Çinko

Özellikler

Çinko elementinin kimyasal semblü "Zn"dir. Periyodik cetvelin 4'üncü periyodunun 2B grubundan bir geçiş metalidir. Atom numarası 30 ve atom ağırlığı ise 65.38'dir. Kaynama noktası 1180K (907°C veya 1665°F), erime noktası ise 692.68K (419.53°C veya 787.15°F) olarak belirlenmiştir. Yoğunluğu ise 7.134 gram/cm³'tür. Oda koşullarında katı fazda bulunmaktadır.^[1]

Çinko, parlak mavimsi beyaz bir metaldir. Sıradan sıcaklıklarda kırılgan ve kristal haldedir ancak 110°C ile 150°C arasında ısıtıldığında sünek ve yumuşak hale gelir. Oksijen ve diğer metal olmayanlarla birleşecek ve hidrojeni serbest bırakmak için seyreltik asitlerle reaksiyona girecek kadar oldukça reaktif bir metaldir.

Kimyasal bileşiklerde çinko neredeyse yalnızca +2 oksidasyon durumu sergiler. Çinko, doğal olarak oluşan çok yaygın bir maddedir. Doğada oluşan beş çinko izotopu vardır. En bol olanı çinko-64'tür.

Bulunma Sıklığı ve Üretimi

Ortalama bir yetişkin insan vücudu 2-4 gram çinkoya ihtiyacı vardır. Çinko içeren yiyecekler arasında susam, buğday, fasulye, hardal ve fındık bulunur. Çinko, saf temel formunda bulunmaz. Ancak dünyanın kabuğundaki minerallerde bulunur ve burada en bol bulunan 24. elementtir. Okyanus suyunda ve havada küçük miktarda çinko bulunabilir. Çinko için çıkarılan mineraller arasında sfalerit, smithsonit, hemimorfit ve vurtzit bulunur. Sfalerit, yüksek oranda (~%60) çinko içerdiği için en çok çıkarılmış olanıdır. Çinko üretiminin çoğu Çin, Peru ve Avustralya'da çıkarılmaktadır.

Uygulama ve Kullanım Alanları

Esas olarak demirin galvanizlenmesi için kullanılır, metalik çinkonun %50'den fazlası galvanizleme çeliğine gider, ancak bazı alaşımların hazırlanmasında da önemlidir. Galvanizleme, bu diğer metallerin aşınmasını veya paslanmasını önlemek için ince bir çinko kaplamasıyla kaplandığı işlemdir. Bazı elektrik akülerinde negatif plakalarda, bina yapımında çatı ve oluklarda kullanılır.

Çinko, Amerikan paralarının yapımında kullanılan birincil metaldir ve otomobil endüstrisinde basınçlı dökümde kullanılır. Çinko oksit, sulu boya veya boyalarda beyaz bir pigment olarak ve kauçuk endüstrisinde bir aktivatör olarak kullanılır. Pigment çinko; plastik, kozmetik, fotokopi kağıdı, duvar kağıdı, baskı mürekkepleri vb. için kullanılırken, kauçuk üretiminde rolü imalat sırasında bir katalizör ve son üründe bir ısı dağıtıcı olarak görev yapmaktır.

Çinko metali, cildin ve vücut kaslarının erken yaşlanmasına karşı koruma sağlayan antioksidan özelliklere sahip olduğuna inanılmaktadır. Maden olarak çıkarılan çinkonun yarısından fazlası, çelik ve demir gibi diğer metallerin galvanizlenmesinde kullanılır. Bakır ve çinko ile yapılan bir alaşım olan pirinç, eski çağlardan beri kullanılmaktadır. Diğer alaşımlar arasında nikel gümüş, çinko alüminyum ve kadmiyum çinko tellür bulunur. Boru organları, otomobil parçaları için kalıp döküm ve algılama cihazları gibi çeşitli uygulamalar için kullanılırlar. Diğer uygulamalar arasında güneş kremi ve merhemler de vardır.

Tarihi

Çinko, Romalılar tarafından biliniyordu; ancak nadiren kullanıldı. İlk olarak Hindistan'da kendi başına bir metal olarak kabul edildi. Çin'de çinko arıtma, ilk olarak 1500'lü yıllarda büyük çapta gerçekleştirildi. 1745'te İsveç kıyılarında batan bir Doğu Hindistan Şirketi gemisi, Çin çinko yükü taşıyordu ve geri kazanılan külçelerin analizi, bunların neredeyse saf metal olduklarını gösterdi. 1668'de Flaman metalurji uzmanı P. Moras de Respour, çinko oksitten metalik çinko ekstraksiyonunu bildirdi, ancak Avrupa söz konusu olduğunda çinko, Alman kimyager Andreas Marggraf tarafından 1746'da keşfedildi ve gerçekten de yeni bir metal olarak ilk tespit eden oydu.^[2]

Etimolojisi

Bir Alman simyacı olan Paracelsus, metal çinkoya adını vermiştir; ancak tam olarak nereden esinlendiği bilinmemektedir: Ya "sivri uçlu" anlamına gelen Almanca "zinke" kelimesinden (çinko kristallerinin sivri uçlu şekilleri için) veya "kalay" anlamına gelen "zinn" kelimesinden gelir.^[3]

Önlem ve Güven

Çinko, insan sağlığı için gerekli olan eser elementtir. İnsanlar çok az çinko aldığında iştahsızlık, tat ve koku alma duyusunda azalma, yavaş yara iyileşmesi ve ciltte yaralar yaşayabilirler. Çinko kıtlığı doğum kusurlarına bile neden olabilir. İnsanlar orantılı olarak yüksek çinko konsantrasyonlarını idare edebilse de, çok fazla çinko yine de mide krampları, cilt tahrişleri, kusma, bulantı ve anemi gibi önemli sağlık sorunlarına neden olabilir. Çok yüksek çinko seviyeleri pankreasa zarar verebilir ve protein metabolizmasını bozabilir ve damar sertliğine neden olabilir. Çinko klorüre aşırı derecede maruz kalmak solunum bozukluklarına neden olabilir.^[4]

İlginç Bilgiler ve Diğer

Çinko bazen diş macunu ve bebek pudrasında kullanılır. 2013 yılında yapılan bir araştırma, günde en az 15 miligram çinko takviyesinin, daha düşük adet öncesi sendrom (PMS) riski ile ilişkili olduğunu bulmuştur.^[5]