Çarkıfelek (Passiflora)
- Bilimsel Adı Passiflora
- Halk Arasındaki Türkçe Adı ÇarkıfelekAlternatif: Fırıldak Çiçeği, Saat Çiçeği
- Üst Alan (Superdomain) Neomura
- Tip (Type) Ökaryotlar (Eukaryota)
- Alem (Kingdom) Bitkiler (Plantae)
- Üst Alan (Superdomain) Yeşil Bitkiler (Streptophyta)
- Klad Karasal Bitkiler (Embryophyta)
- Klad Polysporangiophyta (Polysporangiophyta)
- Üst Bölük (Superdivision) Damarlı Bitkiler (Tracheophyta)
- Klad Tohumlu Bitkiler (Spermatophyta)
- Klad Kapalı Tohumlu Bitkiler (Angiospermae)
- Klad Çok Çenekli Bitkiler (Eudicotidae)
- Klad Superrosids (Superrosids)
- Klad Rosidler (Rosids)
- Takım (Order) Malpighiales (Malpighiales)
- Aile (Family) Passifloraceae
- Cins (Genus) Çarkıfelek (Passiflora)
- Bu içerik, Evrim Ağacı'nın tür gözlemleri ve türlere dair bilgileri barındıran Yaşam Ağacı projesinin bir parçası olarak hazırlanmıştır.
- Gözlem Ekle
Çarkıfelek veya çarkıfelek sarmaşığı olarak da bilinen Passiflora, Passifloraceae familyasının tip cinsi olan yaklaşık 550 tür çiçekli bitkiden oluşan bir cinstir. Çoğunlukla dal taşıyan sarmaşıklardır; ancak bazıları çalı veya ağaçtır. Odunsu ya da otsu olabilirler. Çarkıfelek çiçekleri kendine özgü bir taç ile düzenli ve genellikle gösterişli çiçekler üretir. P. xiikzodz örneğinde olduğu gibi sekize varan sayıda koronal seriye sahip olabilirler. Çiçek pentamerözdür ve çok sayıda tohumu olan, olgunlaşmamış bir meyveye dönüşür.
Evrimsel Tarih ve Taksonomi
Her bitki gibi Passiflora da özellikle arılarla çok yakından ilişkili bir karşılıklı evrimin ürünüdür. Arılar haricinde sinekkuşlarının bol bulunduğu bölgelerde yaşayan Passiflora'da, bu kuşlar tarafından tozlaştırılmak üzere özel adaptasyonlar evrimleşmiştir. İlginç bir şekilde Sarı Çarkıfelek'in polenleri, sıradışı bir arı türü olan Anthemurgus passiflorae tarafından tüketilmektedir. Bu bağlamda bitkilerle hayvanlar arasındaki güçlü karşılıklı evrimsel sürecin her zaman tozlaşma/nektar ekseninde olmadığı, kimi zaman bitkilerin (veya hayvanların) doğrudan besin kaynağı olarak kullanıldığı görülmektedir.
Passiflora, hem Passifloraceae familyasının hem de Passifloreae oymağının tür bakımından en zengin cinsidir. 550'den fazla türle, türlerin ilişkilerini temsil etmek için kapsamlı bir infragenerik rütbe hiyerarşisi gereklidir. Passiflora'nın infragenerik sınıflandırması sadece yaygın olarak kullanılan alt cins, bölüm ve seri sıralamalarını değil, aynı zamanda üst bölüm sıralamasını da kullanır.
Passiflora'nın günümüzde kabul gören 4 alt cinsi vardır:
- Astrophea (Amerika kıtası, ~60 tür): Basit, loblu olmayan yapraklara sahip ağaçlar ve çalılar
- Passiflora (Amerika, ~250 tür): Büyük çiçekli ve ayrıntılı taç yapraklı odunsu sarmaşıklar
- Deidamioides (Amerika, 13 tür): Odunsu veya otsu sarmaşıklar
- Decaloba (Amerika, Asya ve Avustralasya, ~230 tür): Avuç içi damarlı yaprakları olan otsu sarmaşıklar
Ekolojik Dağılım ve Habitat
Passiflora, Afrika haricindeki tüm tropik bölgelerde bulunur. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde Ohio, California, Florida gibi eyaletlerde, Güney Amerika'da, Çin'de, Yeni Gine'de, Avusturalya'da ve Yeni Zelanda'da rastlamak mümkündür.
Ekoloji
Çarkıfelek çiçekleri biyotik tozlaşma için uyarlanmış çiçek yapılarına sahiptir. Passiflora'nın tozlayıcıları arasında bombus arıları, marangoz arılar (örneğin Xylocopa sonorina), eşek arıları, yarasalar ve sinek kuşları (özellikle Phaethornis gibi hermitler) bulunur; diğer türlerin bir kısmıysa kendi kendine tozlaşma yeteneğine sahiptir. Passiflora genellikle yüksek düzeyde tozlayıcı özgüllüğü sergiler, bu da cins boyunca sık sık birlikte evrime yol açmıştır. Kılıç gagalı sinek kuşu (Ensifera ensifera) dikkate değer bir örnektir: Son derece uzun gagasıyla Tacsonia, And Dağları'nda yaşayan Passiflora türlerinin tek tozlaştırıcısıdır.
Passiflora yaprakları da bir dizi Lepidoptera türünün larvaları tarafından yenir. Özellikle Heliconiini oymağından birçok kelebek türünün hedefinde Passiflora yaprakları vardır. Passiflora'da görülebilen birçok savunma adaptasyonu arasında çeşitli yaprak şekilleri (kimliklerini gizlemeye yardımcı olan), renkli yumrular (kelebek yumurtalarını taklit eden ve Heliconianları görünüşte kalabalık bir yaprağa yumurtlamaktan caydırabilen), çiçek dışı nektarlar, trikomlar, alacalılık ve kimyasal savunmalar yer alır. Kelebeklerde bulunan adaptasyonlarla bir arada düşünüldüğünde bu adaptasyonlar, karşılıklı evrim teorisinin temellerini atmıştır.
İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar
Passiflora, tıbbi anlamda insanların yoğun olarak kullandığı bitkilerden biridir. Doğadaki türlerinin haricinde binlerce çaprazlama ürünü elde edilmiştir. Yani insanlar Evrim Mekanizmaları'ndan yapay seçilimi kullanarak sayısız Passiflora türü yaratmışlardır.
Eski zamanlarda bitkiden yapılan çaylar uykusuzluk, histeri ve epilepsiyi tedavi etmeye çalışmada kullanılmaktaydı. Günümüzde ise bu bitkiyi ünlü yapan, anti-depresan etkili ilaçların içerisinde kullanılmasıdır. Ayrıca yapılan çalışmalar anksiyete bozukluğunda da faydalı olabildiğini göstermektedir. Tüm bu iyileştirici etkiler, bitkinin yaşadığı bölgede kullandığı kimyasallarla bünyesinde barındırdıklarının yapay olarak üretilecek ilaçların bir kısmındaki kimyasalları içeriyor olmasından kaynaklanmaktadır.
Etimoloji
Passiflora bitkisinin adı, Türkçede, değirmen çarkını andıran çiçeklerinden dolayı "çarkıfelek" (veya "feleğin çarkı") olarak bilinmektedir. Ayrıca bitkinin biçiminden ötürü "saat çiçeği" veya "fırıldak çiçeği" olarak da anılmıştır.
Bu isimlendirme, sadece Türkçeye özgü değildir: Passiflora, İsrail'de "saat çiçeği" (İbr: "שעונית") ve Yunanistan'da "saat bitkisi" (Yun: "ρολογιά") olarak bilinir; Japonya'da da "tokeisō" (Jap: "時計草", yani "saat bitkisi") olarak bilinir. Hawaii dilinde "lilikoʻi" olarak adlandırılırlar; burada "lī", ayakkabı bağı gibi kumaşı birbirine bağlamak için kullanılan bir iptir ve "liko", "yaprak çıkarmak" anlamına gelir.
İngilizcede "passionflower" olarak bilinen çarkıfelek çiçeğinin adında geçen "passion" sözcüğü, günümüzdeki anlamından ziyade, Hıristiyan teolojisinde geçen "İsa'nın acısına" atıfta bulunmaktadır. Tutku kelimesi Latince passio'dan gelir ve bu sözcük, "acı çekmek" anlamına gelmektedir. 15. ve 16. yüzyıllarda İspanyol Hıristiyan misyonerler, bu bitkinin kendine özgü fiziksel yapılarını, özellikle de çeşitli çiçek kısımlarının sayılarını İsa'nın son günlerinin ve özellikle de çarmıha gerilişinin sembolleri olarak benimsemişlerdir. Buna göre:
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
- Yaprakların sivri uçları Kutsal Mızrağı temsil etmek üzere kullanılmıştır.
- Dallar, İsa'nın kırbaçlanmasında kullanılan kırbaçları temsil eder.
- On taç ve çanak yaprağı, on sadık havariyi temsil eder (İsa'yı üç kez inkâr eden Aziz Petrus ve ona ihanet eden Yahuda İskariyot hariç).
- Çiçeğin yüzden fazla olabilen ve çiçekten çiçeğe değişen radyal filamentleri dikenli tacı temsil eder.
- Kadeh şeklindeki yumurtalık ile haznesi, Kutsal Kase'yi temsil eder.
- Üç stigma üç çiviyi, bunların altındaki beş anter ise beş çekiç ya da beş yarayı (dördü çivi, biri mızrak) temsil eder.
- Birçok türün çiçeklerinin mavi ve beyaz renkleri Cennet ve Saflığı temsil eder.
- Ayrıca çiçek üç gün boyunca açıktır ve İsa'nın üç yıllık hizmetini sembolize eder.
Çiçeğe 15. yüzyıldan beri Avrupa'da bu sembolizmle ilgili isimler verilmiştir. İspanya'da "espina de Cristo" (Tür: "İsa'nın dikeni") olarak bilinir. Daha eski Cermen isimleri arasında "Christus-Krone" (Tür: "İsa'nın tacı"), "Christus-Strauss" (Tür: "İsa'nın buketi"), "Dorn-Krone (Tür: "dikenli taç"), "Jesus-Lijden" (Tür: "İsa'nın acısı"), "Marter" (Tür: "acı") veya "Muttergottes-Stern" (Tür: "Tanrı'nın Annesinin yıldızı") bulunmaktadır.
Hindistan'da Bhagwan Krishna'ya benzeyen koyu mor mavi rengi nedeniyle "Krishnakamala" olarak bilinir.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 8
- 3
- 2
- 2
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- P. R. Ehrlich, et al. (2006). Butterflies And Plants: A Study In Coevolution. Oxford University Press (OUP), sf: 586. doi: 10.2307/2406212. | Arşiv Bağlantısı
- W. W. Benson, et al. (2006). Coevolution Of Plants And Herbivores: Passion Flower Butterflies. Oxford University Press (OUP), sf: 659. doi: 10.2307/2407076. | Arşiv Bağlantısı
- É. C. P. D. Castro, et al. (2017). The Arms Race Between Heliconiine Butterflies And Passiflora Plants – New Insights On An Ancient Subject. Wiley, sf: 555-573. doi: 10.1111/brv.12357. | Arşiv Bağlantısı
- S. E. Krosnick, et al. (2013). New Insights Into The Evolution Of Passiflora Subgenus Decaloba (Passifloraceae): Phylogenetic Relationships And Morphological Synapomorphies. American Society of Plant Taxonomists, sf: 692-713. doi: 10.1600/036364413X670359. | Arşiv Bağlantısı
- R. Nitin, et al. (2018). Larval Host Plants Of The Butterflies Of The Western Ghats, India. Journal of Threatened Taxa, sf: 11495-11550. doi: 10.11609/jott.3104.10.4.11495-11550. | Arşiv Bağlantısı
- R. J. Knight, et al. (1995). `Byron Beauty', An Ornamental Passion Vine For The Temperate Zone. HortScience, sf: 1112-1112. doi: 10.21273/HORTSCI.30.5.1112. | Arşiv Bağlantısı
- R. W. Neck. (1976). Lepidoptera Foodplant Records From Texas. The Journal of Research on the Lepidoptera, sf: 75-82. doi: 10.5962/p.333709. | Arşiv Bağlantısı
- S. Abrahamczyk, et al. (2014). Escape From Extreme Specialization: Passionflowers, Bats And The Sword-Billed Hummingbird. The Royal Society, sf: 20140888. doi: 10.1098/rspb.2014.0888. | Arşiv Bağlantısı
- R. M. Merrill, et al. (2013). Ecological And Genetic Factors Influencing The Transition Between Host‐Use Strategies In Sympatric Heliconius Butterflies. Oxford University Press (OUP), sf: 1959-1967. doi: 10.1111/jeb.12194. | Arşiv Bağlantısı
- S. E. Krosnick, et al. (2009). Taxonomic Revision Of Passiflora Subgenus Tetrapathea Including The Monotypic Genera Hollrungia And Tetrapathea (Passifloraceae), And A New Species Of Passiflora. American Society of Plant Taxonomists, sf: 375-385. doi: 10.1600/036364409788606343. | Arşiv Bağlantısı
- A. K. Hansen, et al. (2006). Phylogenetic Relationships And Chromosome Number Evolution In Passiflora. American Society of Plant Taxonomists, sf: 138-150. doi: 10.1600/036364406775971769. | Arşiv Bağlantısı
- D. H. Chitwood, et al. (2017). Divergent Leaf Shapes Among Passiflora Species Arise From A Shared Juvenile Morphology. Wiley. doi: 10.1002/pld3.28. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 24/12/2024 21:43:32 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/629
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.