Ördeklerin Korkunç Sırrı: Cinsiyetler Arası Çiftleşme Mücadelesinde Spiral Penisler!

2010’lu yılların başlarında, ABD’nin Connecticut eyaletindeki New Haven kentinde bir akşam yemeği daveti. Dört nezih çift, mum ışıkları, bembeyaz masa örtüleri, kristal kadehler ve mükemmel bir menü ile tam anlamıyla bir ziyafet. Davetliler arasında Yale Üniversitesi’nden kuşbilimci Richard Prum ve eşi Ann Prum da var. Çiftlerin çoğu sosyal bir ortamda ilk kez bir arada bulunuyorlar, oldukça nazik ve seviyeli bir sohbet süregidiyor.

Akşam yemeğinin ortasında bir yerlerde davetlilerden bir hanımefendi masanın diğer ucundan Richard Prum’a seslenir: “Demek kuşbilimcisiniz. Tam da konuşmak istediğim kişi.” Prum her zaman olduğu gibi insanların kuşlarla olan ilişkilerinden kaynaklı alelade bir soru beklerken hanımefendi oldukça düşündürücü bir soru yöneltir:

Geçen gün çocuklarıma Richard McCloskey’nin Make Way for the Ducklings adlı kitabını okuyordum. Bilirsiniz, iki yeşilbaş ördek yuvalarını kurarlar, dişi ördek yumurtaları yuvaya bırakır, tam mutlu bir aile kuracaklarını düşündüğünüz sırada erkek ördek uçar gider! Bu neyin nesi şimdi?

Richard Prum daha konuşmak için nefes dahi alamadan masanın karşısından eşi Ann gayriihtiyari olarak “Sakın ha!” deyiverir. Birdenbire tüm davetlilerin gözleri Prum çiftinin üzerindedir ve herkes kimin neden sakınması gerektiğini merak etmektedir. Ann Prum bu kez soruyu yönelten hanımefendiye döner ve “Eşimden ördeklerin cinselliği üzerine bir açıklama mı bekliyorsunuz yani?” diye sorar.

Ann Prum’un korktuğu başına gelir ve akşamın geri kalan kısmı ördeklerin ilginç ve bir o kadar da ürkütücü cinsel yaşamı üzerine bir sohbetle geçer. Richard Prum ördeklerin cinsel yaşamı konusunda herkesin beklediğinden çok daha derin bilgiye sahiptir ve detaylara girildikçe Prum çiftinin ilk soruyu yönelten hanımefendi ile bir daha aynı masada yemek daveti almayacağı da yavaş yavaş ortaya çıkar.

Richard Prum, konu üzerindeki bilgisinin önemli bir kısmını 2005-2010 yılları arasında Yale’deki laboratuvarında doktora sonrası araştırmacı olarak çalışan Dr. Patricia Brennan’a borçludur. 2017 yılında yayınlanan The Evolution of Beauty: How Darwin’s Forgotten Theory of Mate Choice Shapes the Animal World – and Us adlı kitabının bir bölümünü ördek türlerinin cinselliğine ayırmıştır.

Konu bir hayli de tartışmalıdır aslında. Prum ve Brennan’ın ördeklerin cinselliği, özellikle erkek ördeklerin penis boyutu ve şekli üzerine yaptığı araştırmalara federal hükümet tarafından dört yüz bin dolara yakın miktarda katkı yapıldığı ortaya çıkınca Mother Jones dergisi, skandalı Watergate skandalına atıfla Duckpenisgate olarak adlandırır. Ancak MacArthur “dahi bursu” sahibi Prum’a göre ördek cinselliğini anlamak bize evrimi anlamanın da yolunu açacaktır. Ve komedi ile sadizm arasında bir yerde bulunan ördek cinselliği konusunun en başında da ördek penisi gelmektedir. Ördek penisleri ve vajinaları cinsel rekabetin evrim yoluyla hayvan anatomisini nasıl etkilediğinin en harika örneklerindendir hatta.

Kuş dünyasında ördekler bir istisna olarak görülebilir. Kuş türlerinin yüzde 97’lik bir kesimi evrim sürecinde penislerini tamamen kaybetmişken ördekler tüm omurgalılar içinde beden boyutuna oranla en büyük penislere sahip canlılar arasında gelmektedir. Örneğin yaklaşık yarım kilo ağırlığında ve 30 cm uzunluğundaki Arjantin göl ördeği beden uzunluğundan 10 cm daha uzun bir penise sahiptir. Çok daha büyük boyutlardaki Muskovi ördeklerinin penisleri de uyarılmış halleriyle bedenlerinin dörtte biri boyutlarına kadar ulaşır. Üstüne, ördek penisleri her çiftleşme mevsiminde yeniden büyür ve çiftleşme mevsimi sonunda tam boyutunun yüzde onuna kadar küçülerek ördeğin vücudu içinde bir sonraki dönemi bekler.

Üstelik bu daha sadece bir başlangıç. Ördek penisleri düz değil, saat yönünün ters yönünde kıvrılan burgu şeklindedir. Muskovi ördeğinin 20 cm’lik penisi, uzunluğu boyunca 6 ila 10 tam kıvrım yapar. Prum’a göre ördek penisleri tuhaf bir uzaylı barındaki otomatik satış makinesinde bulunabilecek seks oyuncağı seçenekleri gibidir. Yivli, çıkıntılı ve hatta dişli çeşitleri görülür ve görevleri kendileri kadar dolambaçlı dişi üreme kanalına başarıyla ulaşmak ve döllenmeyi sağlamaktır. Dişi ördek vajinaları da burgularla ve dönemeçlerle ya da Prum’un sözleriyle “çıkmaz sokaklarla” doludur. Hatta bazıları erkek penisinin tersine, saat yönünde kıvrılan bir burgu şeklini alır.

Evrimsel biyolojinin ve eş seçiminin etkili olduğu ve hikayenin ürkütücü bir hal aldığı kısım çoğu ördek türünde erkek cinsinin sayı bakımından dişilere oranla oldukça fazla olmasıyla başlıyor. Bir erkek ördeğin çiftleşebilmesi için renkli ve parlak tüylerinin yanı sıra ayrıntılı çiftleşme dansını başarıyla yapması ve dişinin hoşlanacağı çiftleşme çağrılarını başarıyla tamamlaması gerekiyor. Birçok erkek dişilerin bu yüksek standardını tutturamıyor ve çiftleşebilmeleri için tek bir şansları kalıyor.

Prum, “zoraki çiftleşme birçok ördek türünde oldukça yaygın ve olağandır” diye yazıyor. Bunlar sosyal örgütlenmeye dayalı toplu tecavüzler halinde gerçekleşebiliyor ve çoğunlukla “şiddete dayalı, çirkin, tehlikeli ve ölümcül” oluyorlar. Kimi zaman dişinin ölümü ile de sonuçlanıyor bu tecavüzler. Bu davranış “dişi kurbanlarının ve hatta tüm ördek türünün evrimsel çıkarlarına ters düşen bencil bir erkek evrim stratejisidir” diyor Prum. Kendi döllerini yayabilmek için bu ördekler seçilimin doğal düzenini bozuyorlar.

Ancak dişi ördekler de bunun karşılığında bir savunma mekanizması geliştirmişler. Dişi ördeğin üreme kanalı da oldukça karmaşık bir yapıya sahip, keskin dönüşleri ve sivri dişlere benzeyen yapısıyla özellikle zoraki çiftleşme esnasında erkek ördeğin döllenmeyi başarmasını engelliyor bu organlar. 2007 yılında yayınladığı bir çalışmada Patricia Brennan penisleri en uzun olan ördek türlerinde dişilerin vajinalarının da en karmaşık yapılarda olduklarını göstermiş. 2009 yılında ise bu çalışmasını daha da öteye götürerek bu karmaşık cinsel organların cinsiyetler arası evrimsel bir savaş sonrası oluştuğunu ortaya koymuş.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Ördek penisleri insanlarınkinden oldukça farklı şekilde çalışıyor. Örneğin ördek penisleri uyarıldıkları zaman dahi oldukça esnekler. İnsanlarda penis sertleşmesi penise yürüyen kan ile sağlanırken ördeklerde lenf bezleri bu işi görüyor. Son olarak insan penisinin çiftleşme öncesi sertleşmesi gerekirken erkek ördekler vajinaya giriş esnasında sertleşiyorlar.

Bu son farklılık da bir sorunu beraberinde getiriyor. Erkek ördek penisinin sertleşme anındaki mekanizmalarını gözleyebilmek birleşme esnasında olanaksız. Erkeğe birleşmede kullanacağı bir başka seçenek sunmak gerekiyor.

Bu noktada deney tüpleri giriyor devreye. Brennan dört değişik deney tüpü kullanmış. Düz deney tüpü, saat yönünün tersinde ve penise uygun yönde kıvrılan burgu şeklinde bir deney tüpü, saat yönünde kıvrılan bir deney tüpü ve dişi ördeğin vajinasındaki ilk çıkmaz sokağı temsil etmeye çalışan 135 derece büklümlü bir deney tüpü.

Brennan bu tüplerle Kaliforniya’da yapay döllenme amacıyla kurulmuş bir ticari ördek çiftliğinin yolunu tutmuş. Çiftlikte çiftleşmek için bir kafese konulan Muskovi ördeği çiftlerinden erkek tam vajinaya giriş yapacağı sırada araya bu içi yağlanmış tüplerden bir tanesini koyarak ördeklerin tüplerin içinde ereksiyona geçmelerini sağlamış. Erkek ördekler düz ya da penislerinin yönünde kıvrılan burgulu tüplere rahatlıkla giriş yaparken diğer iki tüpe girmekte zorlanmışlar ve tam ereksiyona geçememişler. Deney esnasında çekilen filmler erkek ördeklerin penislerinin hangi bölümlerini ne kadar zamanda sertleştirebildiklerini, ne kadar süre ereksiyonda kalıp ne kadar zaman sonra sönüme geçtiklerini tüm detaylarıyla görüntülemiş. Tüplerin şekli erkek ördeklerin boşalmasını engelleyememiş. Brennan’ın deneyindeki tüm ördekler tam ereksiyona erişemeseler dahi boşalabilmişler. Ancak tüpün şekli spermin vajina kanalında ne derinliklere erişebileceğini belirlemekte etkili olmuş.

Bir dişi ördek, çiftleşmek istediği erkeğe uygun olduğuna dair işaretleri verip vücudunu sabit tutarak, kuyruk tüylerini yukarı kaldırarak ve üreme kanalının kaslarını gerektiği sürece gevşeterek olası her türlü kolaylığı gösterirken çiftleşmek istemediklerine karşı amansız bir mücadeleye girer. Dişi ördeğin gücü her zaman erkeğin zoraki çiftleşme isteğini bastırmaya yetmese de vajinasının karmaşık yapısı döllenme konusunda son kararı yine dişinin vermesini sağlar. Sonuçta zoraki birleşmelerden sadece yüzde üçünün döllenme ile sonuçlanıyor olması cinsler arasındaki bu evrim savaşında dişilerin daha başarılı olduğunu gösteriyor. Prum şöyle yazıyor:

Erkek ördek penisleri isteksiz bir dişi ördeğin vajinasına zorla giriş yapabilecek şekilde evrildi. Buna karşılık dişi ördekler de bir karşı evrim süreci yaşadılar ve erkeğin burgulu penisinin dişideki yumurtaları döllemesini engellemeye yönelik yapısal bir mekanizma geliştirdiler.

Ördek yavrularının ne şekilde meydana getirildiğini öğrenmek oldukça iç karartıcı. Ancak her şey o kadar da kötü değil, diye ekliyor Prum. Bazı ördek çeşitleri ve başka birçok kuş çeşidi bu cinsiyetler arası silahlanma yarışından vazgeçip penisi tamamen aradan çıkarmış durumdalar. Bunun yerine erkek ve dişi kuş kloak adı verilen, testis ve yumurtalıklara ev sahipliği yapan bölgelerin ağızlarını birbirlerine sürterek çiftleşmeyi gerçekleştiriyorlar. Zorlama yok, karmaşık penis ve vajina mimarileri yok, her şey barışçıl bir şekilde başlayıp bitiyor. Prum’a göre bu da hem doğal seçilimin gücünün, hem de güzellik ve vahşetin evrimi nasıl yönlendirdiğinin sağlam bir göstergesi.