Retro Hareket (Retrograde) Nedir? Gezegenler, Yörüngelerinde Gerçekten Geriye Doğru Hareket Edebilir mi?

Retro hareket (geri hareket, retrograt veya İngilizce olarak "retrograde motion"), bir gezegende gökyüzüne bakan bir gözlemcinin, diğer bir gezegeni, sistemdeki gezegenlerin normal hareket yönünün aksi yönde ilerliyormuş gibi görmesine verilen isimdir. Diğer cisimlerle aynı yönde yapılan hareketeyse prograt hareket adı verilir.

Gezegenler geceden geceye, arka plandaki yıldızlara göre, hafifçe doğuya kayar. Ancak kimi zaman gezegenler, bu hareketlerini tersine çevirirler! Geri dönüp de doğuya doğru olan rotalarına devam etmeden önce, birkaç aylığına batıya yönelebilirler. Onların bu batıya yönelme hareketine astronotlar geri hareket veya retro hareket (İng: "retrograde motion") adını veriyorlar. Bu durum, eski yıldız gözlemcilerini şaşırtsa da, artık geriye dönük hareketin Dünya'nın ve bu gezegenlerin Güneş etrafındaki hareketinin neden olduğu bir yanılsama olduğunu biliyoruz.

Eugene Alvin Villar

Retro Hareket Yanılsaması Nasıl Gerçekleşiyor?

Bir dahaki sefere, otoyolda bir arabanın yanından geçtiğinizde bunu kendiniz test edebilirsiniz. Daha yavaş bir arabaya yaklaştığınızda sizinle aynı yönde hareket eder. Arabayı geçtiğiniz zaman sizin görüş noktanızdan araba bir anlığına geriye doğru hareket ediyor gibi görünür. Daha sonrasında yolunuza devam ettiğiniz zaman, araba ileri doğru olan hareketine devam ediyor gibi görünür.

Aynı durum Dünya’nın gezegenlerin yanından geçerken gerçekleştirdiği yavaş hareketi sırasında da gözlemlenir. Örneğin Jüpiter, Mars veya Satürn'ü geçtiğimizde yörüngede bulunan ve yörüngede Dünya'dan daha yavaş hareket eden bu daha dış gezegenler, birkaç ay boyunca gökyüzünde rotasını tersine çeviriyor gibi görünür.

Rursus

Dünya'nın evrenin merkezinde olduğuna inanan eski astronomlar geri hareketi açıklayabilmek için ellerinden gelen her şeyi yaptılar. Onların açıklaması, her gezegenin yalnızca Dünya'nın etrafında döndüğü değil, aynı zamanda yörüngelerindeki bir nokta etrafında da döndüğünü söyleyen karmaşık bir evrenbilimiydi. Eliniz etrafındaki bir iple belirli bir rotada dönen topacı hayal edin. Nicolaus Copernicus ve Johannes Kepler gibi gökbilimciler, Dünya'nın Güneş’in yörüngesinde döndüğünü fark ettiklerinde, nihayet her şeyi yoluna koydular.

Geri hareket, bu yeni Evren görüşü çerçevesinde, aniden oldukça mantıklı geldi!

Fastfission

Gökyüzünü, Dünya dışında başka bir gezegenden görebilseydiniz, bu gezegenlerdeki retro hareket yanılsamaları, Dünya'da olandan çok daha garip olguları görmenizi sağlardı. Örneğin, Merkür'de Güneş bazen geriye doğru hareket eder. Merkür, Güneş’e en yakın konumuna gelerek hızlandıkça, yörünge hızı dönme hızını aşar. Bu sırada yüzeyde olan bir astronot, Güneş’in kısmen yükseldiğini ve sonrasında tekrarda ufkun altına geri döndüğünü görecektir. Daha sonraysa doğu-batı yolculuğuna devam etmeden önce, tekrar yükselecektir. Yılda bir defa Güneş, Merkür’de aynı gün içinde iki kez doğar!

Ancak geri hareket için her zaman "illüzyon" diyemeyiz. Güneş sisteminde gerçek geri hareketler de vardır. Örneğin Venüs, diğer gezegenlere göre tamamıyla zıt bir yörüngeye sahiptir. Eğer bulutlar aralanırsa "Venüslüler", Güneş’in teknik olarak "batı" olması gereken yerden doğup, teknik olarak "doğu" olması gerektiği yerden battığını görebilirler. Bazı uydular, ayrıca gezegenlerinin etrafında geri hareketli yörüngeye sahiptir. Büyük uyduların çoğu, gezegenlerinin döndüğü yönde yörüngede dönerler. Ama Neptün'ün en büyük uydusu Triton bunlardan biri değildir ve Neptün’ün yörüngesinin tam zıttı bir yörüngeyi takip eder. Ayrıca dev gezegenlerin etrafında dolanan daha küçük asteroit benzeri uydular arasında geriye hareketli yörüngeye sahip olanlar da vardır.

Yörüngedeki bir uydunun ters yönlü bir yörüngeye sahip olması, bu uydunun büyük olasılıkla gezegen oluştuktan sonra yörüngeye kapıldığını gösterir. Triton, Plüton'un da içinde bulunduğu, Neptün'ün ötesindeki buzlu enkazlardan oluşan bir bölge olarak bilinen Kuiper Kuşağı'ndan kopmuş olabilir. Belki de kuşakta meydana gelen bir çarpışma, Triton'u içeri doğru, yani Güneş’e doğru yöneltti. Neptün'ün yakınından geçmesi, onu yavaşlatmış ve onu bu uzak gezegen etrafında tersine bir yörüngeye oturtmuş olabilir.

Geçtiğimiz yıllarda, gökbilimciler uzak yıldız sistemlerinde retro yörüngeli ötegezegenleri de keşfettiler. Bu dış gezegenler, yıldızlarını, yıldızın dönme yönünün tersindeki yörüngelerde turluyorlardı. Bu, oldukça kafa karıştırıcıydı; çünkü gezegenler, genç yıldızların dönüş rotasını paylaşan enkaz disklerinden oluşur ve bu nedenle gezegenlerin genellikle aynı yönde dönmesi beklenir. Retro yörüngede dönen bir gezegeni elde etmenin tek yolu, başka bir gezegenle neredeyse çarpışmak ya da başka bir yıldız sisteme çok yaklaşmaktır. Çünkü yakın karşılaşmalar yörüngeyi, bozma eğilimindedir. Kim bilir, belki de bilmediğimiz bir fizik vardır ve bu ötegezegenleri araştırmak, bizi bu fiziği keşfetmeye yakınlaştırabilirler.

Gökbilimciler retro hareket terimini, Dünya'nın gökyüzünde gördüğümüz gibi gezegenlerin ara sıra geriye doğru hareketine atıfta bulunmak için kullanırlar. Bu şekilde kullanıldığında geri hareket (veya retro hareket), tamamen bir yanılsama haline gelir ve bu nedenle buna kimi zaman retroymuş gibi gözüken hareket (İng: "apparent retrograde motion") denir.

Öte yandan bir gezegenin kendi ekseni üzerindeki dönüşü, gezegenlerin yörüngesinde dönen uydular ve hatta uzaktaki yıldız sistemlerindeki gezegenlerin gerçek geri hareketleri, uzun zamandır unutulmuş çarpışmaların ve yakalamaların bir işareti olabilir. Gerçek geri hareket, gökbilimcilerin Güneş sistemimizin tarihini ve galaksimizdeki diğer yıldızların sistemlerini bir araya getirmek için kullandıkları ipuçlarından biridir!