Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Uçakların Arkasında Bıraktığı Beyaz İz Nedir, Neden Oluşur? Uçak Yoğunlaşma İzleri (Kontrail) Küresel Isınmayı Tetikliyor Olabilir mi?

Uçakların Arkasında Bıraktığı Beyaz İz Nedir, Neden Oluşur? Uçak Yoğunlaşma İzleri (Kontrail) Küresel Isınmayı Tetikliyor Olabilir mi?
5 dakika
18,175
Tüm Reklamları Kapat

Fotoğrafta gördüğünüz yoğunlaşma izleri, gökyüzünde hoş çizgiler yaratması ve komplo teorisyenlerinin birbirinden saçma iddialar geliştirmelerine malzeme olması haricinde, aynı zamanda çok ilginç (ve potansiyel olarak tehlikeli) bilimsel etkilere de sahip: bu izler ile küresel ısınma arasında ilişki olduğu biliniyor.

Kontrailler (Yoğunlaşma İzleri) Neden Oluşur?

Öncelikle, bu izlerin neden oluştuğunu öğrenelim: Kontrailler (İng: "Contrails" veya Türkçe tabiriyle uçak yoğunlaşma izleri) genellikle gökyüzünde çaprazlama bir şekilde görülürler; çünkü bu yapıların oluşabilmesini sağlayan şey, daha önce detaylarıyla anlattığımız bulut oluşum mekanizmaları değil, gökyüzünde çaprazlamasına ve dümdüz ilerleyen bir uçağın motorlarından çıkan su buharından oluşmasıdır. Yani bu bulutu oluşturan şey, uçak ile gökyüzünün etkileşimidir. Bu bulutların oluşabilmesi için uçağın en az 6.000 metre yükseklikte uçması gerekmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Bu yoğunlaşma izleri, sıcak uçak motorlarından çıkan su buharı, aniden çok soğuk ve nemli havayla karşılaştığında oluşur. Uçak jet motorları, yanan yakıtın bir ürünü olarak su buharı üretir. 6.000 metrenin üzerinde, uçağı çevreleyen hava donma noktasının oldukça altındadır; bu nedenle motorların arkasından çıkan su buharını soğutur. Bu, şu buharının hızla yoğunlaşmasına ve ardından donmasına neden olur. Yoğuşma çekirdekleri olarak bilinen motordan çıkan küçük parçacıklar, yoğunlaşmanın gerçekleşmesi için bir başlangıç noktası görevi görür ve uçağın motorlarının arkasında ince buz kristal izleri bırakır.

Bundan sonra ne olacağı, havanın ne kadar kuru veya nemli olduğuna bağlıdır. Hava çok kuruysa, buz kristalleri süblimleşir yani faz, doğrudan katıdan gaza çevrilir ve görünmez hale gelir. Hava nemliyse, şu damlacıkları veya buz kristalleri bulundukları yerde kalacak, genellikle yayılacak ve uçağın geçtiği yerde kabarık bir iz bırakacaktır. İzler, gökyüzünde çapraz çizgiler olarak görünür ve sirrus bulutu ile karışarak saatlerce sürebilir. Yani bu uzunlamasına bulutları oluşturan şey, motordan çıkan buhardır: Motordan çıkan buhar, uygun hava şartları altında tıpkı diğer bulut oluşumlarında olduğu gibi, anında donarak havada gördüğümüz izleri oluşturur.

Tüm Reklamları Kapat

Peki o "uygun hava şartları" nedir? Öncelikle şunu anlamak lazım: Bu yoğunlaşma izlerinin kendileri, hava durumunu değiştirebilecek kadar büyük değillerdir. Yani kontrailler hava durumunu etkilemezler. Genellikle etrafta çok az bulut varken, yüksek basınçlı durumlarda onları boş gökyüzünde görürüz.

Kontrail bulutları
Kontrail bulutları
Scientific American

Kontrailleri Nasıl Kategorize Ederiz?

Açıkça söylemek gerekirse, yalnızca 1 tür kontrail bulutu vardır; ancak kanat-ucu girdapları adı verilen benzer bir etkiden söz edebiliriz. Bir uçak kanadı kaldırma kuvveti oluştururken, kanatların ucunda bir girdap oluşmasına neden olur. Bu kanat ucu girdapları, uçak geçtikten sonra atmosferde varlığını sürdürür. Her girdap boyunca basınç ve sıcaklıktaki azalma suyun yoğunlaşmasına neden olarak, tıpkı bir tırtıl gibi görünen ince bir su damlacıkları çizgisi oluşturabilir. Bu etki, nemli günlerde daha yaygındır, bu nedenle kanat ucu girdapları bazen kalkış veya iniş sırasında uçakların kanatlarının arkasında görülebilir. Kontrail bulutlarının aksine kanat ucu girdapları genellikle yalnızca uçağın kalkıştan sonra veya inişten önce yavaşça hareket ettiği alçak irtifalarda görülür. Motorların arkasından ziyade kanat uçlarının arkasına hareket ederler ve uçağın sadece birkaç metre arkasında hızla buharlaşırlar.

Bir uçak bir bulutun içinden geçtiğinde, bulutu kendi yolunda dağıtabilir. Bu iz dağılması (İng: "distrail") olarak bilinir ve İngilizce bir terim olan dissipation trail (Tr: "dağılma yolu") kalıbının kısaltmasıdır. Uçağın sıcak motor egzozu önceden var olan bulutlardaki mevcut su damlacıklarının buharlaşmasına neden olur ve bulutlu bir gökyüzünde net bir boşluk bırakırlar.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bir başka ilişkili ancak farklı etki gemi izleridir. Bunlar gemiler tarafından salınan egzozun etrafında oluşan ve okyanusun hemen üzerindeki nemli havaya bırakılan bulutlardır. Hâlihazırda havada bulunan su buharı, egzozdaki aerosol parçacıkları üzerinde yoğunlaşır. Gemi paletleri söz konusu olduğunda, yoğunlaşan şu buharının sadece bir kısmı geminin motorlarından gelir. Çoğu, gemi gelmeden önce zaten havada bulunur. Ortaya çıkan bulutlar okyanus üzerinde uzun çizgilere benzerler. Bunlar genelde kontraillerden çok daha geniştir, bu nedenle genelde Dünya'nın uydu fotoğraflarında görülebilirler.

Kontrailler İklimi Değiştirebilir mi?

Yoğunlaşma izlerinin hava durumunu değiştiremeyeceğini söyledik; ancak çok uzun zaman dilimlerindeki hava olaylarını ve bunların değişimini inceleyen iklimbilim araştırmacıları, bu izlerin iklim üzerinde etkisi olabileceğini keşfetmiş olabilir.

Mekanizma şöyle işliyor: Bu yoğunlaşma izleri, oluştuktan sonra bir tutam cirrus tipi buluta karışarak, iklim değiştirici potansiyele erişebiliyor. Bu izlerin bir kısmı, Güneş'ten gelen ışınları daha Dünya'ya ulaşmadan geri yansıtarak soğutucu etki yapıyor. Ancak genel olarak, bu yoğunlaşma izlerinden ötürü oluşan cirrus bulutları, ısıyı içerisinde hapsediyor. Yapılan araştırmalardan birine göre, bu ısı hapsi nedeniyle küresel ısınmaya yapılan olumsuz katkı, uçakların karbon salınımlarından ötürü yaptığımız olumsuz katkıdan daha bile fazla!

Bu durum, bilim insanlarını çeşitli çözüm önerileri geliştirmeye itti. Bu izler, her hava koşulunda oluşamıyor, dolayısıyla uçuş rotalarında bazı oynamalar yaparak, bunların oluşumunu engellemek mümkün olabilir. Environmental Research Letters dergisinde yayımlanan bir makaleye göre, kıtalar arası yolculuklarda rotada yapılacak sadece 22 kilometrelik bir sapma, toplamda 100 kilometrelik bir yoğunlaşma izinin oluşumuna engel olabilir![1] Bu 22 kilometrelik sapmadan ötürü uçak daha fazla karbon salınımı yapsa da, azaltılan 100 kilometrelik yoğunlaşma izi sayesinde edindiğimiz kazanım sayesinde, küresel ısınmaya daha az katkı sağlamış oluyoruz. Bu da, elbette tüm gezegenimizin çıkarına...

Ne yazık ki henüz bu rota değişimlerinin resmi olarak uygulanması yönünde herhangi bir adım yok. Çünkü bunların tam olarak hesaplanması da büyük bir sıkıntı. Makalenin baş yazarı Emma Irvine, iklim bilimcilerin ve hava uzmanlarının bu izlerin oluşabileceği hava durumlarını her zaman çok başarılı bir şekilde tahmin edemediğini ve bunu başarıyla yapmak için çok isabetli ve geniş bir alana yayılmış hava bilgisine erişimin olması gerektiğini söylüyor.

Buna rağmen bu konunun, hiç beklenmedik olayların, hiç beklenmedik sonuçlar doğurabilmesine güzel bir örnek olduğunu düşünüyoruz.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
27
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 9
  • Merak Uyandırıcı! 6
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 4
  • Umut Verici! 3
  • Muhteşem! 2
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 1
  • Bilim Budur! 0
  • İnanılmaz 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Met Office | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 14:47:30 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3290

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
M. Office, et al. Uçakların Arkasında Bıraktığı Beyaz İz Nedir, Neden Oluşur? Uçak Yoğunlaşma İzleri (Kontrail) Küresel Isınmayı Tetikliyor Olabilir mi?. (18 Şubat 2015). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/3290
Office, M., Akın, Y., Bakırcı, Ç. M. (2015, February 18). Uçakların Arkasında Bıraktığı Beyaz İz Nedir, Neden Oluşur? Uçak Yoğunlaşma İzleri (Kontrail) Küresel Isınmayı Tetikliyor Olabilir mi?. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/3290
M. Office, et al. “Uçakların Arkasında Bıraktığı Beyaz İz Nedir, Neden Oluşur? Uçak Yoğunlaşma İzleri (Kontrail) Küresel Isınmayı Tetikliyor Olabilir mi?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 18 Feb. 2015, https://evrimagaci.org/s/3290.
Office, Met. Akın, Yasemin. Bakırcı, Çağrı Mert. “Uçakların Arkasında Bıraktığı Beyaz İz Nedir, Neden Oluşur? Uçak Yoğunlaşma İzleri (Kontrail) Küresel Isınmayı Tetikliyor Olabilir mi?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, February 18, 2015. https://evrimagaci.org/s/3290.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close