Yıllara Anlam Yüklemek: Tüm Takvimler Neden Hatalıdır? Kusursuz Bir Takvim Mümkün mü?

Hepimizin bildiği üzere, 12 Ekim 2020 diye bir gün yaşanmıştır. Bu bilgiden yola çıkarak, Gregoryen Takvim'in kullanıldığı son 450 yıl boyunca ve hatta ondan öncesinde Jülyen Takvim'in kullanıldığı asırların hepsinde "12 Ekim" tarihinin olduğunu düşünebilirsiniz. Bu, tamamen hatalı olurdu: 1582 yılında 6 Temmuz veya 30 Aralık günleri (bugün de olduğu gibi) vardı; ancak 1582 yılında (ve sadece 1582 yılında), 4 Ekim'den sonra 5 Ekim değil, 15 Ekim geldi.

Bunu anlayabilmek için, öncelikle şunu anlamanız gerekiyor: Yılın 1 Ocak'ta başlamasının ve 31 Aralık'ta sonlanmasının hiçbir özel anlamı yoktur. Bugüne kadar çok sayıda coğrafyada, çok sayıda takvim kullanılmıştır. Hepsinin sistemi farklı farklıydı ve her biri farklı zamanlarda başlayıp bitiyordu. Bir takvimin başlangıcında Dünya Güneş etrafında herhangi bir noktada olabilir ve dolayısıyla her yılın başında kabaca o noktaya geri döner; bir başka takvimin başlangıcındaysa Dünya Güneş etrafında tamamen başka bir yerde olabilir ve dolayısıyla her yılın başında kabaca o noktaya geri döner. Bu, tamamen keyfî bir tercihtir ve bu nedenle "yılbaşı" denen olayın astronomik olarak hiçbir özel anlamı yoktur.

Dolayısıyla biz takvim yapraklarına veya tabletlerine ne yazarsak yazalım, Dünya'nın Güneş etrafındaki dönüş hızı değişmez. Yani bir doğa yasası, bir doğa gerçeği olarak "1 yılın uzunluğu", bizim onu nasıl ölçtüğümüzden tamamen bağımsızdır. Ancak biz, onu daha isabetli veya isabetsiz olarak ölçebiliriz.

İşte bu konuda basit olmayan şey şudur: Dünya, hem kendi hem de Güneş etrafında dönüyorsa, Güneş etrafındaki 1 tam turu boyunca kendi etrafında kaç tur döner? Yani 1 yıl, tam olarak kaç gündür? Bu soru kulağa çok basit geliyor olabilir; çünkü hepimiz okullarda 1 yılın "365 gün" veya "365 gün 6 saat" olduğunu öğrendik. Ancak astronomik olarak gerçeğe en yakın cevap, 365.24219 gündür (hatta daha detaylı bir cevap isterseniz, buradaki yazımızı okuyabilirsiniz).

Jülyen Takvim Kuralları

Roma Kralı Julius Sezar'dan önce yıl kavramı pek oturmuş değildi ve politik arzulara göre fazlasıyla değişebiliyordu. Bu bir sorundu, çünkü tarım, hayvancılık ve siyaset için mevsimlerin yakından takip edilip öngörülebilmesi gerekiyordu; ama kullanılan takvim bu konuda yeterince iyi olmadığında, büyük sorunlar da kaçınılmaz oluyordu. Bunun üzerine MÖ 46 yılında Sezar, İskenderiyeli astronomlardan yardım alarak bugün Jülyen Takvim dediğimiz takvimi geliştirdi. Bu takvimde 1 yıl 365.25 gün veya 365 gün 6 saat idi. İşte birçoklarımızın aklına kazınan "365 gün 6 saat", Sezar'dan gelmektedir.

Bir yılı 365 gün 6 saat almanın sonuçlarından biri açıktır: Her 4 yılda bir o "6 saat" artıkları birleşerek, fazladan 1 gün yaratır. Bu çok büyük bir sorun değildir ve çözümü basittir: 1 yılı "365 gün" alırsanız, her 4 yılda bir takviminiz kabaca 1 gün geri kalacaktır ve mevsimler de yıllar içerisinde kayacak, nihayetinde yaz aylarınız kışa, kış aylarınız yaza denk gelecektir. O nedenle 1 gün eklemek çok mantıklıdır. Meşhur "29 Şubat" günü de bundan kaynaklanmaktadır. 

Ama sorun şudur: 1 yıl, "365 gün 6 saat" değildir. 1 yıl, (yaklaşık olarak) 365.24219 gündür. O sondaki 0.24219, bizim aldığımız 365.25 günün sonundaki 0.25'ten küçük bir sayıdır: Tam olarak 0.00781 gün kısadır. Yani her 4 yılda bir eklediğimiz fazladan gün, takvimimizi gerçekte olandan 0.00781 gün ileri atmaktadır.

Bu ufacık fark, yaklaşık her 100 yılda 1 günlük öne geçmeye neden oluyordu ve 1570'li yıllara kadar çoktan 10 günlük bir kayma yaratmıştı. Bu nedenle 1577 yılında Papa 13. Gregory, Aloysius Lilius isimli bir hekim ve astronom Christopher Clavius ile 5 yıl boyunca bu işe kafa yorarak, nihayet bir çözüm buldu: Öncelikle bu fazladan oluşan 10 günden kurtuldu: 1 Ekim, 2 Ekim, 3 Ekim, 4 Ekim... 15 Ekim, 16 Ekim... Aradaki 10 gün puf diye yok oldu.

Sonrasında, öncelikle geleneği sürdürdüler:

Kural 1: Her 4 yılda 1, fazladan 1 gün eklemeye (normal şekilde) devam et.

Ancak yeni bir kural eklediler:

Kural 2: Eğer ki yüzyılın ilk yılındaysan, yani 1800, 1900, 2000 veya 2100 gibi bir yıldaysan, o yıl fazladan 1 gün ekleme.

Bu nedenle 1896 ve 1904 yıllarında Şubat 29 gündü, ama 1900 yılında değildi. Dikkatli bir okur, burada hemen itiraz edecektir: "Ama 2000 yılında neden Şubat 29 gündü!". Doğru; çünkü artık günü 100 yılda bir atlamak da sorunu tamamen çözmüyordu, mevsimleri yeterli hassasiyetle tutturamıyordu. Bu nedenle üçüncü bir kural eklendi:

Kural 3: Eğer içinde bulunulan yıl 400 sayısıyla tam olarak bölünebiliyorsa, o zaman 100 yılda bir fazladan günü atlama kuralı görmezden gel ve o yıl, normal şekilde artık gün eklemesini yap.

2000 senesi 400 sayısına bölünebildiği için, 2000'de fazladan 1 günümüz vardı. 2400'de de olacak; ancak 2100, 2200 veya 2300'de olmayacak. Tabii takvimler o zamana kadar aynı kalırsa...

Gregoryen Takvim de Kusursuz Değil!

Gregoryen Takvim de kusursuz değildir. Dikkat ederseniz bu yeni kurallar, 1 yılın ortalamada 365.2425 gün olduğunu varsaymaktadır. Halbuki 1 yıl, 365.24219 gündür. Yani arada hala 0.00031 günlük bir fark bulunmaktadır. Bu, her yıl yaklaşık 27 saniyelik bir kayma anlamına gelmektedir. Yani her 8000 yılda bir, yaklaşık 1 gün kayacaktır.

Takvim yapıcılar bunu "kabul edilebilir" bir kayma olarak görmüştür. Sonuçta 8000 yıl aşırı uzun bir süredir ve bu konuda bir hata oluşana kadar, muhtemelen yepyeni bir yıl takip sistemi geliştireceğiz.

Görebileceğiniz gibi bizim takvimlerimizdeki sayılar tamamen keyfidir ve objektif olarak hiçbir anlamları yoktur. Bir takvimden isterseniz 10 gün silip, 25 gün ekleyebilirsiniz ve sonuç hiçbir şekilde değişmez. Önemli olan, eğer ki amacınız mevsimleri takip etmekse, Dünya'nın Güneş etrafındaki 1 tam turu boyunca kaç kere döndüğünü olabildiğince isabetli bir şekilde tutturabilmektir. O süreyi nasıl böleceğiniz tamamen size kalmıştır.

Günler, aylar, yıllar sadece Dünya'nın kendi etrafındaki ve Güneş etrafındaki hareketine oturttuğumuz uydurma isimlerdir. Dolayısıyla yılın nerede başladığı, nerede bittiği de tamamen bizim tercihimizdir. Yani yılları bugünün takvimiyle "3 Temmuz"da başlatmayı seçseydik de hiçbir şey değişmezdi. Bu uydurma isimlendirme ve sayılandırmaya ayak uydurmamız gerekirdi, hepsi bu.

Aslına bakarsanız kimse Jülyen ya da Gregoryen takvime hemen alışmamıştır. İngiliz kolonileri ve İsveç gibi ülkeler bile birkaç yıl boyunca eski yöntemlerinde ayak diremiştir. Türkiye'de 1917 yılına kadar bu takvimle Miladi Takvim bir arada kullanmıştır. Suudi Arabistan ise Gregoryen Takvim'e 2016 yılında geçmiştir.

Yıllara Gereğinden Fazla Anlam Yüklemeyin!

Sonuç olarak, yeni bir yıla girmek, insan psikolojisi açısından defterde yeni bir sayfa açmak açısından iyi bir nokta gibi gelebilir; ancak kendinize çok fazla yüklenmemenizi öneririz. Astronomik manada yeni yılın en ufak bir anlamı yoktur ve hayatınız için iyi bir şeyler yapmaya başlamak için yıl sonunu, yıl başını, yıl ortasını beklemenize gerek yoktur. Hemen, şimdi başlayabilirsiniz.

Bunun için, sağda solda hep söylenen iyi tanımlanmış, zaman kısıtlı, erişilebilir hedeflere odaklanmanız da şart değildir. Eğer bu hedeflerle motive olup, onları tutturabiliyorsanız ne âlâ, devam edin. Ama herkes, bu tür hedefler ile motive olmaz, hatta bunlara bile erişememek, sizi daha da demotive edebilir.

Bunun yerine, eğer koyduğunuz hedeflere ulaşamıyorsanız, yeni yılda kendinize daha genel bir tema belirlemenizi önerebiliriz: Bu yıl benim için "sağlık yılı" olacak, "gezi yılı" olacak, "okuma yılı" olacak gibi... İllâ "1 haftada 1 kitap bitireceğim." demeyin, çünkü eğer başaramazsanız, "Eh, nasılsa başaramadım, boşver." diyeceksiniz. Ama geniş bir zaman aralığını, spesifik bir sayıyla sınırlandırılmamış bir hedefle doldurursanız, o yılın içerisinde olduğunuz süre boyunca zihniniz bunu tatmin edecek adımlara ve tercihlere odaklanabilir ve bu sayede o hedeflere doğru küçük ama birikimli adımlar atabilirsiniz.

Bu, sizi sadece bu yıl değil, her yıl daha iyi bir insan yapabilir.