Türkiye'de ve dünyada çok fazla elma türü var. Evrim ağacında alt sınıf olarak gösteriliyor. Granny smith, amasya, fuji, gümüşhane gibi gözüm kapalıyken bile tatlarını ve renklerini ayırabileceğim elmalar bunlar. Bu gibi alt sınıflar neden evrimleşti? Bu gibi çok fazla alt sınıfa ev sahipliği yapan başka meyve ve sebzeler de var mı?
Bu saydığınız örneklerin hepsi insan eliyle, yapay olarak gelişmiş alttürler. Bunlar özellikle bitkilerde aşılama, çaprazlama gibi yöntemlerle geliştiriliyor. Zira elma her toplum ve kültürde yer bulan sevilen tüketilen bir meyve. Meyvasını yiyebildiğiniz gibi sirkesini, şarabını, cider denilen alkol formunu yapabilir, bu şekilde uzun süre saklayabilirsiniz. Bebek mamasından şeker hastalarına besin kaynağı olmasına kadar da çok kritik bir önemi var. Bu yüzden de yatırım yapılan, yetiştirilen ve geliştirilen bir meyve.
Bunun gibi başka örnekler de salatalık (hıyar), patlıcan, kök bitkilerden birçoğu (havuç, maydanoz kökü, kereviz..) gibi.
Aynı durumu hayvan yetiştiriciliğinde de görebilirsiniz. Tavuk türleri, at, koyun ve süt inekleri de yine insan eliyle evcilleştitilmenin ardından saflaştırma ve çaprazlama çalışmalarıyla benzer şekilde geliştirilmektedir.
Sorunuza aslında evrimin temel dinamikleri ile de cevap verilebilir ama tarımsal olarak cevap vermek daha doyurucu olur sanırım. Çok uzatmadan şöyle diyeyim:
Bugün biz insanoğlu, tükettiğimiz gıdaların büyük çoğunluğunu tarımsal ürünlerden elde ediyoruz. Ve giderek tarım yapabileceğimiz alanlar da çeşitli nedenlerle daralıyor ya... Elde var olan tüm tarımsal nitelikteki alanları kullanmak zorundayız. Atıyorum, Türkiye'de elma en iyi nerede yetişiyor? Amasya'da. E Amasya tıka basa elma bahçeleri ile dolu. Tıpkı Ayvalık-Edremit bölgesinin zeytin, tüm Karadeniz'in fındık-çay Manisa'nın üzüm-incir, tüm iç Anadolu'nun tahıl, Adana'nın turunçgil ve pamuk vs. ile dolu olması gibi. Bu yörelerin arazilerinin miktarlarını arttırmak mümkün değil ama bu ürünlere olan ihtiyaç ve talep artıyor çünkü nüfus artıyor. Üretici de normal olarak daha fazla kazanmak istiyor. E ne olacak? Olacak olan şu: Başka bölgelerde de aynı ürünlerin yetiştiriciliği yapılacak. Ama başka bölgelerde çevre şartları farklı. İşte tarımsal teknolojiler ile, belirli bölgelere uyum sağlamış tarımsal ürünler, ıslah yolu ile başka bölgelerde yetiştirilir hale getiriliyor. Böylece Urfa'da da elma yetiştirebilir hale geliyoruz. Tarımsal ürünlerin çok fazla çeşidinin olmasının temel nedeni bu. Dikkat edilirse tüm bu çeşitler, belirli özellikler ile diğer çeşitlerden farklıdır. En önemli farklılık kıstasları da susuzluğa, soğuğa ve farklı nitelikteki topraklara uyumdur. Bunları da uzun uzun açıklayabiliriz ama çok spesifik konular bunlar. Tek ve çok önemli (ve konu uzmanı olmayan kişilerin bilmeyeceği ve bilmemelerinin de normal olduğu) bir örnek vereyim: "Bitkilerin kışlık üşüme isteği"... Bu özellik, çok yıllık bir bitkinin, bir bölgeye uyum sağlamasının neredeyse ilk gerekliliklerinden biridir ve her türde farklıdır. (Kısa bir google taraması ile bunun ne olduğunu öğrenebilirsiniz) Bir bitki, kışlık üşüme isteğini karşılayamadığı bölgede yetişmez ya da yetişse de tarımsal ürün vermez. İşte biz de farklı niteliklerde bitkiler ve farklı bölgelere uyumlu türler üretiyoruz. Böylece elimizde çok fazla çeşit elma ya da başka meyveler oluyor.
Elmanın kökenleri bilinen kadarıyla en eski Çin'e dayanıyor. Burada oldukça sert koşullara adaptasyon geliştirmiş. Daha sonra ticaret gibi yollarla Avrupa'ya gitmiş eve buradan da kolonilerle Amerika'ya götürülmüş. Amerikadaki şartlar Asyadakine göre daha az çetin olduğu için burada yeni koşullara uyum sağlayacak adaptasyonlar geçirmiş. Aynı zamanda aşılama gibi çalışmalarla insanlar tarafından da uyum yetenekleri geliştirilmeye çalışılmış. Dolayısıyla doğal ve yapay seçilimle evrimsel sürecini oldukça hızlandırmış. Elma gibi gibi muz meyvesinin de oldukça derin bir evrimsel süreci vardır. Eklediğim kaynaktan elmanın evrimiyle ilgili verilere ulaşabilirsin.
