmaya dahil olmayan Rennes Üniversitesi'nden evrimsel biyolog Maël Leroux şunları söylüyor:

Bu araştırma bir dönüm noktası niteliği taşıyor ve alanın seyrini değiştirecek. Bulgular, insana özgü olduğu varsayılan yeteneklere dair ikna edici kanıtlar sunuyor.

Önceki çalışmalar, diğer hayvan türlerinin de sesleri birleştirebildiğini göstermiş olsa da bu kombinasyonlar sadece anlamları yan yana ekleyen "basit" birleşimlerdi. İnsan dili ise bunlardan çok daha fazlasıdır. İnsanlar, kelimeleri parçaların toplamından fazlasını ifade edecek şekilde birleştirebilir. Örneğin, "uzun aşçı", uzun boylu ve aşçı olan birini ifade eden basit bir kombinasyondur. Ancak "iyi aşçı" sadece iyi biri ve aşçı olan birini değil, aynı zamanda bir sürücü olarak kötü olan birini de ifade edebilir. Bu kelime kombinasyonları, esas kelime öbeğinde olmayan yeni bir anlam üretme potansiyeline sahiptir.

Bonoboların bu tür kombinasyonlar yapıp yapamadığını anlamak için Zürih Üniversitesi'nden hayvan iletişimi araştırmacısı Mélissa Berthet, Kongo Demokratik Cumhuriyeti'ndeki Kokolopori Bonobo Koruma Alanı'nda vahşi bonobo gruplarını 8 ay boyunca takip etti. Hayvanların faaliyetlerini net bir şekilde gözlemlediğinde, her seslendirmeyi; kimin yaptığı, o esnada ne yaptığı, diğer hayvanların nasıl tepki verdiği ve hatta hava durumunun ne olduğu gibi tüm bağlamıyla kaydetti. Her sesle ilişkilendirilebilecek 300’den fazla bağlamsal özellik bulunuyordu. Berthet zamanla, hayvanların iletişimini anlamaya başladığını şu sözlerle ifade ediyor:

Bir ses duyuyorsunuz ve sonra herkes hareket ediyor. "Sanırım anlamaya başladım" demek çok tatmin edici.

Berthet, 700 farklı ses kaydı yaptı. Bunların çoğu ıslık ve cıvıltı ya da yüksek hırlama ve düşük hırlama gibi iki farklı sesin kombinasyonuydu. Kombinasyonların yeni anlamlar yaratıp yaratmadığını test etmek için ekip, insan dil çalışmalarından bir yöntem ödünç aldı: Seslerin bağlamsal benzerliklerini istatistiksel olarak analiz etti. İnsan dilinde benzer bağlamlarda yer alan kelimeler, genellikle anlam olarak da daha birbirine yakındır.

Dikkat çeken üç kombinasyon arasında yüksek ve alçak ötüş birleşimi yer alıyordu. Alçak ötüş, heyecanın yüksek olduğu mesajını iletirken, yüksek ötüş ise grup üyelerinin dikkatini çekmek amacıyla kullanılıyordu. Ancak bu iki sesin birleşimi, bireylerin agresif tavır sergilediği anlarda ortaya çıkıyor ve tek başlarına taşıdıkları anlamların ötesinde bir iletişim sağlıyordu. Yazarlar, bu çağrı kombinasyonunu kullanan bonobonun, diğer bireyi durdurmaya ya da gruptaki diğerlerinin çağrıyı yapan kişiye dikkat etmesini sağlamaya çalışıyor olabileceğini öne sürüyor. Zürih Üniversitesi'nden kıdemli yazar Simon Townsend şunları söylüyor:

Bu bulgular, bonoboların yeni anlamlar yaratmak için dil birimlerini birleştirme konusunda insan dilinin ilkel bir versiyonu olduğunu gösteriyor. Bu yeteneğin bonobolarda da insanlarda da yaklaşık 7 milyon yıl önceki ortak atalardan miras alınmış olabileceğini düşünüyoruz.

Evrimsel biyolog Maël Leroux şöyle diyor:

Sonuçlardan daha heyecan verici olan, Berthet ve meslektaşlarının farklı seslerin potansiyel anlamlarını tanımlamak ve karşılaştırmak için kullandığı yöntem. Geçmiş hayvan iletişim çalışmaları belirli sesleri genel bağlamlarla ilişkilendirdi, ancak bu kadar sistematik ve durumsal detaylarla belgelenmedi.

St. Andrews Üniversitesi'nde hayvan iletişimi araştırmacısı olan Gal Badihi şu değerlendirmede bulunuyor:

Ekibin yaklaşımı devrim niteliğinde ve diğer türlerde iletişim çalışmaları için muazzam potansiyele sahip.

Katalan İleri Araştırmalar Enstitüsü'nden evrimsel dilbilimci Cedric Boeckx şu yorumu yapıyor:

Bu çalışma, primat iletişimi araştırmaları için yeni bir yönelim öneriyor. Büyük maymunlarda iletişim çalışmaları genellikle jestlere odaklanırdı, ancak bu araştırma bonoboların sesli çağrılarının da zengin anlamlar taşıdığını gösterdi. Şempanzelerin yanı sıra gibon ve marmoset gibi diğer primat türleriyle yapılacak deneyler, iletişim sistemlerinin karmaşıklığına yeni ışık tutabilir.

Evrimsel biyolog Maël Leroux, son olarak diğer kişilere katıldığını belirterek şunları ifade ediyor:

Onlar sayesinde artık keşfedilecek çok şeyimiz var.