SARS-CoV-2 Virüsünün Ana Bulaşma Yolu Ne? Maske Takmak İşe Yarar mı?

Artık herkesin çok iyi bildiği üzere, ilk kez insana bulaşacak biçimde evrimleşmiş olan yeni bir virüs hayatımızı alt üst etti: SARS-CoV-2. Bu virüsün sebep olduğu hastalık ise Koronavirüs Hastalığı 2019, yani COVID-19.

Bu virüsün hemen her yere ulaşmış olmasından ötürü, artık günlük hayatımızı da dip köşe dezenfekte ediyoruz. Ancak virüsün tam olarak nasıl bulaştığını anlamıyor olmak, bazı hatalı davranışlara ve algılara sebep olabiliyor. Bu nedenle, öncelikle bu hastalığın nasıl bulaştığına yönelik bilgilerimizi netleştirmekte fayda var.

Ana Bulaşma Yolu: Damlacık Yolu

Virüsün, "damlacık yolu" olarak tanımladığımız bir bulaşma yolu var: 1-2 metreden (3-6 adımdan) daha yakın mesafede, hasta veya enfekte olmuş bir kişinin, boğaz, burun salgılarının yüzümüze, yani boğaz, burun veya gözlerimize ulaşması ile hastalanma riski doğuyor. Bir diğer deyişle, virüsü taşıyan damlacıkların bir şekilde göz, burun veya ağzımızın içindeki mukozaya ulaşması gerekiyor.

Bu bulaşma, en yaygın olarak konuşma, hapşırma veya öksürme sırasında gerçekleşiyor. Çünkü bu davranışlar sırasında ağzımızdan istemsiz olarak damlacıklar etrafa saçılıyor. Ancak bu damlacıklar normalde havada asılı kalamıyorlar. Havadan daha ağır olan damlacıklar, kütleçekim etkisi altında yere düşüyor ve yüzeylere yapışıyor. Sonrasında siz bu yüzeylere elinizle dokunup, sonra da elinizi ağzınıza, burnunuza ve gözünüze dokundurduğunuzda, o damlacığı ve içindeki virüsleri kendinize bulaştırmış oluyorsunuz. Yani kendi kendinizi enfekte etmiş oluyorsunuz.

Bu, hastalığın ana bulaşma mekanizması. Gerçekten de, bir hasta ile, hiçbir önlem almadan, doğrudan veya yakın temas ile etkileşen veya onlara bakım veren kişilerde hastalığa yakalanma riski %70 civarındadır!

The Sun

İkincil Atak Hızı: Etrafınıza Ne Hızda Bulaşıyor?

Belli bir zaman aralığında ortaya çıkan yeni vakalara birincil atak hızı adını veriyoruz. Ancak semptomatik (yani hastalık belirtilerini gösteren) bir hasta, iletişim halinde olduğu diğer insanlara da bu hastalığı bulaştırabiliyor. Buna, ikincil atak hızı diyoruz. Bu etrafa bulaştırma hızı, ülkelerin yaşam biçimlerine ve alınan önlemlere göre farklılıklar gösteriyor.

İzah edelim: Çin’den gelen raporlara göre, ikincil atak hızı %1-5 dolaylarındaydı. Örneğin karantina altındaki cruise gemisindeki insanların %2'sinde enfeksiyon gelişti. Amerika’dan yapılan bir çalışmaya göre ikincil enfeksiyon oranı %0.45 civarındaydı. Ancak aile içerisindeki atak hızının neredeyse %15 olduğunu görüyoruz.  

Dahası, asemptomatik (yani virüsü taşıyıp da, hastalık belirtilerini göstermeyen, belirtisiz) kişiler de bulaşmada rol oynayabiliyor. Bulaşmada bu kişilerin ne kadar rol oynadığını serolojik testler ile yapılacak çalışmalar açığa kavuşturacak. Şu ana kadar elde edilen verilere bakarsak, salgının ilk dönemlerinde 1 kişinin ortalama 2.5-3 kişiye hastalığı bulaştırabildiğini biliyoruz.

Virüsün bulaşma hızının en yüksek olduğu dönemin, hastalık belirtilerinin başladığı ilk birkaç gün olduğu düşünülüyor; ancak bunu destekleyecek kanıt şimdilik yetersiz.

Virüs, hastalık belirtileri ortadan kalktıktan sonra bile kanda ve dışkıda bulanabiliyor; fakat bulaşabilme özelliğini bir hafta içinde yitirdiği için, normal şartlar altında dışkı yoluyla bulaşın şimdilik olmadığı düşünülüyor.

Aerosol Yoluyla Çevre Bulaşının Ne Düzeyde Olduğu Belli Değil!

Çevre bulaşının, damlacık yolu ile bulaşan etkenlerde önemli bir yol olduğu bilinmekte ancak ne kadar etkili olduğu bilinmemektedir. Tüm bu deneyler ve bulgular, çeşitli olasılıklarda en yüksek önlemleri alabilmek için veri sağlamaktadır. 

Enfekte yüzeylerden ellere yeni koronavirüsün ne ölçüde, ne kadar sürede, ne kadar etkin bulaştığına ilişkin bir veri yoktur.

Ancak Avustralya’da yapılan çalışmalar, ellerimizi günde ortalama 23 kez yüzümüze, ağzımıza, burun ve gözlerimize götürdüğümüzü göstermektedir. Bu da ellerin, dış yüzeyler ile burun-boğaz ilişkimizi kurma potansiyelini ve temel bulaş yollarından en önemlisi olduğunu göstermektedir.

Vox

Bulaşma Mekanizmasını Etkileyen Faktörler Neler?

New England Journal of Medicine dergisinde 17 Mart 2020'de yayınlanan bir çalışmada, hastane içinde bulaşma yollarını farklılaştıran dinamikler incelendi. Çalışmada, SARS-CoV-2 ile eski korona virüs olan SARS –CoV-1'in yüzeylerdeki dayanıklılığı, 10 değişik deneysel ortamda karşılaştırmalı olarak test edildi.

Deneylerden biri, hastanede yapılan bronkoskopi ve entübasyon gibi işlemlere benzer şekilde, virüs partikülleri havaya saçılarak yapıldı. Ayrıca plastik, paslanmaz çelik, bakır, mukavva gibi değişik yüzeylerde, ne kadar süre ile kalabileceği bakıldı. Bu süreler, çok kontrollü laboratuvar şartlarında, virüs için en ideal nem ve ısı koşulları ayarlanarak ölçüldü.

Bu çalışmanın sonuçları, virüsün aerosol haline getirildiğinde (deneysel olarak küçük partiküllere ayrılması) havada 3 saat kalabildiğini gösteriyor. Fakat bu çalışmanın sonucu normal şartlarda virüsün havada aerosol halinde süzüldüğünü ve havada kaldığını göstermiyor. Bu sonuçlar, bronkoskopi koşullarını gösteriyor.

Hastane Çalışanları Dikkatli Olmalı!

Bir diğer deyişle, bu makalenin bulguları genel halk ile ilgili değil, hastane çalışanları ile ilgili. Hastanelerde çalışanlar, üst/alt solunum yolu girişimsel işlemleri yaparken bu bulguları dikkate almalı ve tedbirli olup N95 maske takmalıdır. Sağlık çalışanlarının virüsü havaya saçacak veya saçabilecek tüm işlem ve olasılıklarda, böyle bir bulaş ihtimali olduğunu hatırlaması gerekmektedir. Bu, özellikle de enfekte olmuş kişilerden, asemptomatik (belirtisiz) dönemde örnek alırken çok önemlidir.

Wired

Virüs, Yüzeylerde Ne Süreyle Kalıyor?

Aynı çalışmada, virüsün farklı yüzeylerde ne süreyle kalabildiğine dair bulgular da mevcut. Bununla ilgili kapsamlı bir yazımızı buradan okuyabilirsiniz. Ancak özetle:

• Mukavvada 24 saat,
• Bakırda 4 saat,
• Plastikte 72 saat,
• Çelik yüzeylerde 72 saat süreyle varlığını koruyabiliyor.

Tüm bu yüzeylerdeki süreler, SARS-CoV-1 ile aynıdır. Ancak şu iyi anlaşılmalı: Burada belirlenmiş olan süreler, en küçük virüs dozunun en son ölçülebildiği saatlerdir. Yani yine, çok kontrollü laboratuvar şartları altında ölçülebilen maksimum sürelerdir. Bu bulgular, virüsün hastanede yayılma dinamikleri ve süper-yayıcılara bağlı bazı olayları açıklamamızı sağlayabilir.

Virüsün bulaştığı yüzeyde ne kadar kalacağını başlangıçtaki virüs miktarı, ortamın ısı ve nemi gibi faktörler belirlemektedir. Eski koronavirüsler için yapılan deneylerde, örneğin cerrahi eldivende çok yüksek dozda virüs bulaşmışken bile 21^oC'de 8 saatten kısa süre kalırken, silikon lastiklerde bu süre 21^oC'de 5 gün olarak belirtilmiştir.

Yüksek düzeyde bulaşma ihtimali olan, hastane, yaşlı bakım evleri gibi ortamlarda, enfekte materyalin uzun süre kalma ihtimali artar. Kurumaya, havalanmaya, güneşe açık ortamlarda bulunma ihtimali azalır.

İnsanda endemik olan yani soğuk algınlığından sorumlu koronavirüsler ile yapılmış olup şu an salgından sorumlu olan koronavirüs ile benzerlik kurulmak üzere kurgulanmış, meta-analiz adını verdiğimiz, ilgili konuda yapılmış yayınlar taranarak yapılan bir başka çalışmaya göre, insan koronavirüslerinin metal, plastik ve cam yüzeylerde, oda ısısında 2 saatten 9 güne kadar kalabildiği; ancak dezenfektanlar ile kolaylıkla inaktive edildiği gösterilmiştir. Yine hatırlanmalıdır ki bu süreler virüsün kendisi değil, bulaşıcı olmayan kalıntıları için geçerli olan sürelerdir ve yine laboratuvar şartlarında ölçülmektedir.

Ayrıca, yapılan çalışmalarda, ortam nemliliğinin düşüp, bulunan ortamın kuruması halinde de virüsün hemen inaktive olduğu gösterilmiştir. Çünkü SARS-CoV-2 gibi zarflı RNA virüsleri, genel olarak kurudukları veya güneş ışığına maruz kaldıkları açık ortamlarda dayanıksızdır. Kolayca parçalanarak yok olurlar.

Nasıl ve Ne Sıklıkta Dezenfekte Etmelisiniz?

Kontrolsüz ortamlarda, yani günlük yaşantımızda bu yüzeylere temas ettikten sonra el yıkamak haricinde özel olarak bir şey yapmanıza gerek yoktur. Ayrıca ortak kullanılan yüzeylerde, özellikle de bu malzemeler kullanım öncesi ve sonrasında dezenfekte edilerek temizlenmelidir.

Agora Bilim Pazarı

Hayatın İpuçları Zor Konuların Yalın Anlatımı

“Arkadaşlarım bilirler, birçok ‘Murat’ vardır muhatap oldukları; eş, baba, dayı, delikanlı, idareci/amir, sanayici, Türk vb. gibi… Hatta bunların dahi değişik tipleri vardır; cesur, atak, yerine göre vurdumduymaz, yerine göre sarkastik özellikleri olan… Sanki siz öyle değil misiniz?”

Bu kitapta Murat Ülker’i Yıldız Holding çatısı altında, babası Sabri Ülker’in açtığı yoldan ilerleyerek ve onun ilkelerine sadık kalarak, 4 kıtada 4 milyardan fazla tüketici nüfusunun yaşadığı alanda faaliyet gösteren ve 65 binden fazla çalışanı olan global bir şirkete dönüştüren başarılı iş insanı Murat Ülker’in, yöneticilikten kurumsal iletişim ve pazarlamaya, bilim ve teknolojiden sağlık ve beslenmeye kadar çeşitli alanlardaki görüşlerini okuyacaksınız.

Devamını Göster

₺155.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Bu dezenfektasyonu %62-71 etanol (kolonya dahil, alkol), %0.5 hidrojen peroksid veya %0.1 sodyum hipoklorid (çamaşır suyu) ile yapabilirsiniz. Bunların sadece 1 dakikada virüse etki ettiği gösterilmiştir. Klorheksidin ve benzalkonyum klorür gibi dezenfektanlar ise daha az etkili bulunmuştur. 

Yüzey temizliğinde %70 alkol veya ev tipi çamaşır suyu kullanılmalıdır. Ev tipi çamaşır suyu; 1 galon (3.783 Lt) suya 1/3 kapak veya 5 yemek kaşığı veya litre başı 4 yemek kaşığı çamaşır suyu ile hazırlanan temizlik sıvısının 1 dakika süre ile uygulanması yeterli olacaktır.

Ne sıklıkta sorusunun cevabı ise, amacımız bulaşmış yüzeylerdeki virüs yükünü azaltmak olduğundan, temizleyeceğimiz yüzey ve yüzeyin ne kadar ortak kullanıldığı, yüzeyin hava ve güneş ile ne kadar temas ettiği ilişkilidir.

Maske Takmalı mısınız?

Yapılan çalışmalar, hastadan örnek alımı sırasında ve riskli işlemler sırasında N95 gibi koruyucu filtreli maskelerin ve önlemlere uyumun önemini ortaya koymaktadır.

Wuhan’da, karantinadaki hastaya yaklaşırken, N95 maske + dezenfeksiyon +el yıkama yapan, Enfeksiyon ve Göğüs ve Yoğun Bakım Uzmanlarında hiç enfeksiyon görülmezken, bu kurallara uyum göstermeyen bazı cerrahi branşlarda enfeksiyon görülmüş ve riskin 4.65 kat arttığı gösterilmiştir. 

Bunun yanında Çin'de COVID-19 pozitif olan 72 sağlık çalışanına baktığımızda, yoğun bakım gibi ünitelerde çalışanların N95 maske taksalar dahi el yıkama oranı düşük olan sağlık çalışanlarında bulaşın 2 kat arttığı gösterilmiştir. Yine bu araştırmada, sağlık çalışanları arasında bile en fazla enfekte olma yollarından birisinin kontamine eller olduğunu görüyoruz. Bu da yeni koronavirüsün temelde damlacık yolu ile bulasan bir virüs olduğunu gösteriyor. 

Washington Post

Ayrıca, bu iki çalışmada da enfeksiyon riskinin erkek doktorlarda yüksek olduğu da gösterilmiştir.

Singapur’da yapılan bir çalışmada, hastaların hastayken yattıkları odalarındaki yüzeylerden, havadan ve odaya giren doktorlardan 2 hafta boyunca alınan alınan örneklere göre; 

• Hava örnekleri negatif,
• Temizlik öncesi havalandırma fanları, tuvalet kenarları, kapı kolları gibi örnekler pozitif,
• Temizlik sonrası odadaki tüm yüzeylerden alınan tüm örnekler negatif,
• Hekimlerin giysilerinden alınan örnekler arasında, ayakkabı yüzeyi dışındaki tüm giysi örnekleri negatif bulunmuştur.

Eski koronavirüsler üzerinde yapılan çalışmada, bu virüsün giysilerde kalabilme süresinin ortam, bulaşma miktarı ve ısı gibi faktörlere bağlı olarak 5 dakika ila 3 gün arasında değiştiği bulunmuştur.

Bu çalışmalara göre, kuruma ve havalandırma ile virüs kısa sürede etkisiz hale gelmektedir.

Sonuç

SARS-CoV-2'ye dair bugüne kadar öğrendiklerimizden yola çıkarak, şu sonuçlara varmamız mümkündür:

• Hasta odaları gi̇bi̇ çok enfekte ortamlarda bi̇le dezenfeksi̇yon çok etki̇li̇di̇r.
• Odaların sık havalandırılması çok önemli̇di̇r.
• Pandemi̇ yapan vi̇rüsleri̇n, etki̇n ve yüksek bulaşma potansi̇yeli̇ taşıdığı unutulmamalıdır. 
• El yıkama ve yüzey temi̇zli̇ği̇, i̇hmal edi̇lmeksi̇zi̇n ve ti̇ti̇zli̇kle tekrarlanmalıdır.
• En önemli̇ bulaşma i̇nsan-i̇nsan temasıdır.
• Hasta ki̇şi̇leri̇n veya belirtiler ile karanti̇naya alınan ki̇şi̇leri̇n başkalarına bulaştırmamak amacıyla maske takmaları gerekli̇di̇r.