Yaşlandıkça ve Büyüdükçe Zaman Neden Daha Hızlı Akıyor Gibi Hissederiz?

Çocukken, yaz tatilleri sonsuza kadar sürecek gibi görünürdü ve iki tatil arasındaki bekleme süresi sanki bir sonsuzluk gibi gelirdi. Peki neden büyüdüğümüzde zaman hızla geçiyor gibi geliyor ve haftalar, aylar ile mevsimlerin tümü birbirine karışıp, baş döndürücü bir hızla gözden kayboluyor?

Aslında zamanın göreli olduğunu zaten biliyoruz: Bir cismin hızı arttıkça, o cismin deneyimlediği zaman azalır. Örneğin ışık hızının %99'uyla giderseniz, sizin 1 saniye olarak deneyimlediğinizi Dünya'da sabit duran arkadaşınız 6 saniye olarak deneyimler. Tabii bu tür bir deneyim pek mümkün değil, çünkü kütleli cisimleri ışık hızına veya ona çok yakın hızlara çıkarmak, aşırı yüksek enerji gerektiren bir iş. Kütleli bir cismi ışık hızına yaklaştırmak zor olsa bile mümkün, örneğin CERN'deki Hadron Çarpıştırıcısı gibi hızlandırıcılarda, protonlar gibi kütleli ama ufacık cisimler kullanılıyor ve ışık hızının %99.9999991'ine kadar ulaştırılabiliyor. Bu hızda proton için zaman, bizimkinden 7500 kat yavaş akıyor. Yani o protonun 1 saniyeyi deneyimleyebilmesi için, Dünya'da 2 saat geçmesi gerekiyor!

Ama CERN, kütleli cisimleri ışık hızına ne kadar yaklaştırırsa yaklaştırsın (ki bu deneyde saniyeden 300 milyon metre hızla giden ışık hızından saniyede sadece 3 metre daha düşük bir hıza ulaştırıyorlar), hiçbir kütleli cisim ışık hızına ulaşamaz, çünkü ışık hızına ulaşmak için gereken o son enerji artışı, kütle ne kadar küçük olursa olsun, sonsuza yakınsar. Evren sonsuz olmadığı için, bünyesinde de sonsuz enerji barındırmıyor. Bu nedenle sadece foton gibi kütlesiz cisimler ışık hızında gidebiliyor. Hatta aslında ışık hızı, fotonla ilgili bir olay bile değil, Evren'in dokusuyla ilgili bir olay. Bir şey kütlesizse, ışık hızında gitmek zorunda, bu bir tercih değil. 

Ama durun, konumuz fiziksel zaman genişlemesi değil. Zamanın farklı aktığını deneyimlemek istiyorsanız kendinizi ışık hızına çıkarmanıza da gerek yok. Eğer yaşlanıyorsanız, sizin için zaman hızlanıyor demektir. Aslında bu, görelilikte olan gibi bir hızlanma değil, çünkü örneğin yeni doğmuş bir bebekten farklı bir fiziksel zaman deneyimlemiyorsunuz. Sonuçta 1 saniye, kim olursanız olun, sizin için de bebek için de aynı: Spesifik bir sezyum atomunun titreşim sayısına bağlı olarak belirlenen bir zaman aralığı. Ancak aynı 1 saniye, sizin zihninizde o bebeğinkinden çok daha hızlıymış gibi algılanıyor. İşte bu yüzden insanlar çocukluklarını düşündüğünde, sanki çok daha uzun bir zaman geçirmişler gibi hatırlıyorlar. 50 yaşındaki biri, hayatının ilk 20 senesinin, son 20 senesinden kat kat uzun olduğunu düşünmeye meyilli.

Görünüşte hızlanmış olan bu zaman yolculuğu, yetişkin yaşamlarımızı ergin sorumluluklar ve kaygılar doldurmamızın bir sonucu değil. Aslında araştırmalar, algılanan zamanın yaşlı insanlar için daha hızlı hareket etmesinin, hayatlarımızı meşgul ve acele hale getirdiğini gösteriyor. 

Yaşlandıkça Zaman Neden Daha Hızlı Akıyor?

Metabolizma Hızı

Bunun neden böyle olduğunu tam olarak bilmiyoruz ama birkaç ilginç hipotez bulunuyor. Bunlardan biri, biyolojik saatimizle ilgili. Biz büyüdükçe metabolizmamız, kalp atışlarımız ve nefes alışımız yavaşlıyor. Gerçekten de mesela bir çocuktan ve bir yetişkinden gözlerini kapatmasını isteyin ve tam 1 dakika geçtiğini düşündüğü zaman size haber vermesini söyleyin. Çocuklar, gerçekte yaklaşık 40 saniye geçtikten sonra çoktan 1 dakikanın geçtiğini söylemeye meyilliler. Yetişkinler ise 60-70 saniye kadar geçtikten sonra... Yani metabolizma yavaşladıkça zaman algısı hızlanıyor.

Bu işte bir hata var gibi değil mi? Çocuklar 40 saniyeyi 1 dakika zannediyorlar, yetişkinler ise 70 saniyeyi. "E o zaman, çocuklar için zaman daha hızlı geçiyor." diyebilirsiniz. Ama değil. Çünkü fiziksel olarak zaman aynı, bizimse o zaman diliminde ne kadar bilinçli ve bilişsel deneyim yaşadığımız, zaman algımızı belirliyor.

Bunu şöyle düşünün: Her bir hücrenizdeki her bir işlem, mesela beyninizin yaptığı her bir işlem, sizin fiziksel zamanı o kadar yakından takip etmenizi sağlıyor. Biyokimyasal fonksiyonlar yavaşladıkça, fiziksel olarak akan zaman ile daha desenkronize hale geliyoruz. Bunu bir metronom gibi düşünebilirsiniz. Fiziksel zaman 1... 2... 3... diye düzenli olarak akıyor. Ama yaşlandıkça sizin biyokimyasal uyarıcılarınız o kadar yavaşlıyor ki, 1. saniyeden sonra 3. saniyeyi algılıyorsunuz, 2. saniye hiç yok gibi geliyor. Bunu adeta o saniyeler arasında "biyokimyasal olarak uyuyukalmak" gibi düşünebilirsiniz. Birkaç saniye sonra "Hah!" diye uyandığınızda, zamanı fark edip, "Aaa zaman ne hızlı akıyor." diyorsunuz.

Tabii 1-2 saniye gibi süreleri abartarak söylüyoruz, normalde bu kayma milisaniyeler düzeyinde oluyor ama uzun yıllar içinde bunlar birleşerek anlamlı düzeyde bir "hızlanmış zaman algısı"na karşılık geliyor. Buna karşılık çocukların kalpleri daha hızlı atıyor, metabolizmaları daha hızlı çalışıyor ve bu nedenle fiziksel zamanı daha senkronize ve eksiksiz olarak deneyimliyorlar. Bu da zamanın daha yavaş aktığı hissine sebep oluyor.

Yeni Bilgi Miktarı

Bunu daha iyi anlamak için, çok benzer bir diğer hipoteze bakabiliriz. Buna göre, algıladığımız zaman akışı, kavradığımız yeni bilgi miktarıyla ilişkili. Küçükken, beynimiz her şeyi çok hızlı işliyor, çünkü bir dolu yeni bilgiyle karşılaşıyoruz. Beyindeki bu süper uyarılma hali, fiziksel olarak akan zamanı çok daha yakından deneyimlememizi sağlıyor. Büyüdükçe, beynin uyarımı azalmaya başlıyor. Çünkü tanıdığımız yüzlere bakıyoruz, tanıdığımız mekanlarda ömrümüzü geçiriyoruz, aşina olduğumuz işler yapıyoruz. Bu sırada beyin, adeta küçük küçük uyuklayabiliyor. Bu da, iki farkındalık arası zamanın çok hızlı aktığını düşünmemize neden oluyor.

Tehdit Altında Ağır Çekim Hissi

Hatta bu hipotez, yetişkin biri hayatını tehdit edecek bir olayla karşılaştığında, neden her şeyi "ağır çekimde akıyor gibi" hissettiğini de açıklar. O ölümcül tehdit, yepyeni bir problem olduğu için, beynimiz alışageldiği yavaş akıştan çıkarak, her bilgiyi anlık olarak işlemeye çalışır ve bir anda o alışageldiği hızlı akan zaman düzeninden çıkıp, her bir milisaniyeyi deneyimler hale gelir. Bu da zaman yavaş akıyormuş gibi hissetmemizle sonuçlanır.

Hatta uzmanlar, bu zaman algısını etkileyen molekülün, nöronlar arası bilgi iletimini sağlayan dopamin olduğunu düşünüyorlar. 20 yaşını geçtikten sonra dopamin salgısı yavaş yavaş azalıyor ve zaman, daha hızlı akıyormuş gibi deneyimleniyor. Yani akan zamanla ne kadar senkronize iseniz, zaman o kadar daha hızlı değil, o kadar daha yavaş akıyor gibi geliyor.

Beyin Karmaşıklaşması

Bunu açıklayan bir diğer hipotez, büyüdükçe beyin bağlantılarımızın daha da karmaşıklaşması. Dolayısıyla beynin gelen veriyi işlemek için daha fazla beyin bölgesine bilgi göndermesi ve daha uzun bir nöral ağı aşması gerekiyor. Bu da, bilince ulaşabilen bilgi miktarının, çocuklardakine göre daha kesintili olmasına neden oluyor. Buna bağlı olarak da yetişkinler, çocuklara göre zamanı çok daha hızlı akıyor gibi hissediyorlar.

Bu hızlı akmayı, elinden kayıp gitme gibi de düşünebilirsiniz. 3 saniye geçtiğinde, siz onun 2 saniyesini deneyimlemiş gibi hissediyorsanız, zamanın elinizden kayıp gittiğini sanabilirsiniz. Ama bir çocuk için o 3 saniyenin her bir anı bilinçli bir şekilde, dolu dolu deneyimlenir. Bu yüzden yetişkinlere göre daha yavaş bir zaman algısına sahiptirler, zaman ellerinden akıp gidiyor gibi hissetmezler.

Zamandaki Hızlanma, Hızlanarak Artıyor!

Şunu da söyleyelim: Zaman algımızdaki bu değişim, lineer olarak azalmıyor. Daha önceki yazılarımızda depremleri anlatırken, Richter Ölçeği'nden bahsetmiştik. O yazımızdan da okuyabileceğiniz gibi, Richter Ölçeği'nde 7 büyüklüğündeki bir depremin, 6 büyüklüğündeki bir depremden ilk etapta sanıldığı gibi sadece %16 değil, %1000, yani 10 kat büyük olduğunu anlatmıştık. Çünkü Richter Ölçeği, lineer bir ölçek değil, logaritmik bir ölçek. İşte bizim zaman algımız da bu ölçekteki gibi, logaritmik bir şekilde hızlanıyor.

Bunu anlamak için, şunu düşünün: 2 yaşındaki bir çocuk için 1 yıllık süre, ömrün yarısı, yani %50'si, öyle değil mi? Bu yüzden küçük bir çocuk için 1 yıl, muazzam uzun bir süre olarak algılanır. Zaman, daha yavaşmış gibi gelir. 10 yaşındaki biri için aynı 1 yıl, ömrün %10'u. Yani 1 yaşından 2 yaşına gelen bir çocuğun deneyimlediği zaman, 20 yaşındaki birinin 30 yaşına geldiği zaman deneyimlediği süreye, oransal olarak eşit. Fakat elbette her bir yıl, aslında sadece 1 yıldır. O yıl içinde, nasıl deneyimlerseniz deneyimleyin, 31.6 milyon saniye var. Dolayısıyla aynı oranda zaman geçişi için, yaşlandıkça zamanın daha hızlı aktığını deneyimleriz. Hem de hızlanarak artan bir hızda daha hızlı aktığını deneyimleriz!

Sonuç

Bu sizi rahatsız ediyorsa, son olarak şunu söyleyeyim: 5 yaşınızdan 10 yaşınıza geçen süreyi düşünün. Ne kadar uzun gelmişti, değil mi? O 5 yıl ile aynı süreymiş gibi gelecek zaman aralığını, 40 yaşından 80 yaşına ulaştığınızda deneyimleyeceksiniz.

Harekete geçin! Bir sonraki saniyeniz, bir öncekinden daha hızlı geçmiş gibi gelecek.