Tulyum

Özellikler

Tulyum, "Tm" ile sembolize edilen, atom numarası 69 olan kimyasal bir elementtir. Lantanid serisinin on üçüncü ve sondan üçüncü elementidir. Diğer lantanidler gibi, en yaygın oksidasyon durumu +3'tür. Ancak +2 oksidasyon durumu da neredeyse dolu olan 4f kabuğu tarafından stabilize edilerek gerçekleşebilir. Tulyumun ait olduğu kimyasal aileye, nadir toprak elementleri de denir. Bu isim yanıltıcıdır; çünkü aslında bu elemetin ailesi çok da nadir bulunmaz. Yalnızca, genellikle yeryüzünde birlikte bulunurlar ve bu nedenle birbirlerinden ayrılmaları çok zordur. Lantanid ismi ise, atom ağırlığı 57 olan lantandan gelir. Lantanid ailesi, periyodik tablodaki 6. sırayı oluşturur.

Fiziksel Özellikler

Tulyum, bıçakla kesilebilecek kadar yumuşak, gümüşi renkli bir metaldir. Hem dövülebilir hem de sünek bir metal olduğu için çalışması ve işlenmesi oldukça kolaydır. Erime noktası 1,550°C (2,820°F) ve kaynama noktası 1,727°C (3,141°F) olarak ölçülmüştür. Yoğunluğu santimetre küp başına 9.318 gramdır.

Kimyasal Özellikler

Tulyum havada nispeten kararlı halde bulunur. Yani havadaki oksijen veya diğer maddelerle kolayca reaksiyona giremez. Su ile yavaş, asitlerle hızlı bir şekilde reaksiyona girer.

Bulunma Sıklığı ve Üretimi

Tulyum bileşikleri, monazit, euxenite ve gadolinit gibi minerallerde diğer nadir toprak metallari ile birleşmiş bir şekilde oluşur. Monazit madenlerinde yaklaşık %0.007 oranında tulyum bulunur. Tulyum, lantanit elementlerinin en nadir olanıdır. Dünya kabuğunda bolluğunun milyonda yaklaşık 0,2 ile 1 parça olduğu tahmin edilmektedir. Bu orana rağmen bu onu gümüş, platin, cıva ve altından daha "popüler" yapar.

Uygulama ve Kullanım Alanları

Saf tulyum metalinin ve bileşiklerinin ticari kullanımı pek yaygın değildir. Bunun sebebi, çok nadir ve pahalı olması ve özelliklerinin kullanıma pek de uygun olmamasıdır. Genel olarak kimyasal araştırmalarda kullanılır. Tulyum, lazer oluşturmak için kullanılmıştır. Stabil tulyum (Tm-169) bir nükleer reaktörde bombalandığında, taşınabilir X-ışını cihazlarında bir radyasyon kaynağı olarak kullanılabilir. Ayrıca mikrodalga ekipmanında kullanılan ve "ferrit" adı verilen seramik manyetik malzemelerde kullanılabilr.

Tarihi

Tulyum ilk olarak 1879'da, İsveç Uppsala Üniversitesi'nde Per Teodor Cleve tarafından, oksit halinde izole edildi. Pek çok nadir toprak elementinin (lantanid) keşfi 1794 yılında itriyum ile başladı. Çünkü itriyum kimyasal olarak benzer elementlerle birleşik halde bulunuyordu. Aslında ilk kimyagerler, bu elementin varlığından haberdar değillerdi. 1843'te erbiyum ve terbiyum, itriyum aracılığıyla elde edildi. 1874'te ise Cleve, erbiyuma daha yakından bakmaya karar verdi. Bu esnada ise elbiyumun başka elementler de içerdiğini fark etti; çünkü atom ağırlığının geldiği kaynağa bağlı olarak bu elementin değişken olduğunu gözlemledi. 1879 yılında ise itriyumdan tulyum elde etmeyi başardı.^[1]

1911'de Amerikalı kimyager Theodore William Richards, bu elementin saf bir örneğini elde etmek ve böylece atom ağırlığını tam olarak belirlemek için 15.000 adet tulyum bromatının yeniden kristalleştirmesi işlemini gerçekleştirdi.

Etimolojisi

Tulyum, İskandinavya'nın en eski adı olan Thule'den gelmektedir.

Önlem ve Güven

Tulyumun Sağlığa Etkileri

Çözünür tulyum tuzları, büyük miktarlarda alındığında hafif toksik olarak kabul edilir; ancak çözünür tuzlar, tamamen toksik değildir. Bu nedenle sağlığa etkileri yok denecek kadar azdır.

Tulyumun çevreye etkileri

Tulyum, bitkiler ve hayvanlar için çevresel bir tehdit oluşturmaz.

İlginç Bilgiler ve Diğer

Tulyum lazerleri, şu anda leke giderici bir tedavi olarak oldukça tercih edilen bir yöntemdir. Son zamanlarda tulyum lazerinin beyazlatma etkisi kullanılarak güzellik ve estetik sektöründe leke açıcı tedavi olarak kullanılmaktadır.