Gümüş Kural: Akıllı Olmak, Haklı Olmaktan Daha İyidir!

İnsanlar çoğu zaman, yapabilecekleri doğru şeyi yapmaktan çok, haklı olduklarını kanıtlamaya ya da bir şeyi yapmaya hakları olduğu için yapmaya daha çok önem verirler. Örneğin, herhangi bir yararı olmamasına ve yalnızca partnerini kışkırtmasına rağmen, birinin bir tartışma sırasında partnerinin yaptığı önemsiz bir hatayı belirttiği anda meydana gelebilir.

Bu sorunlu zihniyet, daha az etkili iletişim ve artan kişilerarası çatışmalar gibi birçok soruna neden olabilir. Bu nedenle zihniyeti ve ondan nasıl kaçınabileceğinizi anlamak önemlidir. Bu makalede, akıllı olmak ve haklı olmak arasındaki fark hakkında daha fazla bilgi edinecek ve bu bilgiyi pratikte nasıl kullanabileceğinizi göreceksiniz. Ayrıca buna "gümüş kural" dememizin nedeni, altın kuralın daha yaygın bilinen bir başka ilkeye atfedilmiş olmasıdır.

Akıllı Olmak ve Haklı Olmak Arasındaki Fark

Akıllı olmakla haklı olmak arasındaki farkı anlamak için, öncelikle bu terimlerin bu makale bağlamında ne anlama geldiğini anlamak gerekir:

• Akıllı olmak, ideal şeyi yapmak anlamına gelir (yani en iyi sonuca yol açacağını düşündüğünüz şeyi). Örneğin, partneriniz bir hata yaptıysa, akıllı olmak, hatayı belirtmeden (belirtmeyi isteseniz bile) ona yardım etmeyi içerebilir. Çünkü bunu yapmanın gereksiz bir tartışmadan kaçınmaya yardımcı olacağını ve partnerinizin, hatalarını içselleştirmesini daha olası hale getireceğini biliyorsunuz.
• Haklı olmak, bir şeyi haklı olduğunuzu kanıtladığı için veya yapmaya hakkınız olduğu için yapmak anlamına gelir. Örneğin, partneriniz bir hata yaptıysa bunun sadece gereksiz bir tartışmaya yol açacağını ve aynı zamanda hatalarını içselleştirme olasılığını azaltacağını bilseniz bile, haklı olmak ona "Sana söylemiştim." demeyi içerebilir.

Buna göre, mevcut bağlamda akıllı olmakla haklı olmak arasındaki fark, akıllı olmanın bir durumda yapabileceğiniz en iyi şeyi yapmayı içermesi, haklı olmanın ise, bir şeyi haklı olduğunuzu kanıtladığı veya yapmaya hakkınız olduğunu kanıtladığı için yapmanızı içermesidir.

Aşağıdakiler bu konuda önemli uyarılardır:

• Bu bağlamda "haklı" olmak, ahlaki açıdan doğru olanı yapmak değildir. Ahlaksız davranışları bile içerebilir (Örneğin, sadece haklı olduğunuzu kanıtlamak için başkalarına gereksiz zarar veren bir şey söylemek).
• "Akıllı" olmak, en iyi hareket tarzı olduğunu düşündüğünüz şeyi seçmekle ilgilidir. Bu, yapmayı seçtiğiniz şeyin mutlaka sizin için mevcut olan en iyi hareket tarzı olduğu anlamına gelmez.
• "Akıllı" olduğunuzda en iyi hareket tarzını oluşturan şey, hedefleriniz ve değerleriniz gibi faktörlere bağlıdır. Örneğin, yapılacak en iyi şeyin büyük bir bedel ödemek pahasına bir başkasına yardım etmek olduğuna karar verebilirsiniz, çünkü bu sizin ahlaki değerlerinize bağlı kalmanızı sağlayan şeydir (bkz: "altın kural").
• Akıllı olmak, haklı olduğunuzu göstermeyi içerebilir. Örneğin, bir münazarada akıllıca olan şey, eğer seyircileri duruşunuzu desteklemeye ikna etmenin en iyi yoluysa haklı olduğunuzu göstermek mantıklıdır. Soru, neden haklı olduğunuzu göstermeye çalıştığınızdır. Bunun en iyi sonuca yol açacağına inandığınız için mi (çünkü akıllı olmayı önceliyorsunuz), yoksa haklı olduğunuzu kanıtlamak istediğiniz için mi (çünkü haklı olmayı önceliyorsunuz)?
• Akıllı olmak, haklı olduğunuzu göstermenin en iyi yolunu bulmayı içerebilir. Örneğin, akıllı olmak, birinin hatasını işaret ederek ondan ders çıkarmayı ve bunu, haklı olduğunuzu kanıtlama konusunda sizi daha iyi hissettirecek şekilde değil, öğrenmelerine yardımcı olacak şekilde yapmaya öncelik vermeyi içerebilir. Yani, akıllı olmak sadece ne yaptığınızla değil, aynı zamanda nasıl yaptığınızla da alakalıdır.

Not: "Akıllı olmak, haklı olmaktan iyidir." özdeyişi daha özlü olarak "Haklı olma, akıllı ol." olarak da formüle edilebilir. Benzer şekilde formüle edilmiş bir İbrani atasözünün birebir çevirisidir ("עדיף להיות חכם מלהיות צודק" ve "אל תהיה צודק; תהיה חכם").

Haklı Olmak Yerine Akıllı Olmanın Örnekleri

Aşağıdaki örnekler, insanların haklı olmak yerine akıllı olmaya odaklanarak fayda sağlayabileceği durumları göstermektedir:

• Birisi son derece duygusal bir olayı ifade ederken (örneğin, yaşadıkları acılar) küçük bir dilbilgisi hatası yaparsa, genellikle hatayı görmezden gelmek, onu belirtmekten daha iyidir.
• Birisi zararsız bir plasebodan yararlanıyorsa ve bunun sebebi, onun bir plasebo olduğunun farkında değilse, ondan yararlanmaya devam edebilmeleri için genellikle onlara bunun bir plasebo olduğunu söylememek daha iyidir.
• Birisi bir forumda saçma sapan şeyler söylüyorsa genellikle anlamsız bir tartışmaya sürüklenmek yerine onları görmezden gelmek daha iyidir.
• İnsanları bir şeye ikna etmeye çalışan bir aktivistseniz, duruşunuzu onları kışkırtacak ve sizi görmezden gelmesine neden olacak şekilde değil, onları dinlemeye teşvik edecek şekilde sunmak genellikle daha iyidir.
• Bir yolu geçmek üzereyseniz, yaralanma veya ölüm riskinizi azaltmak için yol hakkınız olsa bile trafiği kontrol etmek genellikle daha iyidir.

Akıllı Olmak Neden Haklı Olmaktan Daha İyidir?

Akıllı olmak, en iyi sonuca götüreceğini düşündüğünüz şeyi yapmakla ilgili olduğundan, temel avantajı, genellikle hedeflerinize ulaşmanıza yardımcı olmasıdır. Bu hedefler, daha ikna edici olmayı, daha iyi kişilerarası ilişkilere sahip olmayı ve tartışmalarınızı seçerek değerli kaynakları (zaman, çaba vs.) korumayı içerebilir.

Ayrıca, akıllı olmanın çoğu zaman dolaylı faydaları olabilir. Örneğin, dürtüsel olarak hareket etmek yerine durumlar üzerinde düşünmeyi öğrenmeyi, en uygun hareket tarzını seçerek -daha kolay değil- kendi kendini kontrol etmeyi öğrenmeyi ve başkalarının sizi daha yetkin olarak algılamasını sağlamayı içerebilir.

Akıllı Olduğunuzdan Nasıl Emin Olursunuz?

Akıllı olduğunuzdan emin olmanın anahtarı kendinize harekete geçmeden önce veya hareket esnasında şu soruyu sormaktır: Şu anda yapabileceğim en iyi şey bu mu? Eylemlerinizin yapılabilecek en iyi eylemler arasında olmadığını fark ederseniz davranışınızı buna göre değiştirmelisiniz.

Bu soruyu göz önünde tutarken, mevcut eylemleri ve bunlarla ilişkili sonuçları açıkça belirlemek ve bu sonuçların genel hedeflerinizle nasıl uyumlu olduğunu düşünmek yardımcı olabilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Haklı olmaktansa akıllı olmaya öncelik vermekte zorlanıyorsanız, aklınızda tutabileceğiniz bazı şeyler şunlardır:

• Bir şeyi yapabiliyor olmanız veya yapmaya hakkınız olması, yapmanız gerektiği anlamına gelmez.
• Akıllı olmaya, haklı olmaya öncelik vermemekten en çok zarar görecek olan genellikle sizsiniz.
• Haklı olma arzusu genellikle güvensizlik veya ego gibi sorunlar tarafından yönlendirilir. Akıllı olmak genellikle daha zordur ve durumlar üzerinde dikkatlice düşünerek özdenetim yapmanızı gerektirir.
• Ne yapacağınıza karar verirken, bir arkadaşınızın sizin durumunuzda olsaydı ona ne tavsiyede bulunacağınızı düşünmek psikolojik bir mesafe yaratmaya yardımcı olabilir.

Son olarak, tüm bunlar, haklı olmayı umursamamanız gerektiği anlamına gelmez. Bunun yerine, öncelikle haklı olma arzusuna dayanarak değil, mümkün olan en iyi sonuçlara yol açması beklenecek şekilde hareket etmeniz gerektiği anlamına gelir. Bunu önceliklerinizi belirleyerek yapmalısınız.

Özet ve Sonuçlar

• Mevcut bağlamda, akıllı olmak, bir durumda yapabileceğiniz en iyi şeyi yapmayı içerirken; haklı olmak, bir şeyi haklı olduğunuzu kanıtladığı veya yapmaya hakkınız olduğu için yapmayı içerir.
• Örneğin, eşiniz bir hata yaptıysa akıllı olmak, onu içselleştirmeye teşvik edecek bir şekilde hatalarıyla başa çıkmasına yardımcı olmayı içerebilirken, haklı olmak gereksiz yere “Sana söylemiştim.” demeyi içerebilir.
• Hedeflerinize ulaşmak, daha ikna edici olmak, daha iyi kişilerarası ilişkilere sahip olmak ve anlık hareket etmek yerine durumlar üzerinde düşünmeyi öğrenmek de dahil olmak üzere, haklı olmaktan ziyade akıllı olmanın çeşitli potansiyel avantajları vardır.
• Harekete geçmeden önce veya hareket esnasında akıllı olduğunuzdan emin olmanın anahtarı kendinize şu soruyu sormaktır: Şu anda yapabileceğim en iyi şey bu mu?
• Bu, haklı olmayı umursamamanız gerektiği anlamına gelmez. Bunun yerine, önceliklerinize göre belirlendiği şekilde, mümkün olan en iyi sonuçlara yol açması beklenen bir şekilde hareket etmeniz gerektiği anlamına gelir.