Yarma Vakası Nedir? Aşı Olan İnsanların Bir Kısmının COVID-19'a Yakalanması Ne Anlama Geliyor?

Yarma vakası (İng: "breakthrough case"), bir hastalığa karşı üretilen aşının olunmasından sonra 14 günlük bağışıklık tepkisi süresi dolmasına rağmen kişinin o hastalığa yakalanması durumudur. %100 koruma sağlayamayan her aşıda yarma vakaları kaçınılmaz olarak var olacaktır ve beklendik bir durumdur. Bir hastalıkta yarma vakalarının olması, kendi başına endişe kaynağı değildir; fakat bu vakaların artması ve buna neden olan hastalığın önlenememesi daha büyük sorunları doğurabilir. İzah edelim.

Yarma Vakası Nedir, Neden Oluşur?

Bir aşı, bir insanın bir hastalığa karşı ekstra ve çok güçlü bir savunma hattı oluşturabilmesini sağlayan bir araçtır. Ancak her savaşta olduğu gibi, ölümcül hastalıklarla mücadelede de düşman, savunma hattını yarıp geçebilir. İşte buna yarma vakası denmektedir. Başarıyla çalışan bir savunma hattında bu, nadiren olacak bir olaydır ve COVID-19 aşılarında da durum budur. Pandemi gereğinden uzun sürmediği ve popülasyonun yüksek bir çoğunluğu seri bir şekilde aşılanabildiği sürece yarma vakaları endişe verici olaylar değildir.

Yapılan klinik deneylerde Pfizer ve Moderna tarafından üretilen mRNA aşılarının hastalığı önleme konusunda %95 etkili olduğu tespit edilmiştir. Yani aşı olmayan gruptaki her 100 COVID-19 vakası için aşı olan grupta sadece 5 COVID-19 vakası beklenmektedir. Bazı diğer aşılarda etkinlik oranı %50-80 arasındadır. Dolayısıyla aşılar COVID-19 vakalarını önlemek konusunda yüksek bir başarıya sahip olsalar da kusursuz değillerdir. Örneğin herkesin bağışıklık sistemi aşı sayesinde eşit miktarda tetiklenemez ve bazı zayıf bağışıklık tepkileri, aşı olanların hastalığa yeterli direnç oluşturamamasına neden olabilir (aşı başarısının %100 olmasını engelleyen faktörlerden biri budur). Dolayısıyla aşılılar arasında da bir miktar vaka görülmesi kaçınılmazdır.

Hatta popülasyon içinde aşılananların oranı artıp, %50 seviyesini geçip, %100'e yaklaştıkça, hastaneye başvuran vakaların giderek artan bir çoğunluğu aşılılar olacaktır, çünkü aşılı popülasyon aşısızdan çok daha büyük bir çoğunluğa erişmektedir (sınır durumda, popülasyonun %100'ü aşılandığında tüm vakalar doğal olarak aşılı bireylerden oluşacaktır). Bu, aşıların çalışmadığını göstermez; sıradan ve beklendik bir istatistiki sonuçtur ve buna temel oran yanılgısı denmektedir. Aşılanmanın tek amacı COVID-19 vakalarını azaltmak veya yok etmek değil, COVID-19 kaynaklı ağır hastalık ve ölüm oranlarını azaltmaktır. Dünya genelinde aşılar, ağır hastalık ve ölüm oranlarını dikkate değer miktarda azaltmıştır.

Dolayısıyla aşı olmanıza rağmen bir yarma vakası durumuyla karşılaşırsanız, endişelenecek daha az şeyiniz var demektir: Yarma vakalarının ezici çoğunluğu çok hafif COVID-19 semptomları göstermektedir, neredeyse hiçbiri hastanelik olmamaktadır ve ölümler yok denecek kadar azdır. Tam tersine, şu anda hastanelik olan ve ölen hastaların ezici çoğunluğu (kimi duruda %99'undan fazlası) COVID-19 aşısı olmayan kişilerden oluşmaktadır.^{[1], [2], [3]}

23 Temmuz 2021 itibariyle ilan edilen CDC verilerine göre, ABD'de 162.44 milyonu tam doz olmak üzere 187.58 milyon kişi aşılanmıştır. Bunlardan sadece 5.914'ü COVID-19 nedeniyle hastanelik olmuş veya ölmüştür. Bu, aşılı popülasyonun %0.003'üne (milyonda 3'üne) karşılık gelmektedir. Buna karşılık, aşı olmayan grupta hastanelik olma ve ölme oranları, aşılar öncesinde olduğuna benzer düzeydedir (tespit edilen vakaların %20 kadarı hastanelik olmakta, %2.5 kadarı ölmektedir).

Yarma Vakalarının Olası Nedenleri

Yarma vakalarının gerçekleşme sebebi henüz bilinmemektedir; ancak çok sayıda faktör, aşılanan birinin COVID-19'a yakalanmasına sebep olabilir. Bazı faktörler şöyle sıralanabilir:

Bunlardan biri, yukarıda izah ettiğimiz bireysel bağışıklık tepkisi varyasyonlarıdır: Herkesin bağışıklık sistemi aşıdan eşit derecede faydalanamaz.

Bir diğer faktör, potansiyel olarak aşıların tetiklediği bağışıklık tepkisinin zamanla azalmasıdır. Örneğin Temmuz 2021 itibariyle, Aralık 2020'de 2. aşı dozunu olan birinin yarma vakasına dönüşme ihtimali, Temmuz 2021'de 2. doz aşısını olan birine göre daha yüksek olabilir. Bu, henüz kesinleşmiş bir durum değildir; çünkü aşıya daha erken ulaşan kişiler aynı zamanda daha yaşlı kişilerdir. Yaşlıların savunma sistemi daha zayıftır ve bağışıklık tepkisinin parçası olan antikorları daha hızlı azalır. Dolayısıyla yarma vakalarının daha çoğunlukla yaşlılar arasında görülmesi, aşının etkisinin zamanla sönümlenmesinden ziyade aşıyı ilk olanların yaşlılar olması olabilir.

Bir diğer faktör, 2 doz aşılarda 2. dozu olmayan büyük kitlelerin varlığıdır.^[4] 1 doz aşı, özellikle de delta varyantı gibi aşırı bulaşıcı varyantlara nazaran daha düşük bir bağışıklık tepkisine neden olabilmektedir; 2. doz aşı ise bu etkinliği büyük oranda artırmaktadır.^[5] Aşıya erişimin düşüklüğü veya aşı kararsızlığı/karşıtlığı gibi etmenlere bağlı olarak 2. doz aşısını olmayanların "aşı olanlarda yarma vakalarına" dahil olması çok olasıdır. Gerçekten de çoğu yarma vakası, sadece 1 doz aşı olanlarda görülmektedir.^[6] Bu da haberlere "aşılılar da hastalanıyor" şeklinde yansıyabilmektedir; halbuki 2. dozun önemi uzun bir süredir bilinmekteydi ve bu nedenle insanlar, aşılarının 2. dozunu da olmaya teşvik edilmekteydi.

Bir başka faktör, COVID-19 aşılarının etkinliğini gösterebilmesi için dozlardan sonra 14 günlük sürenin geçmiş olması gerekmesidir. Aşılanmış olmasına güvenerek, herhangi bir dozu olduktan 3-4 gün sonra insanlar arasına karışan kişiler SARS-CoV-2 virüsüne yakalanabilirler. Bu kişiler, aşıların çalışmadığının düşünülmesine neden olacak ve "aşılıların da hastalandığı" haberlerine konu olacaklardır; ancak 2 haftalık bağışıklık tepkisi süresi, sadece bu salgına özgü değil, onlarca yıldır bilinmekte olan bir süredir. CDC gibi kimi kurumlar 14 günlük süreden önce enfekte olanları "yarma vakası" olarak saymamaktadır; ancak haberlere yansıyan bilgiler bu kuralları takip etmeyebilir ve halkı yanıltabilir.^[7]

Yarma Vakaları Riskli mi?

Yarma vakalarının riski, yarma vakası olan kişiden ziyade, topluma yönelik olacaktır. Aşılanma oranları düşük kaldıkça ve aşılılar ile aşısızlar yoğun bir şekilde bir arada bulundukça, SARS-CoV-2 virüsü de bağışıklık tepkisi tam olarak oluşamamış kişilere bulaşma fırsatı bulacaktır. Bu sırada savunma sistemiyle etkileşen virüs parçacıkları, bir yandan hızla ürerken bir yandan seçilim baskısı altında kalacak ve bir sonraki kişiye bulaşmadan önce bir miktar evrimleşecektir. Bu, sürekli tekrar edecek olursa, bir yerden sonra aşıların tetiklediği yaygın bağışıklık tepkilerine yönelik adaptif nitelikleri olan yeni varyantların evrimleşmesine neden olabilecektir. Bu durumda savunma hattı çökecek ve yarma vakaları yaygınlaşacaktır.

Gerçek savaşlarda olduğu gibi, pandemi savaşlarında da yarılan savunma hatlarını görmezden gelmek ölümcül hatalara neden olacaktır. Aşılanma eforlarının artırılması, yeni varyantlara karşı güçlendirici dozlar geliştirilmesi, sadece aşılara yönelik değil ilaçlara yönelik de çabaların yoğunlaştırılması ve insanların bilinçlendirilmesi önemlidir. Aksi takdirde kamu sağlığı ciddi yaralar alabilecektir.

Burada verilebilecek bir öneri, sadece aşılara güvenmekle kalmayıp, savunma hatlarını artıracak önlemler almaktır. Bunların başında maske kullanımına devam etme, özellikle kapalı ve az havalandırılan yerlerden kaçınma ve genel sosyal mesafelendirme kurallarına uymayı sürdürme ile bireysel hijyene özen gösterilmesi gelmektedir. Birden fazla savunma hattının varlığı, düşmanın kaleye ulaşma ihtimalini o kadar azaltacaktır.

Sonuç

Görülebileceği gibi, tüm bu faktörler bir arada değerlendirildiğinde, bu yazının yazıldığı gün itibariyle absürt veya beklenmedik bir durumla karşı karşıya olunmadığı söylenebilir. Ancak virüsün yayılımının etkili bir şekilde durdurulamaması, virüsün daha da fazla evrimleşmesini mümkün kılacak ve belirli varyantlara karşı üretilen aşıların etkinliğinin zamanla azalmasına neden olabilecektir. Bu, çok daha uzun bir pandemiyle yüzleşmemize neden olabilir.