Selenyum

Özellikler

Selenyum, kimyasal sembolü "Se" ve atom numarası 34 olan kimyasal bir elementtir. Periyodik cetvelin dördüncü periyodunda, 6A grubunda yer alır ve "komşusu" Kükürt (S) ile benzer kimyasal davranış ve reaksiyonlara sahiptir.

Fiziksel Özellikleri

Selenyum, farklı allotropik formlarda bulunabilir. Bunların en popülerleri, kırmızı amorf bir toz, kırmızı kristalli bir materyal ve "metalik selenyum" adı verilen gri kristalin metal benzeri bir formdur. Bu son form, ışıkta karanlıkta olduğundan daha iyi elektrik iletir ve fotosellerde kullanılır.

Selenyum havada yanar ve sudan etkilenmez ve yalnızca konsantre nitrik asit ve alkalilerde çözünür. Kristal selenyumun 0,001 saniye boyunca aydınlatılması iletkenliğini 10 ila 15 kat arttırır. Kırmızı ışık, daha kısa dalga boylu ışıktan daha etkilidir.

Kimyasal Özellikleri

Selenyum birçok kimyasal reaksiyonda katalizör olarak kullanılır. Selenyum, bileşiklerinde -2, +4 ve +6 oksidasyon durumlarında bulunur. Elementin kendisi zehirli olmamasına karşın bileşiklerinin çoğu son derece zararlıdır.

Bulunma Sıklığı ve Üretimi

Yer kabuğundaki Selenyum oranı yaklaşık %5 ila %6 oranındadır. Bakır ve nikelin elektrolitik rafinasyonunda esas olarak anot şimşeklerinden elde edilmiştir. Diğer kaynaklar, bakır ve kurşun üretimindeki baca tozu ve piritlerin kavurulmasında oluşan gazlardır. Selenyum, bu metalin rafine edilmesinde bakıra eşlik etmektedir.

Orijinal cevherde bulunan selenyumun yaklaşık %40'ı, elektrolitik işlemlerde biriken bakırda yoğunlaşabilir. Bir ton eritilmiş bakırdan yaklaşık 1.5 kilogram selenyum elde edilebilir Selenyum iyileştirmeye yönelik çalışmalar en yoğun biçimde Almanya, Japonya, Belçika ve Rusya'da yapılmaktadır. Selenyumun küresel endüstriyel üretimi yılda yaklaşık 1500 tondur ve yaklaşık 150 ton selenyum endüstriyel atıklardan ve eski fotokopi makinelerinden geri dönüştürülmektedir.^[3]

Uygulama ve Kullanım Alanları

Selenyum çevrede doğal olarak bulunur. Hem doğal süreçler hem de insan faaliyetleri yoluyla doğaya serbest bırakılır. İyi gübrelenmiş tarım toprağında yaklaşık 400 mg/ton selenyum bulunmaktadır. Bu element, doğal olarak fosfatlı gübrelerde bulunur ve genellikle bu gübrelere eser besin olarak eklenir.

Bir element olarak doğal formunda selenyum sentetik olarak şimdilik yaratılamaz veya yok edilemez; ancak selenyumun başka bir forma dönüşebilme özelliği mevcuttur. Selenyum dâhili kullanımlarına ek olarak imalatta da kullanılmaktadır. Camı renklendirme amacıyla da kullanılan bu element, cam ve emayelerde kullanıldığında koyu kırmızı renk oluşturabilir. Ayrıca fotoğraf tonerleri, foto hücreleri, elektrikli gözler ve kameralar için ışık ölçerler yapmak için de bu elementten yararlanılır ve paslanmaz çeliğe de eklenebilir.^[1]

Tarihi

Selenyum, 1817'de Stockholm'de Jöns Jacob Berzelius tarafından keşfedildi. Berzeleus, sülfürik asit üzerindeki çalışmalarına devam ederken asidin yapıldığı odaların köşelerinde toplanan kırmızı-kahverengi bir tortu ilgisini çekti. Önceleri bu tortunun tellür elementi olduğunu düşündü çünkü ısıtıldığında turp benzeri güçlü bir koku yayıyordu.

Berzelius, daha sonraları bu kokunun aslında yeni bir kimyasala ait olduğunu anladı. Bu "kokulu" keşfin, sülfür ile benzerlik göstermesi ve sülfür ile tellür arasında ara özelliklere sahip olması da Berzelius'un ilgisini çekmişti.

Son olarak Berzelius, çalışmaları sırasında bu kimyasal kokudan etkilendi ve ayrıca bu element üzerinde çalışanlar da bu kokudan dolayı solunum yollarında problem yaşadılar.^[2]

Etimolojisi

Selenyum elementinin adı, Ay'ın Yunanca adı olan "selene"den türemiştir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Önlem ve Güven

Selenyuma farklı şekillerde maruz kalınabilir. Selenyum maruz kalma esas olarak gıda yoluyla olur çünkü selenyum doğal olarak tahıllarda ve ette bulunur. Bunun yanı sıra yiyecek, su yoluyla veya yüksek konsantrasyonlarda selenyum içeren toprak veya hava ile temas edildiğinde de maruz kalınılabilir. Bu bilgi pek de şaşırtıcı değildir çünkü selenyum doğal olarak çevrede yaygın olarak bulunmaktadır. İnsanların sağlığı korumak için günlük olarak belirli miktarlarda selenyum alması gerekir. Gıda yoluyla selenyum alımı çoğu durumda normalden daha yüksek olabilir çünkü geçmişte tarım arazilerine selenyum açısından zengin birçok gübre uygulanmıştır.^[3]

Tehlikeli atık sahalarının yakınında yaşayan insanlar, selenyuma toprak ve hava yoluyla daha fazla maruz kalma olasılığı daha yüksektir. Selenyum, bu ve benzeri alanlar aracılığıyla sulama yoluyla yeraltı sularına veya yüzey sularına karışabilir. Bu durum selenyumun yerel içme suyuna karışmasına neden olur ve su yoluyla selenyum teması geçici olarak artabilir.