Sodyum

Özellikler

Sodyum, "Na" sembolü ile gösterilen ve atom numarası 11 olan kimyasal bir elementtir. Yumuşak, gümüş-beyaz renkli ve oldukça reaktif bir metaldir. Periyodik tablonun birinci grubunda yer alır ve bir alkali metal olarak tanımlanır. Bilinen tek kararlı izotopu ²³Na'dır. Serbest metal hali doğada oluşmaz, bileşikler ile ayrıştırılması gerekir.

Sodyum, yerkabuğunda en sık bulunan altıncı elementtir. Sodalit ve kaya tuzu (NaCl) gibi çok sayıda mineralde bulunur. Pek çok sodyum tuzu suda kolayca çözünür. Saf hali, suda kendiliğinden alev alabildiği için yağ veya gazyağı içinde depolanır. Sodyum metali su üzerinde yüzer. Oda sıcaklığında sodyum metali, bir bıçakla kesebileceğiniz kadar yumuşaktır.

Bulunma Sıklığı ve Üretimi

Sodyum yeryüzünde bol miktarda bulunan bir elementtir. Yer kabuğu %2,27 sodyum içerir.^[1] Aynı zamanda güneşte ve diğer birçok yıldızda bulunur. Sodyumun okyanusta tahmini bulunma oranı litre başına 1.08 × 10⁴ miligramdır.^[2] Bu nedenle, sodyumun en çok bulunan alkali metal olduğunu söylemek mümkündür. Yüksek reaktivitesinden dolayı asla saf bir element olarak bulunmaz.

Sodyum pek çok mineralde bulunur. En yaygın sodyum minerali halit veya sodyum klorür tuzudur. Saf sodyum, erimiş sodyum klorürün elektrolizi ile elde edilebilir.^[3] Yıllık üretimi yaklaşık 100.000 ton olan metalik sodyum, yalnızca özel uygulamalarda kullanılmaktadır.^[4]

Uygulama ve Kullanım Alanları

Sodyum ve bileşikleri; gıda muhafazası, nükleer reaktörlerin soğutulması ve sodyum buharlı lambaların üretiminde aktif olarak rol alır. Aynı zamanda diğer elementleri ve bileşikleri saflaştırmak ya da rafine etmek için kullanılır. Sodyum içeren bileşiklerin başlıca uygulamaları; sodyum klorür, hidroksit ve karbonat üretimidir. Bu bileşiklerden her yıl milyonlarca ton üretilmektedir.

Sodyum klorürün; buzlanmayı önleme, buz çözme, ve gıdalarda bozulmayı önlemek amaçlı koruyucu madde olarak kullanımları bir hayli yaygındır. Sodyum bikarbonat ise fırında pişen yiyecekler için kabartma maddesi olarak kullanılır. Birçok önemli ilaca biyolojik kullanılabilirliklerini artırmak için sodyum eklenmiştir. Çoğu durumda potasyum daha iyi özellik gösteren bir iyon olarak gösterilse de, düşük fiyatı ve atom ağırlığı nedeniyle sodyum seçilir.^{[5], [6]} Sıvı sodyum, bazı nükleer reaktör türlerinde ısı transfer sıvısı olarak kullanılır.^{[7], [8]}

İnsan bedeninde sodyum; kan hacmini, kan basıncını, ozmotik dengeyi ve pH (asit-baz) dengesini düzenleyen minerallerden biridir. Yeni doğanlar için günde yaklaşık 120 miligram sodyum ihtiyacı bulunurken, 10 yaşın üzerindeki kişiler günde yaklaşık 500 miligram sodyum almalıdır.^[9]

Tarihi

Orta Çağ Avrupası'nda baş ağrısının çaresi olarak Latince adı "sodanum" olan bir sodyum bileşiği kullanılırdı.^[10] Bazen soda olarak adlandırılan sodyum, bileşiklerde uzun süredir tanınmasına rağmen, 1807'de Sir Humphry Davy tarafından sodyum hidroksitin elektrolizi yoluyla ayrıştırıldı.^{[11] [12]}

Etimolojisi

Sodyumun kimyasal kısaltması ilk olarak 1814'te Jöns Jakob Berzelius tarafından atomik semboller sisteminde yayınlandı. "Na" sembolü, elementin yeni Latince adı olan "natrium"un kısaltmasıdır. Natrium, hidratlanmış sodyum karbonattan oluşan ve mineral forma sahip bir tuz olan Mısır natronunu ifade eder.^[13] Sodyum kelimesi, İngiliz sodasından ve Latince'de "baş ağrısına çare" anlamında kullanılan "sodanum" kelimesinden gelmektedir.

Önlem ve Güven

Yutulması ve teması (gözlerde, deride veya burunda) ciddi yanıklara neden olabilir.^{[14], [15]} Sodyum, su ile temas ettiğinde hidrojen (yüksek derecede patlayıcı) ve sodyum hidroksit (suda çözünerek daha fazla yüzey serbest bırakan) oluşumu nedeniyle kendiliğinden patlar. Bu nedenle, su ile temas etmesi son derece tehlikelidir. Nemli olmayan ve nispeten kuru bir ortamda muhafaza edilmelidir.

İlginç Bilgiler ve Diğer

• Sir Humphry Davy, potasyumu keşfettikten sadece birkaç gün sonra sodyumu keşfetti.
• Sodyum, vücut hücrelerindeki uygun sıvı dengesini korumaya ve yiyeceklerimizi sindirmemize yardımcı olur.
• Vücudumuz, terlediğinde sodyum kaybeder. Bununla birlikte, çoğu insan vücutlarının ihtiyaç duyduğundan daha fazla sodyum tüketir.
• Vücuttaki sodyum seviyesi kritik seviyede azaldığında, kaslara kramp girme riski yükselir.
• Sodyum elementinin zehirli olmadığı kabul edilir ancak sodyum içerikli besinlerin fazla tüketilmesi yüksek tansiyona neden olabilir.^[17]