İnsan ve Maymunlarda 2. Kromozom: Diğer Maymun Türleriyle Akrabalığa Yönelik Tartışmaya Yer Bırakmayan Kanıt!

21. yüzyılın içerisinde hızla ilerlerken, sizce de bu "maymun meselesini" arkamızda bırakma vakti gelmedi mi?

Evet, muhtemelen bir aslandan, kaplandan, kartaldan, vb. yüceltilmiş hayvanlardan geliyor veya onlarla daha yakın akraba olsaydık, bu tartışmaların bir çoğunu yaşamıyor olacaktık ya da çoktan arkamızda bırakmıştık. Ancak söz konusu "şapşal maymunlar" olduğu zaman, kabul etmek güç geliyor.

İlk etapta böyle bir tepkinin verilmesi son derece anlaşılırdır; ancak bu tepkinin uzatılması kabul edilebilir değildir. Evren'de evrensel bir hız sınırı olduğunu öğrenmek sizi derin bir hayal kırıklığına uğratabilir; ancak inatla ayak direyip "Hayır, ışık hızı geçilebilirdir, fizikçiler yalan söylüyor." diyemezsiniz, demezsiniz.

Aynı şey, biyologlar için geçerlidir. Tüm biyologlar bir araya gelip yalan söylemeye karar verecek olsa bile, genler yalan söylemez. Eğer ki milyonlarca fizyolojik, anatomik, genetik, paleontolojik, morfolojik kanıt size yetmiyorsa (ki bu sizin probleminizdir, bilimin değil), kromozomlarımızın anlattığı hikayeyi kabul etmek zorundasınız. Gelin o hikayeye kulak verelim:

Kromozom Kaynaşması: 48'den 46'ya...

En yakın kuzenlerimizin 48, bizim 46 kromozomumuzun olması, evrimsel süreçte bir yerlerde atalarımızdaki 48 kromozom içerisindeki 2 tanesinin birbirine kaynamak zorunda olduğunu göstermektedir. Aksi takdirde bu kromozom sayısı farkı izah edilemez. Yani ya evrimin öngördüğü akrabalık ilişkisi dahilinde hücrelerimizin içerisinde birbirine kaynamış gibi gözüken kromozomlar bulmamız gerekir, ya da insanın diğer maymunlarla en yakın akraba olduğu iddiasında bir hata var demektir. Bilim insanları, bunu "evrimin geçmek zorunda olduğu en büyük sınav" olarak tanımlamıştır. Ve bilin bakalım? Evrim, bunu alnının akıyla, tartışmaya yer bırakmaksızın geçmiştir: 

Şempanzelerde, gorillerde ve orangutanlarda 2A ve 2B olarak isimlendirilen iki ayrı kromozom, insanda birbirine kaynamıştır ve tek bir kromozomdur. Bizdeki bu kromozom, "2. Kromozom" olarak bilinir. Bu öyle hikayeden bir bulgu ya da evrimi doğru gibi göstermek için uydurulan bir iddia değildir!

Her kromozomun en uç kısmında telomerler, orta kısmında ise sentromer adı verilen özel gen grupları bulunur. Görselde verdiğimiz 2A ve 2B kromozomlarında bunu görürüz. Uçtaki kırmızılar, telomerlerdir. Ortadaki maviler ise sentromerler. Hiçbir kromozomda bu dizgi bozulmaz. Örneğin insanın diğer tüm kromozomları bu şekildedir.

"Tesadüfe bakın" ki 2. kromozomumuz hariç! 2. kromozomumuz, görselde sağ tarafta verdiğimiz gibi "anormal" (ancak evrim tarafından öngörülen) şekildedir: Atalarımızdaki iki kromozomun evrimsel süreçte kaynaşmasıyla oluşan bu kromozomun uçlarında telomerler vardır, her iki uç ile orta kısım arasında, hiç olmaması gereken yerde bir çift sentromer (maviler) vardır. Dahası, orta kısımda hiç olmaması gereken bir yerde, kaynaşmadan ötürü yaklaşık 2 kat uzun bir telomer bölgesi vardır!

Hem de şempanze, goril ve orangutanlardaki 2A ve 2B kromozomları daha yakından incelendiğinde, gerçekten de bunların üzerinde bulunan genlerin görevlerinin, bizim 2. kromozomumuzdakiyle tıpatıp aynı olduğu görülmüştür; yani bizdeki 2. kromozomun, başka bir kaynaşma ya da hatanın ürünü olması mümkün değildir! Hem de bu kromozomdaki hatalı sentromerler ve ortadaki telomerler, yine evrimin öngördüğü gibi, işlevsiz hale geldikleri için körelmişlerdir ve artık iş göremezler! Yani tek bir kromozom, evrimin neredeyse tüm öngörülerini doğrulamaktadır!

Aperi Mentis

Yani evrimsel biyologlar, daha önceki verilerin işaret ettiği "insan-şempanze akrabalığı"nı nihai bir sınava tabi tutmuşlardır ve "iddiaları eğer ki doğruysa, olması gereken ve bulmalarını bekledikleri" bir bulguyu öngörmüşlerdir. Bir bilimin gücü, öngörü isabetliliği ile anlaşılır. Fiziğin net bir şekidle çalıştığını, bir topu duvara her fırlattığınızda aynı davranışı tekrar etmesinden ve bunun fiziksel hesaplamalara neredeyse birebir uymasından anlarsınız. Biyolohji ve evrim de böyledir: her öngörü, gerçeğe neredeyse tıpatıp uygun şekilde doğrulanmaktadır. İnsan ve şempanze kromozomları da, bu tartışmayı nihai olarak noktalandırmıştır. Tıpkı Tiktaalik fosilinin keşfinde ve daha nice evrimsel biyoloji temelli keşifte olduğu gibi, burada da evrimin öngörüsü %100 isabetle doğrulanmıştır. 

48'den 46'ya Düşmesi İçin 2 Kromozomun Kaynaşması Gerekmez mi?

Bu, kromozomların ne olduğuyla ilgili yaygın düşülen hatalardan birisidir. Aslında bu konuyu detaylarıyla buradaki yazımızda anlatmıştık. Kısaca özet geçecek olursak:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Kromozomlardan söz ederken çift halinde bulundukları durumdan değil, tekil hallerinden söz ederiz. Yani insanlar için 22 otozomal kromozom ve 1 cinsiyet kromozomu (veya şempanzelerde 23 otozomal kromozom ve 1 cinsiyet kromozomu) üzerinden sayarız. Çünkü kromozom denen şey budur. Kromozomlar, bölünme sırasında kendilerini kopyaladıklarında birer çifte dönüşürler (ve o zaman 46 veya 48 kromozomdan söz ederiz).

Yani bu yazıda sözünü ettiğimiz 2. kromozomdan vücudunuzda 1 çift (2 adet) vardır. Kaynaşmayı 46 kromozom üzerinden düşünecekseniz, 2 çiftin kaynaştığını düşünebilirsiniz; ancak gerçekte olan, tek bir kromozomun kopyalanma öncesinde kaynaşması, sonrasında kopyalanmasıdır. Dikkat ederseniz bu yazıdaki görsellerde kromozomlar tek olarak gösterilmiştir, çiftleriyle değil.

Baktığımız Tüm Türler, Evrim Gerçeğini Doğruluyor!

Aslında evrimi destekleyen bu kromozom kanıtının daha fazlası da var: 2. kromozomdaki kaynaşmayı ispatlayan akademik çalışma; 2. kromozom birleşmesi diye bir şey yaşamadıkları için hepsi de hücrelerinde 24 çift kromozom bulunan ve şempanzeler, goriller ve orangutanlar üzerine odaklanmıştı. Geçmiş senelerdeyse, elde edilen imkânlarla bilim insanları modern insanın yakın akrabaları olan birleşik bir 2. kromozomu olan ya da olmayan ve şu anda halen var olan veya yok olmuş olan 3 diğer türün (yaşayan ya da var olan) genom dizilemesini yapıldı.

Ve yeniden, yeni kanıtlar evrim hikâyesini doğruluyor. Neden? Çünkü, birleşmiş 2. kromozomu tam da evrim doğruysa olması beklenen yerde buluyorsunuz: Yani bize şempanzelerden daha benzer olan; ama bizden şempanzeler kadar uzak olmayanlar organizmalarda! Bunlardan birisi, bonobolar.

Bonobolar

Bonobolarda kromozom birleşimi bulunmuyor. Nesli tükenmekte olan, yukarıda ve burada anlattığımız nedenlerel adı "şehvetli"ye çıkmış bonoboya ait genom, yakın zamanda Almanya Leipzig'deki Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü'nden Kay Prüfer tarafından yönetilen bir araştırmacı takımı tarafından dizilendi. Yayınladıkları makaleye göre bonobolar ve şempanzeler insanların yaşayan en yakın akrabaları konumunda. İnsanlara giden soy hattı bonobolar ve şempanzelerden 5 milyon yıldan fazla zaman önce ayrılmış olsa da, şempanzeler ile bonobolar birbirinden sadece 2 milyon yıl önce ayrıldı. Buna bağlı olarak, çalışmaya göre şempanze ve bonobo genomları yüzde 99.6 oranda aynıyken, bonobo ve insan genomları sadece 98.7 oranda aynı. Yani evrimin gerçekliğini kabul eden ve etmeyen tüm insanlar, bonobolarla yakın bir akrabalığa sahip.

Smithsonian/National Museum of Natural History

Eğer insanlar bonobolara, şempanzelere oldukları kadar yakınsa, o zaman bonobolar da şempanzeler gibi 24 kromozom çiftine sahip olmalı ve insanlarda görülen kromozom birleşmesi onlarda görünmüyor olmalı. Öyle değil mi? Ve tam da evrimin öngördüğü gibi, bu kromozomal birleşme bonobolarda yok. Kay Prüfer şöyle anlatıyor:

Kromozomların görünümüne göre, Bonobonun iki ayrı chr2a ve chr2b'ye sahip olduğu açık.

NIH Ulusal Biyoteknoloji Merkezi, bu kromozomlara 2a ve 2b isimlerini veriyor: 

National Center for Biotechnology Information

Bu sebeple, bonobo genomundan elde edilen kanıtlar da evrim teorisini bir kez daha doğruluyor. 

Neandertaller

Kromozom birleşmesi mevcut. Ama bu yeni kanıtın sadece başlangıcı. Evrimsel genetikte yakın zamandaki en hayret verici hikayelerden biri, Orta Doğu'da tahminen 100.000 yıl önce bazı atalarımızın şu anda yok olmuş olan Homo neanderthalensis ile melezlendiğinin bulunması. Sonuçta, modern Avrupalılar ve Asyalılar yüzde 1 ila 4 arasında Neandertal DNA’sı taşıyorlar. Modern insanlar ve Neandertaller'in evrimsel olarak tarihin yakın bir yerinde (yakın zamandaki bir tespite göre 550.000 ile 765.000 yıl arası) ayrılmış olması dolayısıyla şempanzeler, bonobolar, goriller ve orangutanların aksine, Neandertaller tıpkı modern insanlar gibi birleşik bir 2. kromozom ve toplamda 23 çift kromozom taşıyor olmalıydı. Artık böyle olduğunu biliyoruz. 

Stefan Scheer/Wikimedia Commons

2014 başında Nature dergisi Sibirya'daki Denisova mağarasından topladığı verilerle Neandertale ait tam kapsamlı bir genom dizilimi yayımladı.^[6] Makalede yayınlanan ek bilgiler kısmında, Neandertallerde 2. kromozomun birleşmiş olduğunu gösteren ve gerçeği açıklayan DNA imzasını içeren veriler şöyle anlatılıyor:

2. kromozom, telomerik tekrar dizilerinde kromozomun içine doğru ileri - geri yönde kısa bir esneme yapıyor.

Telomerik DNA normalde ortada değil, kromozomların uçlarında bulunuyor. Ancak 2. kromozomu oluşturmak için bir uç uca birleşme olduysa, o zaman kromozomun ortasına denk gelen kısımda da buna rastlayabilirsiniz. Ve tabii ki, rastlıyorsunuz. 

Denisovalılar

Denisovalılarda da kromozom birleşmesi mevcut. Kanıtlar, güçlenmeye devam ediyor: Görünüşe göre Neandertallerden modern insandan sonra ayrılmış olan (yakın zamanda belirtildiğine göre 445.000 ile 473.000 yıl arası) Denisovalılar, halen genetik olarak incelenmeye devam ediyor. Şu anda Yeni Gine'de yaşayan insanların DNA’larının %5'e yakını Denisovalılardan geliyor; bu demek oluyor ki atalarımızla melezlenmiş olmalılar. Ve tabii ki, genetik araştırmalar gösteriyor ki, Denisovalılarda da birleşik 2. kromozom vardı. Science dergisinde 2012'de Denisovalı genomu dizilenmesi yapan bir çalışmanın ekler kısmında, 2. kromozom birleşim alanı yeniden tartışılıyor ve çalışmaya göre, bu "birleşmenin Denisovalılar ve modern insan arasındaki ayrılmayı daha erken bir tarihe alıyor olması" gerekiyor.^[7]

Sonuç

Genetik kanıtlar açıkça gösteriyor ki, orangutanlar, goriller, şempanzeler ve bonobolar 24 çift kromozom taşırken, insan ve en yakın atalarımız (Neandertaller ve Denisovalılar) 23 kromozom taşır. Bunun sebebini de biliyoruz: Modern insanlar ve diğer insansılarda 2. kromozomun birleşmesi, soyumuzun şempanzeler ve bonobolardan ayrılmasından sonra, ama Neandertaller ve Denisovalılarla ayrılmamızdan önce gerçekleşti. Kanıt, DNA’nın içinde saklı. Bu nedenle evrimin gerçekliğini reddetmeye çalışanlar tuhaf bir pozisyonda kalıyorlar: Çünkü onların kendi vücut hücrelerindeki kromozomlar, iddialarını yanlışlıyor.

Agora Bilim Pazarı

Bak Şu Gezegene

Haydi, muhteşem bir yolculuğa çıkalım,
gökyüzünde parlayan GEZEGENLERLE tanışalım.
Madem oralar arabayla gidemeyecek kadar uzak, biz de ROKETE atladığımız gibi uçarız, çabucak!

Çok satan çocuk kitaplarının ödüllü yazarı Caryl Hart’tan, kafiyeli anlatımı ve göz alıcı çizimleriyle, geleceğin ASTRONOTLARI için MUHTEŞEM bir resimli kitap!

Serinin diğer kitabı Bak Şu Okyanusa‘yı incelemek için buraya tıklayabilirsiniz.

Devamını Göster

₺145.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Tekrar etmek gerekirse: Bu noktada, 48 kromozomlu bir popülasyondan 46 kromozomlu bir popülasyonun nasıl evrimleştiğini de merak ediyor olabilirsiniz. Bu konunun detaylarını buradaki makalemizde işlemiştik; onu da okumanızı tavsiye ederiz.

Şimdi düşünmemiz gereken, şempanzelerle kuzen olup olmadığımız değil, kuzenlerimize hak ettikleri saygıyı gösterip göstermediğimizdir. Yani sorun, onların bize layık olup olmadığı değil; bizim onlara layık olup olmadığımızdır. Tek evimiz olan Dünya'ya ve orijinal sahiplerine yaptığımız işkence ve katliamlar düşünülecek olursa, bu işte pek de iyi bir çizgide olduğumuzu söyleyemeyiz.

Maymun meselesi ve "maymun"un ne demek olduğunu, insanın maymundan mı geldiğini, yoksa sadece kuzen mi olduğunu bu akrabalık ilişkilerini ve terminolojiyi daha derinlemesine öğrenmek için kitabımızı, şu yazımızı ve bu makalemizi tavsiye ederiz. 

doi: 10.47023/ea.bilim.2790