Sosyal Mesafelendirme ve Eğriyi Bastır Hareketi: Salgınlar Sırasında İzolasyon Neden Önemlidir?

SARS-CoV-2 salgını büyük bir hızla devam ederken, Dünya çapında birçok etkinlik ve festival, katılımcılarının sağlığını ve genel halk sağlığını gerekçe gösterek iptal kararları almaya başladı. Örneğin Dünya'nın en büyük festivallerinden biri olan ve haftalar boyu süren South by Southwest (SXSW) festivali, 34 yıllık tarihinde ilk defa yapılmama kararı aldı.

Bu tür bir karar, neredeyse yarım milyar dolarlık bir etkinliğin ortadan kalkması, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin ihtiyaç duyduğu yıllık cirolarını çıkaramaması, garsonlardan sahne görevlilerine kadar sayısız düşük gelirli çalışanın ay sonunu (ve hatta yıl sonunu) getirememesi gibi büyük ekonomik zararları olan bir karar.

Sadece SXSW de değil! Akademik konferanslardan Google ve Facebook gibi teknoloji devlerinin yıllık konferanslarına kadar, çalıştaylardan konserlere kadar, olimpiyatlardan eğitim kurumlarının etkinliklerine kadar sayısız dev etkinlik salgınlar gerekçesiyle iptal edildi veya iptal edilme ihtimali üzerinde duruluyor. Tam bir listeye buradan erişebilirsiniz.

Peki neden? Bu gerçekten önemli mi, yoksa "anlamsız bir ihtiyattan" mı ibaret?

Bu soruların cevabını öğrenmek için iki kritik grafiğe bakabiliriz: Birisi tarihsel bir gerçeği gösteriyor, diğeriyse teorik bir gerçeği.

İki Şehrin Salgın Hikayesi: Erken Önlem Almak Neden Önemli

İlkiyle başlayalım:

PNAS

Bu ilk grafikte, 1918 İspanyol Gribi (H1N1) Salgını sırasında festival ve toplantıları iptal eden St. Louis (kesintili çizgi) ile etmeyen Philadelphia (düz çizgi) şehirleri arasındaki ölüm oranları farkı görülüyor. Grafik, 1913-1917 yılları arasına ait temel (bazal) ölüm oranlarına ek ölümleri gösteriyor; bu nedenle düşeyde grafik 0'dan başlıyor.

Philadelphia'daki ilk grip vakaları 17 Eylül 1918 tarihinde raporlandı. Ancak yetkililer, bu durumun önemini görmezden geldiler ve şehir üzerindeki etkisinin çok olmayacağını iddia ettiler. Daha fenası, 28 Eylül 1918'de şehir genelinde düzenlenecek olan ve on binlerce insanın katılacağı 1. Dünya Savaşı Geçit Töreni etkinliğini iptal etmeyi reddettiler ve salgına müthiş miktarda hız katmış oldular.

Etkinlikten sonraki 72 saat içinde Philadelphia'da bulunan 31 hastanenin tamamı dolup taştı, 5 Ekim 1918 günü biten hafta boyunca şehirde 2600 kişi hayatını kaybetti, sonraki 1 hafta içinde bu sayı 4500'e fırladı. İşin kötü tarafı, şehrin doktorlarının büyük bir kısmı askere çağrılmıştı ve şehir, böylesi bir salgına hazır değildi. Vakalar giderek artmaya başladığında, nihayet 3 Ekim 1918 tarihinde okulları kapattılar ve halk toplanmalarını engellediler.

Öte yandan ilk vakaların 5 Ekim 1918'de görülmeye başladığı St. Louis kentinde yetkililer hemen (7 Ekim'de) yaygın önlemler almayı seçtiler, sosyal mesafelendirme uygulamalarını teşvik etmeye başladılar.

İki şehrin tepki süreleri arasındaki fark yaklaşık 14 gündü. Philadelphia'nın bu 14 günlük gecikmesi, İspanyol Gribi salgınının vaka sayısının 2'ye katlanma süresinin (İng: "doubling time") 3-5 katına denk gelmekteydi. Bu, kabaca şu anlama geliyor: 14 günlük zaman diliminin başında 1000 ölüm varsa, H1N1'in ikiye katlanma süresi çerçevesinde, 14 günlük sürenin sonunda 8.000-32.000 ölüm olması bekleniyordu.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Gerçekten de sonuçlar yıkıcı oldu: Philadelphia tepki gösterene kadar salgın önlenebilir boyutun çok üzerine çıkmıştı. Hastaneler yeterli kapasiteye sahip olamadıklarından, ölüm oranları da çok daha yüksek oldu: Her 100.000 vakadan 257'si hayatını kaybetti; toplam ek ölüm oranları 100.000'de 719 seviyelerine ulaştı. Öte yandan hemen önlem alan St. Louis'te ölüm oranları 100.000'de 31 civarında kaldı ve toplam ölüm oranları 100.000'de 347'yi aşmadı.

Aynı zamanda yapılan araştırmada, sadece bu iki örneğin ötesinde toplamda 17 şehirde uygulanan 19 farklı ilaç-harici salgın önlemini inceledi ve salgınlar sırasında erken önlem alan şehirlerin ortalamada %50 daha az ölümle salgınları atlattığını gösterdi. Dahası, bu şehirlerde salgınların yükselme hızı da daha yavaştı.

Dolayısıyla bu, salgının kontrolden çıkma ihtimali ilk belirdiği anda önlem almanın ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Alınması gereken önlemlerin başlıcaları arasında şunlar bulunuyor:

• Okulların kapatılması,
• Sinema ve tiyatro salonlarının kapatılması,
• Kilise ve cami gibi toplanma yerlerinin kapatılması,
• Dans salonlarının kapatılması,
• Diğer toplanma alanlarının kapatılması,
• Hastalığın halka yaygın olarak tanıtılması,
• Toplanmaların ve toplantıların yasaklanması,
• Vakaların yalıtılması,
• Cenaze törenlerinin yasaklanması.

Teorik Bir Gerçek: Kapasite, Sınırlıdır!

Peki bu durum neden böyle? Çünkü her ülkenin, her şehrin, her hastanenin belli bir kapasitesi vardır. Bu kapasite, çoğu durumda salgın ihtimaline göre değil, normal hasta yüküne göre belirlenir; çünkü ekonomik olanı budur. Ancak normal hasta yükü, salgınlar sırasında yükün çok ama çok altında olabilir. Dahası, elde bulundurulan hastane personeli ve hastane ekipmanı da, yıkılmış bir barajdan akan sular gibi gelen salgın hastalarına yetişmek için yeterli olmayabilir.

Ancak... Bu kısıtlı imkanlar, salgının tüm etkisini geniş bir zamana yaymanız halinde halen etkili bir şekilde kullanılabilir ve her hastaya ihtiyaç duyduğu hizmet sağlanabilir. Böylece salgının yayılmasının önüne geçilebildiği gibi, ölüm oranları da son derece düşük tutulabilir. Bunu, aşağıdaki grafikten inceleyebiliriz:

Drew A. Harris

Grafikten de görebileceğiniz gibi, sağlık sistemi kapasitesi sabittir ve kolay kolay (hele ki kısa sürede) değişemez. Koruyu önlemlerin erken alınması salgını tamamen durduramayabilir; ancak en azından salgının ortaya çıkma süresini daha geniş bir süreye yayar. Bu sayede tepe noktası (yani salgının en kötü olduğu birkaç gün), sağlık sistemi kapasitesinin üzerinde yaşanmamış olur. Bunun bir benzerini The Economist dergisinin aşağıdaki grafiğinde görmek mümkün:

Rosamund Pearce (The Economist)

Elbette bu grafiği ve sonucu etkileyebilecek çok sayıda faktör var: Ülkenin ekonomik gücü, coğrafyası, yönetim biçimi, "erken" kavramının nasıl tanımlandığı ve daha nicesi... Ancak teorik olarak bu konuyu anlayabilirsek; erken önlem almanın değerini de çok daha iyi anlayabiliriz.