Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Telomerler, Apoptosis ve Yaşlanma Saati: Yaşlanma Süreci, Hücre Altı Süreçlerden Nasıl Etkileniyor?

Telomerler, Apoptosis ve Yaşlanma Saati: Yaşlanma Süreci, Hücre Altı Süreçlerden Nasıl Etkileniyor? Pixabay
Yaşlanma
5 dakika
4,658
  • Evrimsel Gelişimsel Biyoloji
  • Metabolik Biyokimya
Tüm Reklamları Kapat

Canlıların neredeyse hepsinin ölçülebilir bir yaşlanma sürecini geçirdiğini biliyoruz. Öyle ki, bir zamanlar yaşlanmadığı düşünülen bakterilerin bile ölçülebilir bir yaşlanma sürecinden geçtiği keşfedildi. Bu sürecin nasıl ve neden olduğu, bu site dahil olmak üzere bazı bilim makalelerinde ele alınmış bir konu.

Ancak bu süreçlerden özellikle de ikisi, yani insan-maymun akrabalığını tartışmasız bir şekilde ortaya koymamızı sağlayan araçlardan biri olan telomerler ile, daha önceden kontrollü ve kontrolsüz hücre ölümleri konusunda da ele aldığımız apoptoz mekanizmaları, yaşlılığa yönelik çok ilginç ve önemli bilgiler sunuyor. Gelin bunlara bir bakış atalım.

Tüm Reklamları Kapat

Yaşlanma Saati Olarak Telomerler

Vücudumuz, sürekli bölünen trilyonlarca hücreden oluşur. Hücreler her bölündüğünde DNA’larının bir kopyasını da yaparlar. DNA, insanlarda 23 çift bulunan ve kromozom olarak adlandırılan yapılarda "paketlenmiştir". Sorun şu ki, DNA replikasyonu kusursuz değildir; kopyalama esnasında kromozomların son kısımları dikkate alınmaz. Önemli DNA verileri içeren bölümlerin es geçilmemesi için, kromozomun "anlamsız" kısımları olan telomer adlı yapılar mevcuttur; fakat hücrelerimiz her bölündüğünde, telomerler tamamen yok olana kadar gittikçe kısalır. Telomerlerin yok olmasıyla, hücre bölünmesi durur.

Gördüğünüz yapı, hücre çekirdeğinde bulunan kromozomlardan biridir. Üst ve alt kısımdaki mavi renkli yapılar ise telomerlerdir.
Gördüğünüz yapı, hücre çekirdeğinde bulunan kromozomlardan biridir. Üst ve alt kısımdaki mavi renkli yapılar ise telomerlerdir.
defytime

Bazı canlılar, telomeraz isimli bir enzim sayesinde telomerlerini yenileyebilirler. Ancak insanlarda bu enzim bulunmamaktadır; bu nedenle telomerlerimizi yenilememiz mümkün değildir. Buna bağlı olarak hücrelerimiz, Hayflick (DNA kopyalama) limiti isimli bir sınırlayıcı faktöre takılırlar. Bu sınır, normal bir hücrenin en fazla bölünebileceği sayıdır. İnsanlarda bu limit ortalama 50’dir ve sınıra ulaşıldığında, hücre yavaş yavaş fonksiyonlarını kaybeder ve ölür. Replikasyon limiti, hücrelerin kontrolsüz büyümesini önler.

Tüm Reklamları Kapat

Vücut fonksiyonlarının "programlanmış" şekilde, kademe kademe bozulması, bu süreci kontrol eden bir yapının olması gerektiği düşüncesine sebep olmuştur. Yaşlanma saati, onun aracılığıyla canlının yaşını ölçebileceğimiz herhangi bir yapıdır. Şimdiye kadar tanımlanmış iki yaşlanma saati vardır: kök hücrelerdeki telomer kaybı (hücresel yaşlanma) ve timüs involüsyonu (büzülmesi). Tabii ki yaşlanma saatlerinin yalnızca bunlarla sınırlı olduğunu söylememiz için hiçbir neden yoktur.

Telomerler, insanlarda yaşlanma saatinin tüm özelliklerine sahiptir ve hem telomer enzimi üretmek, hem de telomerlerimizi uzatmak için bazı terapilerin yapılması hedeflenmiştir. Bazı hayvanlar, telomerlerini kaybetmeden yaşlanır ve ölürler. Yarasalar, domuzlar, laboratuvar fareleri, yaşlandıkça telomerlerini kaybetmeyen hayvanlardır. Dolayısıyla telomerler, canlı organizmalardaki "tek saat" değildir; fakat canlılardaki en önemli yaşlanma saatlerindendir.

Apoptosis: Hücrelerde İntihar Programı

Vücudumuzda intihara meyilli hücreler vardır. Bu ne demektir?

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bilindiği üzere, hücre ölümü sürekli gerçekleşen doğal bir süreç. Hücrelerin ölümü canlı organizmaların gelişimini ve büyümesini sağlar. Bu süreç iki şekilde gerçekleşebilir: nekroz ve apoptosis. Nekroz, dokulardaki istenmeyen hücrelerin ölümüdür. Bu sürece, hücre olağandışı veya anormal şartlar altında olduğu zaman rastlanır. Hücre, canlılığını sürdüremeyeceği koşullar altında bulunduğu zaman hücrenin içi hasara uğrar, hücre dokusu zarar görür. Bu şartlarda kendini onarması imkansız olan hücrenin fonksiyonları artık uyum sağlayamaz ve hücre ölümü gerçekleşir. Apoptosis ise bundan çok daha farklı ve ilginç bir süreçtir. Hücre, bu süreçte kendini ‘’bilinçli’’ bir şekilde öldürür. Nekroz ve apoptosis ile ilgili daha fazla bilgiyi buradan alabilirsiniz.

Peki, bir hücre neden bunu yapmak istesin? Bunun nedeni hem embriyonik gelişimde, hem de bağışıklık sistemimizin gelişmesi için bu sürece ihtiyaç duymamızdır. Bebek, anne karnında büyürken, el ve ayakların şekillenmesi için, parmakların arasında bulunan hücreler kendilerini yok eder.

T-hücreleri (Timus hücreleri) veya T lenfositler, Timus bezinde olgunlaşıp gelişen yapılardır. Antijenler ise, sağlıklı hücrelerde görülen proteinlerdir. Eğer T-hücreleri sağlıklı antijen moleküllerine bağlanırsa, bağlanmanın sonucunda apoptosis gerçekleşecek ve T-hücreleri ölecektir. T lenfositlerin sağlıklı antijenlere bağlanması, vücudumuzun sağlıklı hücrelerini öldürmeye başlayacakları anlamına gelir. Özbağışıklık (İng: "autoimmunity") olarak bilinen bu olayın gerçekleşmesini engellemek için, T hücreleri adeta "intihar eder".

Bir başka neden ise, sağlıklı hücreleri korumaktır. Örneğin, kanser hücreleri, enfekte edilmiş hücreler veya herhangi bir zarar görmüş hücreler, diğer hücrelere zarar vermemek adına kendilerini yok ederler.

Apoptosisin Yaşlanmaya Etkisi

Ökaryot canlılarda iki tip yaşlanma görülür.

Tüm Reklamları Kapat

Birincisi, hücresel veya replikatif (kopyalayıcı) yaşlanmadır. Hücreler, telomerler aracılığıyla kopyalanma sayılarını takip edebilirler ve önceden bahsedildiği gibi, belirli bir sayıya ulaştıktan sonra telomerler kısalır, hücreler yıpranır ve ölür. Replikatif yaşlanma, biokimyanın en önemli parçalarından biridir; bu sayede canlılar yaşlanır. Yaşlı insanların daha kısa telomerleri vardır ve bu durum, vücudun kendini onarma potansiyelini düşürerek vücudu "zehirler".

Fiziksel/biyolojik yaşlanma ise, popülasyon kontrolüne katkı sağladığı için, evrimsel bir avantajı olduğundan seçilmiş ve evrimleşmiştir. Yaşlanma ve ölüm sayesinde popülasyon büyüklüğü dengede tutulabilir ve en uyumlu bireyler genlerini yayabilir. Bu süreç, milyonlarca yıl önce olduğu gibi, şimdi de canlılar için gerekli bir olaydır. Yaşlanma sayesinde topluluklar, farklılıklarını koruyarak değişime daha kolay uyum sağlayabilir ve böylece evrimleşmeye devam edebilir. Farklılaşan toplumlarda en başarılı ve en öne çıkan bireyler bile yaşlanma sayesinde genleriyle kendi topluluklarını domine edebilecek kadar uzun yaşamaz.

Bazı biyologların dediğinin aksine, hücresel yaşlanmanın canlıları kanser hücrelerinden koruması için evrildiğini söylemek mantıksızdır; hücrenin yaşlanması canlılara hasar dışında bir şey vermez. Bu, Josh Mitteldorf ve bazı diğer bilim insanlarının konuyla ilgili yazdıkları makalelerde de gösterildiği üzere ispatlanmış bir husustur. Apoptosisin rolü ise, özellikle diğer süreçlerle kıyaslandığında, daha belirsizdir. Enfekte edilmiş hücreleri, hasarlı ve kanser hücrelerini elemek için apoptosise ihtiyaç vardır. Bu gibi durumlarda vücudumuzun bu hücreleri tanıyıp onlardan kurtulması, canlının sağlığını tehdit etmemesi açısından çok önemlidir.

Buna rağmen, biz yaşlandıkça, apoptosis süreci bizim için gittikçe zararlı bir hal almakta. Zaman geçtikçe bu süreçle sağlıklı hücreler de kendilerini yok etmeye başlar, bu da vücudu zayıf düşürür. Bunun ispatı, genetik mühendislerin laboratuvar fareleri üzerinde yapmış oldukları deneylerden gelir. Farelerin genetiği değiştirilerek, daha yavaş apoptosis süreci geçirmeleri sağlanmıştı. Bunun sonucunda araştırmacılar, hücre intiharı sürecinin, beraberinde Alzheimer’s, Parkinson’s, ALS, Huntington’s, osteoporoz ve sarkopeni gibi hastalıkları getirdiğini fark etmiştirler.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
26
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 13
  • Tebrikler! 13
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 8
  • Bilim Budur! 6
  • İnanılmaz 6
  • Merak Uyandırıcı! 6
  • Umut Verici! 5
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 1
  • Korkutucu! 1
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 08/06/2023 10:25:07 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8725

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Kimya Tarihi
Elektromanyetizma
Balıkçılık
Göğüs
Canlı Cansız
Su Ayısı
Genetik Değişim
Ekonomi
Karanlık Enerji
Kara Delik
Akıl
Ağız
Gaz
Türkiye
Ara Geçiş Türleri
Kimyasal
Uzaylı
Nöron
Mikoloji
Besin
Entropi
Virüsler
Mühendislik
Cansız
Makroevrim
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Youtube
Dizleriniz Neden Gıcırdıyor?
Dizleriniz Neden Gıcırdıyor?
Büyük Patlama Neden Evrenin Başlangıcı Olamaz?
Büyük Patlama Neden Evrenin Başlangıcı Olamaz?
Mars'ta, Dünya'dan Bile Daha Yaşanabilir Yerler Olabilir mi?
Mars'ta, Dünya'dan Bile Daha Yaşanabilir Yerler Olabilir mi?
Depremler Sırasında Gökyüzünde Neden Işık Oluşur? | Deprem Işıkları!
Depremler Sırasında Gökyüzünde Neden Işık Oluşur? | Deprem Işıkları!
Karanlık Madde: Evrenin Yarısından Fazlası Nasıl
Karanlık Madde: Evrenin Yarısından Fazlası Nasıl "Görünmez" Olabilir?
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
A. Recep, et al. Telomerler, Apoptosis ve Yaşlanma Saati: Yaşlanma Süreci, Hücre Altı Süreçlerden Nasıl Etkileniyor?. (18 Mayıs 2020). Alındığı Tarih: 8 Haziran 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8725
Recep, A., Bakırcı, Ç. M. (2020, May 18). Telomerler, Apoptosis ve Yaşlanma Saati: Yaşlanma Süreci, Hücre Altı Süreçlerden Nasıl Etkileniyor?. Evrim Ağacı. Retrieved June 08, 2023. from https://evrimagaci.org/s/8725
A. Recep, et al. “Telomerler, Apoptosis ve Yaşlanma Saati: Yaşlanma Süreci, Hücre Altı Süreçlerden Nasıl Etkileniyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 18 May. 2020, https://evrimagaci.org/s/8725.
Recep, Arzu. Bakırcı, Çağrı Mert. “Telomerler, Apoptosis ve Yaşlanma Saati: Yaşlanma Süreci, Hücre Altı Süreçlerden Nasıl Etkileniyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, May 18, 2020. https://evrimagaci.org/s/8725.
Geri Bildirim Gönder
ve seni takip ediyor
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close