Mutlak Risk ve Göreli Risk Nedir? Yüzdelik Değişimler Ne Anlama Geliyor?

Alkol tüketimini sınırlandırmanın veya düzenli egzersiz yapmanın, meme kanseri riskini düşürebildiğini bilmek önemlidir. Ancak bu davranışları sergilemenin, yani örneğin alkol tüketimini azaltmanın veya daha sık egzersiz yapmanın meme kanseri riskinizi tam olarak ne kadar azalttığını bilmek isteyebilirsiniz.

Benzer şekilde, meme kanseri tanısı konulduktan sonra doktorunuz, uygulanacak bir tedavinin kanserin tekrarlama riskini %40 oranında azalttığını söyleyebilir. Bu olasılığın tam anlamıyla ne anlama geldiğini biliyor musunuz?

Risk Hakkında Temel İstatistiki Kavramlar

Göreli risk (İng: Relative Risk) ve mutlak risk (İng: Absolute risk) kavramlarını anlamak, meme kanseri riskini ve sağlıkla ilgili birçok diğer istatistiği anlamanızı kolaylaştıracaktır.

Göreli Risk

Göreli risk, belli bir durumdan ziyade, bir diğer durumda olmanın riski ne kadar değiştirdiğiyle ilgilidir. Örneğin aşırı kilolu olmaktansa, ideal kiloya sahip olmanız halinde bir riskin ne kadar değiştiği göreli risktir. Uygulanan bir durum söz konusu risk miktarında değişiklik meydana getirmiyorsa, göreli risk artışı %0'dır. Uygulanan bir durum, aynı adımları izlemeyen veya aynı ilacı almayan bir bireye göre %30 risk azalışına sebep oluyorsa, göreli risk azalışı %30'dur. Eğer yaptığınız bir şey, onu yapmamaya göre bir hastalığa yakalanma riskinizi 3 kat artırıyorsa, bu durumda göreli risk %300'tür.

Mutlak Risk

Mutlak risk, bizzat sahip olduğunuz riskin büyüklüğüdür. Belli bir şeyi yaptığınızda veya yapmamaya başladığınızda (örneğin alkolü bıraktığınızda) risk miktarı mutlak düzeyde azalır. Mutlak risk azalışı veya artışı, mutlak riskin başlangıçtaki risk oranına bağlı olarak belirlenir.

Risk Katsayısı

Hekimler kimi zaman riskten söz ederken risk katsayısı (İng: "Hazard Ratio") olarak bilinen bir kavramdan bahsederler. Risk katsayısı, mutlak riskinizin 1 olduğunu varsayar. Eğer yaptığınız bir şey veya yapmayı bıraktığınız bir davranış riskinizi değiştirmiyorsa, bu durumda risk katsayınız da 1 olarak kalır. Eğer yaptığınız bir şey, onu yapmayan birine göre riskinizi %30 azaltıyorsa, o davranış risk katsayınızı 0.7'ye düşürür. Eğer yaptığınız şey riskinizi 3 katına çıkarıyorsa, risk katsayınız da 3'e çıkar.

Bir Örnek ile Anlamak...

Risk artışı ve azalışını daha iyi anlamak için bir örneğe bakalım:

Yeni bir çamaşır makinesi aldığınızı varsayalım. Kullanım kılavuzunda bu makinenin garantisinin 1 yıl olduğu söyleniyor. Aynı kılavuzda, makinelerin %10'unun kullanımının ilk yıllarında servise gönderildiği yazıyor. Yani ilk yıl için mutlak riskiniz %10'dur.

Kullanım kılavuzunda, uygulanacak bazı durumların bu riski artırıp azalttığından da bahsediliyor. Örneğin, sıvı yerine toz deterjan kullanımı tercihinde mutlak risk %8'e iniyor. Beyazlatıcı kullanırsanız, beyazlatıcı kullanmama durumuna göre ilk yıl servise gitme riskiniz %15'e çıkıyor.

Şimdi de bu durumlara bağlı olarak göreceli risk, mutlak risk ve risk katsayısını inceleyelim.

Sadece Toz Deterjan Kullanılan Makineler

Eğer sadece toz deterjan kullanırsanız, makinenizi servise gönderme riskiniz ilk yıl %2 azalmaktadır. Bu %2, başlangıçtaki %10'luk mutlak risk ile, eğer sadece toz deterjan kullanırsanız sahip olacağını %8'lik mutlak risk arasındaki farktır (%10 - %8 = %2).

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Mutlak riskteki %2'lik azalış, göreli riskte %20'lik bir azalış demektir, çünkü %2'yi, %10'a bölerseniz, %20 elde edersiniz (veya $0.02/0.10=0.20$). Bir diğer deyişle, %10'luk mutlak riskinize göre, %8'lik mutlak riskiniz %20 daha azdır. Sadece toz deterjan kullanmak, göreli riskinizde %20'lik azalmaya neden olmaktadır diyebiliriz. Her ne kadar göreli riskiniz %20 azalmış olsa da, mutlak riskinizin halen sadece %2 azaldığını unutmayınız.

Toz deterjan kullanımındaki %8'lik riski, %10'luk mutlak riske bölecek olursak, risk katsayımızın 0.8 olduğunu buluruz.

Beyazlatıcı Kullanılan Makineler

Eğer beyazlatıcı kullanacak olursanız, çamaşır makinenizin ilk yılda servise gitme riski %5 artmaktadır. %5, normalde var olan %10'luk risk ile, beyazlatıcı kullanılması halinde beklenen %15'lik risk arasındaki farktır (%15-%10 = %5). Dolayısıyla beyazlatıcı kullanımının mutlak riski %5 arttırdığını söyleyebilirsiniz.

Riskin %10'dan %15'e çıkmasıyla sonuçlanan %5'lik mutlak risk artışı, %50'lik bir göreli risk artışına denk gelir. Çünkü %5'i %10'a bölecek olursanız, %50 elde edersiniz (veya $0.05/0.10=0.50$). Bir diğer deyişle, %10'luk mutlak riske göre, %15'lik mutlak risk, %50 daha yüksektir. Bu nedenle, beyazlatıcı kullanmanın göreli riski %50 arttırırken, mutlak riski sadece %5 arttırdığını söyleyebilirsiniz.

Beyazlatıcı kullandığınızda geçerli olan %15'lik riski, %10'luk riske bölerek, risk katsayısının 1.5 olduğunu bulabilirsiniz.

Tüm Bunlar Tedaviler Hakkında Ne Söyler?

Tedaviler üzerine araştırmalar okurken veya meme kanseri riskini azaltıp artıracak bir yaşam tarzı benimserken, birçok araştırmada belirtilen risk değişiklerinin, çalışmanın yapıldığı belirli bir zamanda not edildiğini bilmek faydalı olacaktır. Ayrıca okuduğunuz bir araştırmada meme kanseri riskinin artış ve azalışından bahsediliyorsa, aksi belirtilmediği takdirde bu risk genellikle göreli riskteki değişimleri gösterecektir.

Tedavi seçeneklerini bilmek ve yaşam tarzınıza bağlı olarak meme kanseri risk değişimlerinin farkında olmak, size ve doktorunuza uygulanan tedavide en uygun yöntemlerin kullanılmasında yardımcı olacaktır.