Valentina Tereşkova: Uzaya Çıkan İlk Kadın!

Valentina Vladimirnova Tereşkova (İng: "Valentina Vladimirovna Tereshkova", Rus: "Валентина Владимировна Терешкова") uzaya çıkan ilk kadındır. 1963 yılında bu yolculuğu yaptığında sadece 26 yaşındaydı ve bu, onun ilk ve tek uzay yolculuğu oldu. Hayatının geri kalanını bu başarıdan kaynaklı doğan diplomatik sorumlulukları geçirse de uzaya geri dönme heyecanını hiçbir zaman yitirmemiştir: 2013 yılında, 76 yaşındayken, Mars'a tek yönlü bile olsa bir yolculuk için gönüllü olduğunu söylemiştir. Tereşkova'nın uzay yolculuğuysa, 16 Haziran 1963'te Vostok 6 fırlatıldığında, şu sözlerle başlamıştır:

Hey gökyüzü, şapkanı çıkar. Yoldayım!

Çocukluğu ve Eğitim Hayatı

Vladimir Tereşkova ve Elena Fyodorovna Tereşkova'nın üç çocuğundan ikincisi olarak, 6 Mart 1937'de Rusya'nın batısındaki Bolshoye Maslennikovo köyünde dünyaya geldi. Daha iki yaşındayken, babasını İkinci Dünya Savaşı'nda kaybetti. Annesi, bir tekstil fabrikasında çalışarak aileyi geçindirdi. Kardeşleri Vladimir ve Ludmilla çok küçüktü, dolayısıyla Valentina'nın evde annesine yardım etmesi gerekiyordu ve bu nedenle 10 yaşına kadar okula gidemedi; 16 yaşında bir lastik fabrikasında, 17 yaşında da tekstil fabrikasında çalışmaya başladı.

Çalışırken aynı zamanda eğitimine devam ediyordu. Ancak şartlar oldukça zordu: Okula gitmeden, posta yoluyla verilen dersleri alıyordu. Böylece hem çalışıyor ve aile bütçesine katkı sağlayabiliyordu hem de okuyordu. Epey zorlandığını belirtse de Hafif Sanayi Teknik Okulu'ndan mezun olmayı başardı. Fabrikada işçiyken Genç Komünist Birliği’ne katıldı ve heyecanlı karakteri sayesinde kısa sürede Komünist Parti üyeliğine ilerledi. Bu sırada mühendislik okurken yazdığı “Yörüngesel Uçaklar İçin Motorların Frenlenmesi” başlıklı tezi, "üstün nitelikli tez" seçildi.

1961'de Sovyetler Birliği'nin Genç Komünist Birliği ("Konsomol") sekreterliğine atandı ve Yaroslavl Hava Sporları Kulübü'ne katıldıktan sonra, paraşütle atlama ile ilgilenmeye başladı. 22 yaşındayken ilk paraşütle atlayışını gerçekleştirdi. Gökyüzüne olan sevgisi paraşütle atlama ile başlayan Tereşkova, bu sevdasını şöyle açıklamıştı:

Havayı hissetmek için paraşüt ipini çekmeden önce mümkün olduğunca uzun süre beklemeyi öğrendim; 40 saniye, 50 saniye... Gerçekten düşmüyor; tüm bedeninizde oluşan histen muazzam bir haz duyuyorsunuz. Bu harika bir his!

Spıutnik 1 ilk insan yapımı uzay uydusu, Yuri Gagarin ise 1961'de uzaya çıkan ilk insan olduktan sonra, Tereşkova da bundan hayli etkilendi ve Sovyet Uzay Programı için gönüllü oldu. Pilotluk deneyimi olmamasına rağmen, 126 paraşüt atlayışı olması nedeniyle programa kabul edildi. O zamanlar kozmonotlar, Dünya'ya dönerken, uzay kapsülü yere çarpmadan saniyeler önce kapsüllerinden paraşütle atlamak zorundaydılar. Tereşkova, bu iş için biçilmiş kaftandı!

1962'de Sovyet uzay programına kozmonot olarak eğitim almak üzere seçildi. 1950'lerin sonlarında başlayan ve 1960'larda devam eden, Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği arasındaki Uzay Yarışı’nda Sovyetler, uzaya bir kadın göndererek bu yarıştaki önderliklerini devam ettirmek istiyordu. Yuri Gagarin’in 12 Nisan 1961'deki ilk uzay yolculuğu, Sovyetler Birliği'ne bu yarışta halihazırda liderlik sağlamıştı.

Tereşkova Nasıl Kozmonot Oldu?

Başarılı bir paraşütçü olan Tereşkova, Vostok uzay uçuşunun en zorlu prosedürlerinden biri olan 20.000 fit yükseklikte, kapsülden zorunlu fırlatmanın üstesinden gelmek için iyi bir donanıma sahipti. Şubat 1962'de diğer üç kadın paraşütçü ve bir kadın pilotla birlikte kozmonot olmak için yoğun eğitime başlamak üzere uzay programına seçildi.

Bird in Flight

Diğer dört kadınla birlikte, uzun süre yalnız kalmaya ve sıfır yer çekimi koşullarına nasıl tepki vereceklerini belirleyen testleri içeren 18 aylık bir eğitim aldılar. Ağırlıksız uçuşlar, yalıtım testleri, santrifüj testleri, roket teorisi, 120 kez paraşütle atlama ve Mig savaş uçaklarında pilot eğitimleri, verilen eğitimler arasındaydı. Eğitim, 70ºC sıcaklıkta ve %30 nemde bir uçuş giysisiyle kalınan termal bir odayı da içeriyordu. Adaylar; 30 yaş, 70 kilogram ve 1,70 cm boyun altındaki 400 kadın arasından seçilmişti. Kilo ve boy sınırlaması, Vostok uzay aracının boyutunun ancak bu boyutlardaki bireylere izin vermesinden kaynaklıydı. Takım arkadaşlarından Zhanna Yorkina, Tereşkova'yı anlatıyor:

Üslerimizin önünde her zaman haklarımızı savundu. Mesela programın başında dikenli tellerin arkasındaymışız gibi yaşıyorduk. Moskova yakınlarında yaşıyorduk, ama sadece Moskovalılar'ın ailelerini görmek için eğitim kampından ayrılmasına izin veriliyordu. Ben ve Tereşkova sıkıldık ve Moskova'ya gitmek için izin istedik. "Niçin? Ne almak istiyorsunuz?" dediler. Bir keresinde, Valentina Tereşkova kontrolünü kaybetti ve şu sözleri söyledi: "İç çamaşırı! Satın almak istediğimiz şey bu!" dedi ve bu şekilde izin aldık.

Tereşkova'nın Uzay Yolculuğu

Tereşkova 1963'te, Vostok programında, Vostok 5 ve Vostok 6 uzay araçlarını içeren ikili uçuşta yer almak üzere seçilmişti. 14 Haziran 1963'te Vostok 5, kozmonot Valeri Bykovsky ile birlikte uzaya fırlatıldı.

16 Haziran 1963'teki fırlatma gününde Tereşkova, kendinden emin bir şekilde Vostok 6 uzay aracına doğru yürüdü. Ancak kabine ulaştığında, çok fazla heyecanlandı ve kalp atış hızı dakikada 140 atışa kadar çıktı. Yuri Gagarin, Tereşkova'nın fırlatılmasından birkaç saat önce Baikonur'da şunları söylüyor:

Uçuş için çok iyi hazırlanmış. Sadece uzayda uçmakla kalmayacak, uzay aracını erkek kozmonotlarla aynı şekilde yönetecek. İndiğinde kimin görevlerini tamamlamada daha iyi olduğunu karşılaştıracağız.

Vostok 5 hala dünyanın yörüngesindeyken, Tereşkova, Vostok 6 ile uzaya fırlatıldığında iki uzay aracının farklı yörüngeleri vardı; ancak bir noktada birbirlerine 5 km yaklaşan iki kozmonotun kısa süre iletişimde bulunmalarına izin verildi. Bu, uzay görevleri için müthiş önemli bir adımdı. Ayrıca uzaydan Dünya'ya televizyon görüntüleri göndermeyi de başararak bir diğer önemli adımı tamamlamış oldular. Bu süreçte Tereşkova'nın uzay aracı otomatik bir kontrol sistemi tarafından yönlendirildi ve uçuş boyunca kontrolü tamamen eline almadı.

BBC

Telsiz çağrısındaki takma adı Chaika, yani Martı idi. Bugün bile Rusya halkı Tereşkova için bu takma adı kullanmaktadır. Uçuş süresi boyunca Tereşkova, kendini iyi hissettiğini söylemeye devam etti; ancak yörüngedeki üçüncü gününde yorgunluğunu saklamaya çalıştığı anlaşıldı. Tereşkova beklenmedik bir şekilde uykuya daldı ve Dünya ile bir durum çağrısını kaçırdı. Sürekli midesi bulanıyor, kusuyor ve planlanan bilimsel deneylerin hiçbirini gerçekleştiremiyordu.

Tereşkova, 70.8 saatte, yani üç günden daha kısa bir sürede 48 kez dünyayı turladı. Uzaya çıkan ilk insan Yuri Gagarin dünyayı 1 kez turlamıştı ve Tereşkova'dan önce uçan 4 Amerikalı astronot toplam 36 tur atmışlardı. Yani Tereşkova, bir rekoru daha kırmıştı. Yörüngedeyken Sovyet lideri Nikita Kruşçev ile konuştu. Kruşçev şunları söyledi:

Valentina, Sovyetler Birliği'nden bir kadının uzaya uçtuğu ve bu son teknoloji ekipmanlarını kullanan ilk kadın olduğun için mutlu ve gururluyum.

Vostok 6'nın İnişi

RT haber kanalına göre uzay aracının otomatik navigasyon yazılımındaki bir hata, geminin Dünya'dan uzaklaşmasına neden olmuştu. Tereşkova bunu fark etti ve Sovyet bilim insanları hızlı bir şekilde yeni bir iniş algoritması geliştirdiler.

19 Haziran'da, uzayda geçirdiği üç günden sonra Vostok 6, atmosfere yeniden girdi ve Tereşkova, 20.000 fit yükseklikten atladıktan sonra başarılı bir şekilde paraşütle Dünya'ya indi. Bykovsky ve Vostok 5 de birkaç saat sonra güvenli bir şekilde indiler.

Tereşkova, bugünkü Kazakistan-Moğolistan-Çin sınırına yakın olan Altay bölgesine inmişti. Uzay aracından fırlatıldıktan ve yere paraşütle indikten sonra, kaskından yüzünde oluşan kötü bir morluk ile çıkmış ve bilinçsiz bir haldeydi. Yerli köylüler tarafından bulunduğunda sunulan yemekleri kabul etti ve tüplü uzay erzakını köylülere dağıttı. Her iki eylem de Sovyet protokolüne aykırıydı. Tereşkova, kendisini hasta eden şeyin uzay yemeği olduğunu açıklamaya çalıştı, ama yöneticileri bu açıklamayı kabul etmedi.

Uçuştan Sonraki Hayatı

Uzay yolculuğundan döndükten sonra, Moskova'da resmi kutlamalar için kullanılan Kızıl Meydan'da Bykovsky ve Tereşkova için bir tören düzenlendi, Sovyetler Birliği Kahramanı unvanıyla onurlandırıldı. Birkaç yıl önce bir işçi iken, şimdi Sovyetler Birliği’nin kahramanı olarak görülüyordu. Başkanlık Divanı Başkanı Leonid Brejnev, Tereşkova'yı Lenin Nişanı ve Altın Yıldız Madalyası ile ödüllendirdi. Özgür Sovyet kadınlarının bir sembolü ve cinsiyet eşitliğinin kazanımlarının bir örneği olarak iyi niyet elçisi sıfatıyla dünyayı gezmeye başladı. Birleşmiş Milletler toplantısına katılan Tereşkova, dakikalarca ayakta alkışlandı. İnsanlara fırsatlar sağlandığında, ilk bakışta hiç beklemediğiniz kişilerin bile ne kadar büyük başarılara erişebileceğinin sembolü olmuştu. Birleşmiş Milletler, kendisine Barış Altın Madalyası'nı verdi.

Tereşkova'nın uçuşu, kadınların, uzayın fiziksel ve psikolojik streslerine karşı erkeklerle aynı dirence sahip olduklarını gösterdi. Yapılan testlerde, kadınların yer çekimi kuvvetine erkeklere göre daha dayanıklı olduğu görüldü.

RIA Novoski

Bu uzay yolculuğu, Tereşkova'nın ilk ve tek uzay yolculuğu olmuştu. Daha sonra test pilotu ve eğitmen olarak çalışmalarına devam etti. Ayrıca teknik bilimler alanında doktora yaptı. 3 Kasım 1963'te, kozmonot arkadaşı Andriyan Nikolayev ile evlendi. Yelena adını verdikleri bir kız çocukları oldu. Her ikisi de uzay yolculuğu yapmış ebeveynler oldukları için, Yelena tıbbi olarak ilgi konusu olmuştu. Bu da önemli bir detay, çünkü uzay uçuşlarının insanların üreme sistemlerini nasıl etkilediği o zamana kadar bilinmiyordu. Tereşkova, son derece sağlıklı bir yavru dünyaya getirerek, bu konuda da herhangi bir endişe olmadığını ispatlamış oldu. Yelena, sorunsuz bir hayat yaşadı ve tıp doktoru oldu. Tereşkova ise 1980'de eşinden boşandı.

Wikipedia

1969'da Zhukovsky Askeri Hava Akademisi'nden dereceyle mezun oldu. Komünist Parti'nin önde gelen üyelerinden biri oldu ve 1975'te Birleşmiş Milletler Uluslararası Kadınlar Yılı konferansı da dahil olmak üzere sayısız uluslararası etkinlikte Sovyetler Birliği'ni temsil etti. Aynı zamanda Ay'da onun adını taşıyan bir krater vardır.

Tereşkova, aynı zamanda cinsiyet eşitliği ve kültürel alanlarda da aktif halde çalıştı. Kadınların erkeklerle aynı haklara sahip olması ve eşitlik konusunda çabalar gösterdi. Ancak Tereşkova'dan sonra bir başka kadın kozmonotun uzay yolculuğu gerçekleştirmesi tam 19 yıl sürdü; bu süreçte birçok erkek kozmonotsa uzaya gönderildi. Örneğin Tereşkova ile birlikte eğitim alan kadın kozmonotların hiçbiri uzaya gönderilmedi. Tüm bunlara rağmen Tereşkova, günümüz standartlarına göre daha "geleneksel" denilebilecek bir eşitlik anlayışına sahipti. Örneğin 1970 yılında Amerikan dergisi Impact of Science on Society için yazdığı "Women in Space" başlıklı bir makalede, kadın ve bilim hakkındaki görüşlerini şöyle yazıyordu:

Bir kadının her zaman kadın kalması gerektiğine ve kadınsı olan hiçbir şeyin ona yabancı olmaması gerektiğine inanıyorum. Bir kadının bilim, kültür ya da herhangi bir alanda yaptığı hiçbir iş, ne kadar güç ve zorlu olursa olsun, onun eski "harika misyonu"yla ve annelik mutluluğuna duyduğu özlemle çelişemez. Aksine, hayatının bu iki yönü birbirini mükemmel şekilde tamamlayabilir.

Tereşkova, siyaset yoluyla fırsat eşitliği yaratma çabasından vazgeçmedi ve Yüksek Sovyet Başkanlığı üyeliği gibi birçok görevde bulundu. Sovyet Kadın Komitesi ve Uluslararası Kültür ve Dostluk Birliği ile Rusya Uluslararası İşbirliği Derneği'ne başkanlık etti. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra, 2003 yılında "general" rütbesi aldı ve Rusya Uluslararası Bilim ve Kültürel İşbirliği Merkezi'ne başkanlık etti. Rusya parlamentosu olan DUMA'da görev aldı.  

Valentina Tereşkova hâlâ sadece kendi ülkesinin kadınları için değil, dünyanın her yerinde yeni hedefler için çabalamak isteyen kadınlar için bir rol model olarak hizmet ediyor.

Wikipedia

Sonuç

Tereşkova'nın uzaya giden ilk kadın olmasından kaynaklı etkileri hâlâ devam etmektedir. Tüm Dünya'da bu ilk uçuş çeşitli şekillerde kutlanmakta ve evrensel bir sahiplenme söz konusu olmaktadır. Örneğin; 2017'de Londra'daki Bilim Müzesi, "Valentina Tereşkova: Uzaydaki İlk Kadın" adlı geçici bir sergi açmıştır. İngiliz televizyon kanalı BBC, 2014 yılında, ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki uzay yarışlarını Sovyetlerin perspektifinden özetleyen "Kozmonotlar: Rusya Uzay Yarışını Nasıl Kazandı?" adlı bir belgesel yayınlamıştır.

Tereşkova, bu yazının hazırlandığı sırada 84 yaşındaydı ve bugünlerde basını pek sevmiyor ve neredeyse kamuoyuna hiç açıklama yapmıyor. Birkaç hayır kurumuna dahil olması ve birkaç yetimhaneyi desteklemesi dışında neler yaptığı hakkında çok az şey biliniyor. Nadir yapılan röportajlardan birinde, 76 yaşındayken, şunları söylüyor:

Elbette Mars'a gitmek bir rüya gibi. Orada bir yaşam olup olmadığını öğrenmek istiyorum, varsa bile yaşam neden bitti? Ne tür bir felaket oldu?