Son Yılların En Yakın Süpernovası Gerçekleşti! SN 2023ixf Aylarca Gözlemlenebilir Olacak!

Geçtiğimiz günlerde 21 milyon ışık yılı mesafe ile ekstragalaktik ölçekte komşumuz sayılabilecek Messier 101 kodlu Fırıldak (İng. "Pinwheel") Galaksisi'nde bir süpernova meydana geldi.

SN 2023ixf olarak isimlendirilen süpernova, ilk olarak 19 Mayıs 2023'te daha önceki süpernova keşifleri ile de tanınan deneyimli astronom Koichi Itagaki tarafından keşfedildi. Patlama, Zwicky Geçici Tesisi'nde kaydedilen otomatik fotoğraflarda da tespit edildi.

2000 yılından bu yana 172 süpernova keşfi iddiasında bulunan Itagaki, SN 2023ixf konusunda şunları söyledi:

Bunun bir süpernova olduğunu doğrulamam yaklaşık beş dakika sürdü. Keşif, çok bulutlu ve kötü bir havada yapıldı. Şanslıydık.

Tip II olduğu belirlenen ve son yıllarda gerçekleşen en yakın süpernova olan SN 2023ixf, son 10 yılda SN 2014J'den sonra gözlemlenen en yakın 2. süpernovadır. Yine son 15 yılda SN 2011fe'den sonra M101'de tespit edilen 2. süpernovadır.

SN 2023ixf, Amatörler Tarafından Gözlemlenebilecek Kadar Parlak!

SN 2023ixf'i astronomi camiası için bu kadar önemli kılan özelliklerinden birisi de amatörler tarafından da gözlemlenebilecek ve fotoğraflanabilecek kadar parlak olması. Nesnenin kadir değeri, keşfinden sadece saatler sonra 14.9'dan 13.5'a düştü. Bu değer; 21 Mayıs'ta 11.1'e, 22 Mayıs'ta ise 10.9'a ulaştı. Kadir ölçeğinde değer düştükçe nesnenin parlaklığı arttığından, süpernova oldukça belirgin bir biçimde parlaklaştı.

Sky & Telescope

Santa Barbara'daki Kaliforniya Üniversitesi'nden astronom Andy Howell şunları dile getirdi:

Bu yeni süpernovanın parlaklığı önümüzdeki günlerde daha da artacak. Sadece bir ışık noktası gibi görünecek olsa da birkaç ay boyunca teleskopla seçilebilecek parlaklıkta bulunacak. Yani teleskopunuzla bakarak bu süpernovayı rahatlıkla gözlemleyebilirsiniz.

Ancak SN 2023ixf, çıplak gözle gözlemlenemeyecek. Howell, süpernovanın bunun için oldukça uzak olduğunu belirtti:

Bu süpernovayı çıplak gözle göremeyeceksiniz. Görebileceğimiz b ir süpernova, ancak galaksimizde ya da hemen yanı başımızdaki bir uydu galaksideki bir süpernova olabilir. Böyle bir süpernova en son 1987'de bir uydu galakside gerçekleşti. Bir insanın çıplak gözle görebildiği Samanyolu içerisindeki son süpernova ise 1604'teydi.

Koichi Itagaki

SN 2023ixf, bilim insanları tarafından amatör astronomların mutlaka kaçırmaması ve gözlemlemesi gereken bir olay olarak görülüyor. Eğer sizin de bir teleskobunuz veya dürbününüz varsa süpernovayı küçük bir yıldız şeklinde gözlemleyebilirsiniz:

EarthSky

Galaksinin anlık konumunu Stellarium gibi interaktif gökyüzü haritalarından tespit edebilirsiniz.

Amatörler Tarafından Çekilen Fotoğraflar Bilimsel Önem Taşıyor!

Söz konusu evren olduğunda dünyanın dört bir yanından sürekli olarak gökyüzünü izleyen amatör astronomlar oldukça önem kazanmaktadır. Özellikle süpernova gibi tam olarak öngörülemeyen ve aniden meydana gelen olayların araştırılmasında amatörler tarafından çekilmiş fotoğraflar ve elde edilmiş veriler büyük önem taşımaktadır. Howell, özellikle SN 2023ixf'in tam olarak hangi tarih ve saatte meydana geldiğini tespit edebilmek için amatörlerden yardım istedi:

SN 2023ixf'in tam olarak ne zaman patladığını anlamaya çalışıyoruz. Amatör astronomlar, son birkaç güne ait M101 hakkında herhangi bir veriniz varsa lütfen iletişime geçin. Bu bilgiler son derece yardımcı olabilir ve bilimsel makalelerimizde yer alabilir.

Pek çok süpernova meydana gelmeden günler, haftalar hatta yıllar önceden bazı belirtiler göstermeye başlar. Bu nedenle Howell, amatör astronomlardan M101'e dair eski fotoğraflarını kontrol etmelerini istiyor:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

18 Mayıs'taki SN 2023ixf patlamasından günler, aylar ve hatta yıllar öncesine ait M101 verileriniz varsa lütfen patlamanın olduğu yeri kontrol edin. Pek çok benzer süpernova öncül patlamalara sahiptir.

Twitter

Harvard & Smithsonian Astrofizik Merkezi'nden astronom Yvette Cendes de amatör astronomların önemini vurguladı:

Keşfin olduğu gece gözlem yapan insanlar varsa edindikleri veriler potansiyel olarak çok yararlı bilimsel verilerdir ve bir makaleye dönüşebilir.

Flickr

SN 2023ixf'nin Bilimsel Önemi

SN 2023ixf, pek çok bilim insanını oldukça heyecanlandıran bir keşiftir. Süpernovanın erkenden tespit edilmiş olması, evrendeki en enerjik süreçlerden birisinin tüm detaylarıyla incelenecek olması anlamına gelmektedir. Cendes, bu konuda şunları söylüyor:

Muhtemelen süpernovanın yükselişi, düşüşü ve kendisinin diğer tüm farklı aşamaları açısından potansiyel olarak incelenen en ayrıntılı süpernova olacak.

Süpernovalar, astronomlarca iyi çalışılmış bir saha olmasına rağmen daha fazla veri, bu sürecin temellerinin çok daha iyi anlaşılmasını ve akıllardaki bazı soru işaretlerinin giderilmesini sağlayabilir. Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü'den astronom ve Zwicky Geçici Tesisi'nin baş araştırmacısı Shrinivas Kulkarni, bu konuda şunları dile getiriyor:

Bu devasa yıldızların ölümlerini anlamak için astronomlar 50, 60 yıl tüketti. Çünkü bunlar, nötron yıldızlarının ve kara deliklerin oluşumuna açılan kapıdır.

Ayrıca Fırıldak Galaksisi, özellikle amatör astronomlar arasında oldukça popüler olan değerli bir gök cismidir. Bu da eski verilerin incelenerek patlayan yıldızın süpernova geçirmeden önceki yaşadığı süreçlerin ortaya koyulabilmesi için önemli bir unsurdur. Cendes, bu konuda şunları söylüyor:

Bu, bir yıldızın ölmeden önceki hikayesini anlamamıza gerçekten yardımcı olacak.

SN 2023ixf'yi önemli kılan bir diğer özelliği ise süpernovanın yakın konumu sayesinde elektromanyetik spektrum verilerinin elde edilebilmesi için yeterince ışık toplanabilecek olmasıdır. Dolayısıyla, süpernova sırasında fırlatılan malzemenin içerdiği elementler tespit edilebilecektir.

Kozmik Tesadüf

Bu keşfi önemli kılan bir başka unsur ise son yıllarda M101'de meydana gelen ikinci büyük süpernova olmasıdır. 2011 yılında gerçekleşen SN 2011fe, bir Tip Ia süpernovaydı. Yani kendisine eşlik eden komşu yıldızdan sürekli olarak malzeme çalan bir beyaz cüce, yeterli kütleye ulaştığında patlamıştı. SN 2023ixf ise bir Tip II'dir ve Güneş'ten en az 8 kat daha kütleli bir yıldızın kendi üzerine çökmesi sonucu oluşmuştur. Kulkarni, bu konuda şunları dile getiriyor:

İki büyük süpernova ailesi vardır: Tip I ve Tip II. Şimdi bu galakside her birinden birer tane var ve bu oldukça hoş bir sürpriz.