Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Yeni COVID-19 Aşıları Ne Kadar Etkili? Yüzde 95 Etkililik Ne Anlama Gelir? Aşılarla İlgili Bilim İletişiminde Nelere Dikkat Edilmeli?

Etkinliği ve güvenirliği tam olarak gösterilmemiş bir aşının geniş kitlelere uygulanması pandemiyi bitirmeyeceği gibi, böylesi bir uygulamaya aşıya olan güveni tamamen bitirecektir.

Yeni COVID-19 Aşıları Ne Kadar Etkili? Yüzde 95 Etkililik Ne Anlama Gelir? Aşılarla İlgili Bilim İletişiminde Nelere Dikkat Edilmeli? Wikimedia
6 dakika
3,925
  • Epidemiyoloji
  • Kamu Sağlığı

İçinden geçtiğimiz bu günlerde, sağlık, fen ve sosyal bilimler alanlarından bilim insanlarının en önemli görevlerinden biri güvenilir ve etkili bir aşının insanlara ulaşmasını sağlamak ve insanların bu aşıyı olmakta bir çekince görmeyeceği koşulların yaratılmasına katkıda bulunmaktır.

Koronavirüse karşı geliştirilen aşıların Faz 3 çalışmalarındaki etkinliklerine dair halihazırda bildiğimiz sayılar, aşı üreticilerinin yaptıkları basın açıklamalarından gelmekte. Maalesef henüz, toplanan veri, bilimsel bir makale ya da bağımsız denetçi raporları vb. kaynaklar kamuyla paylaşılmadı. İngiltere’nin düzenleyici otoritesinin, aşı üreticisi firmadan veriyi aldıktan bir hafta gibi kısa bir süre sonra aşıyı onaylaması ve bunu yaparken de klinik çalışmanın değerlendirildiği herhangi bir raporu kamuyla paylaşmaması maalesef onay süreçlerinde sağlanması gereken şeffaflığın ihlaline neden oldu. Bununla kalmayıp, İngiltere’nin aşı üreten şirkete yasal zırh vererek, aşının yan etkilerine maruz kalan insanların dava açmalarını engelleyecek düzenlemenin yapılması da, ne yazık ki insanların aşıya olan güvenlerinin zedelenmesine yol açmakta.[1]

Tüm Reklamları Kapat

Etkili ve güvenilir bir aşının halka ulaşması ve insanların herhangi bir tereddüt duymadan aşıyı olması hayati derecede önemlidir. Bunun için bağımsız bilim insanlarının yapması gereken, kendi inceleme ve analizleriyle, aşının etkili ve güvenilir olduğundan emin olmaları ve analizlerinden elde ettikleri bilgileri doğru ve şeffaf bir şekilde halkla paylaşmalarıdır. Bilim insanlarının veri ve bilimsel metinleri kullanmadan, şirketlerin yaptıkları basın açıklamalarına dayanarak aşıların etkinliğine ve güvenliğine dair kanaat geliştirmeleri ve bu yönde insanları yönlendirmeleri yanlış olacaktır. Ancak şirketlerin yaptığı açıklamaların dahi maalesef uzmanlar tarafından yanlış anlaşıldığı görülmektedir. Örneğin, bir aşı üreticisi tarafından yapılan aşının yüzde 95 etkili olduğu şeklindeki açıklama, aşı olanların yüzde 95’inin hasta olmayacağı biçiminde halkla paylaşılabilmektedir.

Hasta olanların aşı grubunda plasebo grubundan yüzde 95 daha az olduğu yönündeki bilginin, "Aşı olanların yüzde 95’i hasta olmuyor." şeklinde verilmesi sadece yanlış bir bilginin insanlara sunulmasına yol açmamakta, aynı zamanda halk sağlığı açısından ciddi sonuçlar doğurabilecek bir durumu yaratmaktadır. Bu yanlış aktarım insanların risk algısını etkileyecek, “nasıl olsa aşı oldum, hasta olmam” diye düşünmelerine ve böylece diğer önlemleri elden bırakmalarına neden olacaktır.

Tüm Reklamları Kapat

Yüzde 95 Etkili Ne Demek?

Aşıyı üreten şirketlerin yaptığı açıklamalarda belirtilen aşının %95 etkili olduğu ifadesi, çalışmaya katılan insanlardan enfekte olanların aşı grubunda placebo grubundan %95 daha az olduğunu gösteren göreli risk oranıdır. Göreli riskten bahsettiğimiz her durumda da karşılaştırdığımız grupların ve bu gruplarda gözlenen vakaların büyüklüğüne dikkat etmemiz gerekir. Bu yapılmadığında yapılan çıkarımlar yanıltıcı olabilir.

Aşının etkinliğine dair bilgiyi mutlak riskteki azalma daha iyi vermektedir. Bu, bir kişinin aşı olduğu durumda aşı olmadığı duruma göre enfekte olma riskinin ne kadar azaldığını ifade eder. Mutlak riskteki azalma aynı zamanda, bize, bir kişinin enfekte olmaması için toplam kaç kişinin aşılanması gerektiğini hesaplama imkanı vermektedir.

Aşı çalışmalarından daha fazla veri elde edildikçe mutlak riski hesaplamamız mümkün olacak, aşıların etkinliğine dair bilgimiz artacaktır. Bir tedavi yönteminin etkinliğinin belirlenmesinde mutlak riskteki azalmanın ifade edilmesi daha doğru bilgi vermektedir. Göreli riskin öne çıkarılması etkinliğin olduğundan fazla gösterilmesine ve dolayısıyla yanlış politikaların uygulanmasına yol açabilir. Nitekim, ABD’de Gıda ve İlaç Bürosu (FDA) şefi Stephen Hahn, plazma tedavisinin koronavirüs hastalığına karşı etkili olduğunu ve bu tedavinin uygulandığı 100 kişiden 35’inin yaşamının kurtulduğunu ifade etmiştir. Hahn daha sonra özür dileyerek, tedavi hakkında daha olumlu bir tablo çizmek için göreli riskteki azalmayı söylediğini, tedavinin mutlak riskte bir azalma yaratmadığını söylemiştir.[3]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aşı Çalışmalarındaki Yöntemsel Problemler Neler?

British Medical Journal editörlerinden Peter Doshi, aşı çalışmalardaki önemli yöntemsel problemlere dikkat çekmektedir.[4] Aşının etkinliğini belirlemek için benimsenen protokollerde ilk kriter, COVID-19 virüsüyle enfekte olma olarak belirlenmiştir. Ancak virüs ile enfekte olan bireylerin göstereceği semptomlar vücudun aşıya olan tepkisi ile örtüştüğünden (baş ağrısı, halsizlik, ateş), çalışmaların aşı kolunda enfekte olan bireylerin tespiti zorlaşacaktır. Her iki kolun farklı ölçümlere maruz kalması şeklinde ifade edebileceğimiz bu ölçüm hatası (İng: "differential measurement error"), aşı kolundaki vakaların olduğundan daha az yakalanmasını sağlayacaktır. PCR testine karar verecek olan klinisyenin esasında COVID-19 enfeksiyonundan kaynaklanan semptomları aşının yan etkisi olarak değerlendirip teste gerek duymaması ya da çalışma gönüllüsünün COVID-19’dan kaynaklanan semptomları aşının yan etkisi olarak değerlendirerek kliniğe başvurmaması aşı kolunda vakaların olduğundan daha az tespit edilmesine yol açabilir.

Bunun yanında, aşı çalışmalarına katılan bireylere verilen yönergeler, biri hariç, aşı şirketleri tarafından kamuyla paylaşılmadı. Paylaşılan tek yönergede de katılımcılara aşı olduktan sonra herhangi bir yan etki görüldüğünde ağrı kesici ve ateş düşürücü alınması tavsiye edilmektedir. Bu tip ilaçların alınması da olası COVID-19 semptomlarını baskılayacaktır. Çalışmanın desenindeki bu tip sorunlar, COVID-19 vakalarının aşı kolunda olduğundan daha az yakalanamalarına yol açarak ölçüm hatası doğuracaktır.

Aşı çalışmalarında diğer önemli bir sorun da çalışmalara katılan bireylere eğer plasebo grubunda iseler kendilerine daha sonra aşı yapılacağı yönünde verilen vaattir.[5] Plasebo grubundakilere aşı yapılması aşının uzun dönemli olası yan etkilerini görmeyi engelleyecektir.

Eğer etkinlik kriteri olarak enfekte olma yerine aşının ölümleri ya da başkasına bulaştırma riskini azaltması kriter olarak alınsaydı hem bu tip yöntem sorunları ortaya çıkmayacak hem de aşının pandemiyi durdurmada etkili olduğu yönünde kanıt elde edilebilecekti.[6]

Salgın Nasıl Bitecek?

Salgını bitirecek olan araçlardan biri, kuşkusuz etkinliği ve güvenliği kanıtlanmış bir aşıdır. Ancak etkinliği ve güvenliği kanıtlanmamış bir aşının insanlara uygulanmaya başlanması pandemiyi bitiremeyeceği gibi, daha ciddi sorunlara yol açacaktır. Bu nedenle bilim insanlarının henüz verisi paylaşılmamış, bilimsel makalelerle detayları tam olarak ortaya konmamış, bağımsız denetçi raporları halka açık hale getirilmemiş bir aşıyı güvenilir olarak lanse etmeleri sakıncalıdır.

Tüm Reklamları Kapat

Halihazırda neden-sonuç ilişkisi gösterilmiş tek yöntem, bağlantı takibidir (İng: "contact tracing"). Bilimsel araştırmalarda nedensel ilişkiyi göstermenin altın yollarından biri deneylerdir. İngiltere’de vaka kayıtlarının girildiği bir Excel dosyasındaki hata, araştırmacılar için, yarı-deneysel bir araştırma deseninin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Enfekte olan vakaların girildiği Excel dosyasındaki hata nedeniyle İngiltere’nin bazı bölgelerinde belli bir süre bağlantı takibi uygulanamamıştır. Yarı-deneysel bir deseni yaratan bu durum, araştırmacılara bağlantı takibinin uygulandığı ve uygulanamadığı bölgelerde salgının manzarasını karşılaştırma imkanı sağlamıştır. Elde edilen bulgulara göre, bağlantı takibinin sekteye uğraması 125 bin yeni vakaya ve 1500 ölüme neden olmuştur.[7]

Bizim de ülke bazında veri kullanarak yaptığımız bir çalışma, bağlantı takibi yöntemini kapsamlı şekilde uygulayan ülkelerin daha az sayıda COVID-19 kaynaklı ölüme sahip olduğunu ortaya koymuştur.[8] Tek tek ülkeler düzeyinde yapılan araştırmalar da bağlantı takibi yönteminin hem salgının zayıflatılması hem de ölüm sayılarının azaltılmasında etkili olduğunu göstermiştir.[9], [10]

Etkili olduğu ortaya konmuş bağlantı takibi ve karantina yöntemlerinin yoğun bir şekilde devreye sokularak salgının kontrol altına alınması, aşıların önce riskli gruplara uygulanarak etkinliğinin ve güvenirliğinin orta ve uzun dönemde anlaşılması için zaman kazandıracaktır. Nitekim Güney Kore Sağlık Bakanı yaptığı açıklamada ülkenin aşı almak için aciliyetinin olmadığını, aşıların diğer ülkelerdeki etkisini görmeyi tercih edeceklerini söylemiştir.[11] Güney Kore’ye bu lüksü veren bağlantı takibi yöntemini hakkıyla uygulamasıdır.

Aralık ayı itibarıyla 1.5 milyonun üzerinde ölüme yol açmış koronavirüs pandemisinin daha büyük felaketlere yol açmaması için halihazırda etkinliği kanıtlanmış kapanma (İng: "lockdown") ve bağlantı takibi (İng: "contact tracing") yöntemlerinin benimsenmesi gerekmektedir. Bu yöntemlerle birlikte aşı önce riskli gruplara uygulanmalı, etkinliği ve güvenirliği tam olarak anlaşıldıktan sonra herkese uygulanmalıdır.

Andy Slavitt’in de altını çizdiği gibi, etkinliği ve güvenirliği tam olarak gösterilmemiş bir aşının geniş kitlelere uygulanması pandemiyi bitirmeyeceği gibi, böylesi bir uygulamaya aşıya olan güveni tamamen bitirecektir.[12]

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
9
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 6
  • Bilim Budur! 5
  • Muhteşem! 4
  • Merak Uyandırıcı! 3
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • İnanılmaz 2
  • Korkutucu! 2
  • Üzücü! 1
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • ^ S. Lintern. Coronavirus Vaccine: Pfizer Given Protection From Legal Action By Uk Government. (3 Aralık 2020). Alındığı Tarih: 7 Aralık 2020. Alındığı Yer: The Independent | Arşiv Bağlantısı
  • UK Department of Health and Social Care. (Rapor, 2020). Reg 174 Information For Uk Healthcare Professionals.
  • ^ R. Harris. Fda's Hahn Apologizes For Overselling Plasma's Benefits As A Covid-19 Treatment. (25 Ağustos 2020). Alındığı Tarih: 7 Aralık 2020. Alındığı Yer: NPR | Arşiv Bağlantısı
  • ^ P. Doshi. Peter Doshi: Pfizer And Moderna’s “95% Effective” Vaccines—Let’s Be Cautious And First See The Full Data - The Bmj. (26 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 7 Aralık 2020. Alındığı Yer: The BMJ | Arşiv Bağlantısı
  • ^ C. Zimmer, et al. Many Trial Volunteers Got Placebo Vaccines. Do They Now Deserve The Real Ones?. (2 Aralık 2020). Alındığı Tarih: 7 Aralık 2020. Alındığı Yer: The New York Times | Arşiv Bağlantısı
  • ^ P. Doshi. (2020). Will Covid-19 Vaccines Save Lives? Current Trials Aren’t Designed To Tell Us. BMJ, sf: m4037. doi: 10.1136/bmj.m4037. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ T. Fetzer, et al. (2020). Does Contact Tracing Work? Quasi-Experimental Evidence From An Excel Error In England. The Centre for Economic Policy Research Discussion Papers. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ A. Yalaman, et al. Contact Tracing Is Associated With Lower Covid-19 Case Fatality Rates: Evidence From 40 Countries. (19 Ağustos 2020). Alındığı Yer: Research Square doi: 10.21203/rs.3.rs-61325/v1. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ K. Sun, et al. (2020). Impact Of Contact Tracing On Sars-Cov-2 Transmission. The Lancet Infectious Diseases, sf: 876-877. doi: 10.1016/S1473-3099(20)30357-1. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ Q. Bi, et al. (2020). Epidemiology And Transmission Of Covid-19 In 391 Cases And 1286 Of Their Close Contacts In Shenzhen, China: A Retrospective Cohort Study. The Lancet Infectious Diseases, sf: 911-919. doi: 10.1016/S1473-3099(20)30287-5. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ D. Yoon. For Covid-19 Vaccine, South Korea Says It Can Wait Until The Price Is Right. (18 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 7 Aralık 2020. Alındığı Yer: The Wall Street Journal | Arşiv Bağlantısı
  • ^ A. Slavitt. Done Right, Vaccines End Pandemics. Done Wrong, Pandemics End Vaccines.. (3 Eylül 2020). Alındığı Tarih: 7 Aralık 2020. Alındığı Yer: | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 30/03/2023 18:34:06 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9681

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Amerika Birleşik Devletleri
Doktor
Sanat
Tümör
Çağ
Göz
Kuyruk
Hasta
Biyocoğrafya
Makine
Yaşam
Evrim Ağacı Duyurusu
İmmünoloji
Çevre
Yapay Zeka
Beslenme Davranışları
Hamile
Kadın
Doğal Seçilim
Yemek
İnsanlar
Neandertal
Bağırsak
Radyasyon
Fotosentez
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
G. Başbuğ, et al. Yeni COVID-19 Aşıları Ne Kadar Etkili? Yüzde 95 Etkililik Ne Anlama Gelir? Aşılarla İlgili Bilim İletişiminde Nelere Dikkat Edilmeli?. (7 Aralık 2020). Alındığı Tarih: 30 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/9681
Başbuğ, G., Bakırcı, Ç. M. (2020, December 07). Yeni COVID-19 Aşıları Ne Kadar Etkili? Yüzde 95 Etkililik Ne Anlama Gelir? Aşılarla İlgili Bilim İletişiminde Nelere Dikkat Edilmeli?. Evrim Ağacı. Retrieved March 30, 2023. from https://evrimagaci.org/s/9681
G. Başbuğ, et al. “Yeni COVID-19 Aşıları Ne Kadar Etkili? Yüzde 95 Etkililik Ne Anlama Gelir? Aşılarla İlgili Bilim İletişiminde Nelere Dikkat Edilmeli?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 07 Dec. 2020, https://evrimagaci.org/s/9681.
Başbuğ, Gökçe. Bakırcı, Çağrı Mert. “Yeni COVID-19 Aşıları Ne Kadar Etkili? Yüzde 95 Etkililik Ne Anlama Gelir? Aşılarla İlgili Bilim İletişiminde Nelere Dikkat Edilmeli?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, December 07, 2020. https://evrimagaci.org/s/9681.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.