İkincil Ağızlılar (Deuterostomia)

Tanım ve Genel Bilgiler

Bir denizanasından veya Knidliler'den daha gelişmiş olan bütün hayvanlar iki büyük gruba ayrılırlar: Birincil ağızlılar (Protostoma) ve İkincil ağızlılar (Deuterostoma). İnsanları da içinde barındıran Kordalılar (Chordata), ikincil ağızlıdır.

İkincil Ağızlılar, bu tuhaf isimlerini gelişim sırasında gastrülasyon evresinde oluşan blastoporun özelleşmesi boyunca, ağızlarının anüslerinden sonra ("ikinci sırada") oluşmasından almaktadırlar. Kardeş klad olan Prostostomlar, yani birincil ağızlılarda ise ağız önce, anüs sonra oluşur. Hem birincil, hem ikincil ağızlılarda sperm ve yumurtanın birleşmesinden oluşan zigot, öncelikle blastula adı verilen içi boş bir hücre yumağına gelişir. İkincil ağızlılarda ilkin hücre bölünmeleri, hücre kutup eksenine paralel veya dik şekilde oluşabilir. Buna radyal yarık (İng: radial cleavage) adı verilir. Birçok ikincil ağızlılarda "belirsiz yarık" (İng: indeterminate cleaveage) isimli bir diğer durum görülür: Yanigelişen embriyonun hücrelerinin "kaderi" (neye dönüşecekleri), ebeveyn hücreler tarafından belirlenmez. Dolayısıyla ilk birkaç bölünme sırasındaki hücreler birbirinden ayrıştırılacak olursa, her biri eksiksiz birer larva üretebilir.

İkincil ağızlılarda ayrıca mezoderm, sölom adı verilen boşluklu yapıyı oluşturur. Buna enterosölom denir ve bu nedenle ikincil ağızlılara kimi zaman "Enterosölomlular" da dendiği görülür.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Günümüzden 555 milyon yıl kadar önce yaşamış olan Kimberella cinsi, birincil ağızlıdır. Dolayısıyla birincil ağızlılar ile ikincil ağızlılar arasındaki ayrım bundan önce olmuş olmalıdır. Yapılan araştırmalar, bu evrimsel ayrımın en az 558 milyon yıl önce olduğunu; dolayısıyla Kambriyen Patlaması'nın yaşandığı 541 milyon yıl öncesinden çok daha önce bu ayrımın çoktan yaşandığını göstermektedir. Bugüne kadar keşfedilen en eski ikincil ağızlı, günümüzden 540 milyon yıl kadar önce yaşamış olan Saccorhytus coronarius türüdür. Yapılan incelemeler, bu türün bugüne kadar keşfedilmiş bütün ikincil ağızlıların (dolayısıyla insanların da) doğrudan atası olduğunu göstermektedir.

Etimoloji

Taksonun adı, Antik Yunan'da "ikinci ağız" anlamına gelmektedir.