Aşağı Burunlu Maymunlar (Catarrhini)

Tanım ve Genel Bilgiler

Yeni Dünya maymunları (Platyrrhini) kardeş taksonudur. En önemli özellikleri burun deliklerinin aşağı doğru olmasıdır. Babunların, makakların, mandrillerin, kolobus ve proboscis maymunlarının bulunduğu Eski Dünya maymunları (Cercopithecoidea) ile insansı maymunlar (Hominoidea) birlikte bu küçük takımı oluştururlar. Eski Dünya maymunlarının burunları basık değildir ve dardır. Burun açıklıkları ise aşağı bakar. Taksonomik sınıflandırmada bu anatomik özellik baz alınır. Ayrıca Yeni Dünya maymunlarından farklı olarak prehensil adı verilen kavrayıcı bir uzun benzeri kuyruğa değil, kısa ve güçsüz bir kuyruğa sahiptirler. Bu tip maymunlarda 3 renkli (trikromatik) görüş bulunmaktadır. Eski Dünya maymunlarının 8 adet premolar dişi bulunmaktadır. Basık tırnak yatakları ve tübüler kulak kemikleri bulunur. 12 değil, 8 premolar dişleri vardır. Çoğu türde cinsel dimorfizm diye tanımlanan cinsiyetler arası dış görünüş farklılığı bulunur. Modern insan (Homo sapiens) dışında kavrayıcı ayaklara sahiptirler.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Yeni Dünya Platyrrhini ve Eski Dünya Catarrhini arasındaki ayrım, burun deliklerine göre yapılır. Yeni Dünya maymunları ile ayrılmaları yaklaşık 35 milyon yıl önce yaşanmıştır. Catarrhini içerisinde Cercopithecoidea ve Hominoidae ailesinin ayrılması ise 25 milyon yıl önceye uzanır. Büyük insansı maymunlardan gibonların ayrılması ise 15-19 milyon yıl önceye gider. Her ne kadar ayrılmaları 30 küsür milyon yıl önceyi bulsa da, Avrasya'da Catarrhini üyelerinin görülmesi 17 milyon yıl öncede başlar.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Bilimsel metodu geliştiren Homo sapiens dışınıda Afrika ve Asya'da dağılım gösterirler.

Davranış ve Etoloji

Kimi ağaçlar üzerinde yaşarken (arboreal), tamamen karada yaşayan (terrestial) türler de bulunmaktadır. Ağaçlar üzerinde yaşayan türlerin baş parmakları, ağaçlara asılı kalmaya elverişli bir biçimde evrimleşmiştir. Diürnal (gündüzcül) yaşam tarzları vardır. Çoğu sosyal gruplar halinde yaşar.

Diyet ve Metabolizma

Çoğu hem etçil hem otçuldur (hepçil) ancak genel olarak yeşillik ile beslenmeyi tercih ederler. Aralarında vejetaryen olan türler de bulunur.

Etimoloji

Antik Yunanca platu- "düz", rhin- ise "burun" demektir. Düz burunlu anlamına gelen Platyrrhini kullanılır. Burun delikleri yanlara ve dışa bakar. Antik Yunanca cata- "aşağı", rhin- ise "burun" anlamına gelir. Bu da aşağı burunlular anlamında kullanılır. Çünkü burun delikleri aşağı doğru bakar.