Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Reçeteli Ağrı Kesicilerden Bağımlılığa: Opioidler Neden Bağımlılığa Neden Oluyor?

6 dakika
20,025
Reçeteli Ağrı Kesicilerden Bağımlılığa: Opioidler Neden Bağımlılığa Neden Oluyor? Pixabay
İlaçlar
Tüm Reklamları Kapat

Opioidler, gelincikgiller familyasındaki Papaver somniferum bitkisinden elde edilir.[1] Bu bitki aynı zamanda "haşhaş" olarak da adlandırılır. İngilizcede "opiate" kelimesi haşhaş bitkisinden doğal olarak elde edilen ilaçlar için kullanılırken, "opioid" kelimesi sentetik ya da yarı sentetik olanlar için kullanılır; ancak bu iki kelime bazen birbirleri yerine kullanılabilmektedir. Bu yazıda karışıklık olmaması açısından yalnızca afyon türevi ilaçların yaygın adı olan "opioid" kelimesi kullanılmıştır.

Tarih boyunca çeşitli nedenlerle tüketilen bu bitkinin günümüzdeki ana kullanım alanı ağrı kesicilerdir. Opioidler, aynı zamanda "narkotik analjezikler" olarak da adlandırılır. "Analjezik" kelimesi, "ağrı kesici" anlamına gelir. Opioidler, çok güçlü ağrı kesici etkiye sahiptir; bu nedenle orta ve yüksek şiddetteki ağrı sıkıntısı ile başvuran hastalara reçete edilir. Reçeteli kullanımı dışında, yarattığı "rahatlatıcı" ve "mutluluk verici" etkiler nedeniyle uyuşturucu madde olarak sıklıkla kullanılmaktadır. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde "opioid epidemisi" olarak tanımlanan bu yüksek miktardaki yasadışı kullanım, doz aşımıyla beraber ölüme kadar gidebilen ciddi sıkıntılara sebebiyet vermektedir.

Opioid sınıfındaki ağrı kesiciler, reçetesiz satılan (İng: "over-the-counter") ağrı kesicilerle karıştırılmamalıdır. Yaygın olarak bilinen opioidlere örnek olarak morfin, eroin, fentanil, kodein, oksikodon, tramadol ve methadon verilebilir. Methadon ayrıca morfin ve eroin gibi daha ağır ilaçlara bağımlılığın tedavisinde de kullanılmaktadır. ABD ve Kanada başta olmak üzere bazı ülkelerde, daha ekonomik olduğu için son zamanlarda kullanımı oldukça artan fentanil, oldukça tehlikeli olmalarıyla bilinen morfin ve eroin gibi uyuşturucu maddelerden onlarca kat daha güçlüdür. Fentanilin ölümcüllüğü, son yıllardaki raporlarda da kendini göstermektedir. Fentanil kullanımının yarattığı etkiler, opioidlerin kontrolsüz tüketiminin neden olduğu sorunlara ışık tutmaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Narkotik Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı 2020 yılı analiz raporunda, Türkiye'de en çok kullanılan opioid sınıfı uyuşturucu eroindir.[2]

Flickr

Opioidlerin Hücresel Reseptörlerle İlişkisi

1970 dolaylarında opioid reseptörleri keşfedildi ve bunları kodlayan genler klonlandı. Bu reseptörler "mu", "delta" ve "kappa" olarak bilinirler.

Bünyemizde, opioid reseptörleri ile etkileşen bazı peptitler (protein yapılı maddeler) vardır. Vücudun kendi hücrelerinde ürettiği maddeler "endojen" olarak adlandırılır. Opioid reseptörlere bağlanan endojenlere endorfin, dinorfin, enkefalin örnek verilebilir. Opioid içeren ilaçlar opioid reseptörlerinde agonist olarak davranırlar; yani asıl bağlanması gereken endojenlerin yerine geçer, bağlanmalarını engellerler.

Mu Reseptörleri

Mu reseptörlerinin aktivasyonu sonucu:

Tüm Reklamları Kapat

  • Adenil siklaz enzimi baskılanır. Adenil siklaz enzimi, enerji kaynağı olan ATP molekülünden siklik AMP (cAMP) üretir. Siklik AMP'ler hücre içi iletişimde rol alırlar.
  • Voltaja duyarlı kalsiyum kanalları kapanır.
  • Potasyum kanalları açılır, hücre zarında hiperpolarizasyon görülür. Hiperpolarizasyon durumunda hücre zarı aşırı miktarda negatif yüklenir.

Bütün bu hücresel olayların sonucu nöronlar arası iletişim aksar ve nörotransmitter madde (nöronlar arası kimyasal iletişimi sağlayan kimyasal maddeler) salınımı baskılanır.

Mu reseptörlerinin aktivasyonu, dokulardan beyne giden ağrı yolaklarını baskılamış olur. Opioidlerin mu reseptörlerindeki agonist davranışları, tüketimden sonra gelen neşe ve haz hissini açıklamaktadır. Mu reseptörü uyarılmasının ayrıca sedasyon, solunum güçlüğü ve konstipasyon (kabızlık) gibi başka etkileri de vardır.

Pixabay

Delta ve Kappa Opioid Reseptörleri

Delta ve kappa reseptörleri de mu reseptörleri gibi ağrı yolaklarında bulunur. Bu reseptörlerin uyarılması analjezik etki yaratır. Ayrıca opioidlerin yan etkileri de delta ve kappa reseptörleriyle ilişkilendirilmiştir.

Örneğin oksikodon adlı opioid ilacın analjezik etkileri, kappa reseptöründen kaynaklanmaktadır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Diğer Reseptörler ve Opioidler

Vücudumuzda, opioid reseptörleri dışında birçok başka reseptör bulunur. Bazı opioid analjezikleri, opioid reseptörleri dışındaki reseptörlere de bağlanır. Bu durum bazen tedavi edici etkiye sahip olur ama bazen de istenmeyen sonuçlar doğurur.

Örneğin tramadol adlı madde, serotonin ve noradrenalin geri emilimini baskılar ve böylece ağrıyı engeller; ancak serotonin miktarını arttıran başka ilaçlarla beraber alındığında, serotonin sendromu (beyinde normal değerden fazla serotonin bulunması) ya da doz aşımı gerçekleşebilir.

Pixabay

Opioidlerin İnsan Vücudundaki Etkileri

Tolerans ve Yokluk Sendromu

Opioidler bireyde toleransa sebep olabilir ve sürekli kullanım sonrası aniden bırakıldığında ciddi bir yoksunluk sendromu görülebilir. Tolerans ve yoksunluk, mu reseptörüne bağlanan ilaçları kullanan her bireyde beklenen yanıtlardır.

Bununla birlikte tedavi bitiminde ilaçtan kontrollü bir biçimde uzaklaşmak yoksunluk yanıtını kontrol edebilmeyi sağlar.

Opioid Metabolizması

Opioidler genellikle karaciğerde metabolize olur. Karaciğerde gerçekleşen yıkım sonrası inaktif ve aktif metabolitler (metabolik aktivite sonrası ortaya çıkan maddeler) oluşur.

Asıl madde kimyasal yıkıma uğradıktan sonra ortaya çıkan maddelerin farmasötik (ilaç nitelikli) etkileri bulunuyorsa, bu maddeler aktif metabolit olarak adlandırılır. Eğer yıkım sonucu ortaya çıkan maddeler farmasötik etki göstermiyorsa inaktif metabolit olarak adlandırılır ve genellikle böbrekler tarafından atılır.

Tüm Reklamları Kapat

Örnek olarak methadon ve fentanil inaktiftir, yani metabolizma bu maddeleri tamamen yıkabilir. Karaciğer bozukluğu olan bireylerde fentanil ve methadon gibi maddeler metabolize edilemez ve bu maddeler vücutta stabil bir miktarda kalır. Ağır derecede böbrek yetmezliği olan bireylerde boşaltım sıkıntısı bulunur ve bu nedenle tamamen inaktif birimlere ayrıldığı için, ağrı kesici olarak fentanil tercih edilir.

Kodein, morfin ve tramadol aktif metabolitlerdir. Tramadolün metabolitlerinden bazıları asıl maddeden daha etkindir.

Genetik Etmenler

Vücudumuzun ilaçlara olan tepkileri, genlerimizle yakından ilişkilidir. Bunun sebebi ilaçları ve içlerindeki kimyasalları işleyen ve metabolize eden çoğu molekülün protein yapıda olmasıdır. Bildiğimiz üzere, hücrelerimizde sentezlediğimiz neredeyse her proteinin kaynağı genetik materyaldir.

Tüm Reklamları Kapat

Genetik materyal, bireylerin kullandığı ilaçlara verdikleri tepkileri açıklayabilecek yegane kaynaktır. Araştırmalar sonucu, bazı bireylerin kodeini morfine iyi metabolize edemedikleri ve ilaçtan yeterince verim alamadıkları ortaya çıkmıştır. Bu durum bireylerdeki genetik değişiklerden kaynaklanmaktadır. Ayrıca bazı bireyler de kodeini o kadar çok metabolize ederler ki zehirlenme yaşayabilirler. ABD'de, çocuklarda bademcik ameliyatı sonrası kodein kaynaklı ölümler, bu aşırı çalışan kodein metabolizması ile ilişkilendirilmektedir.

Flickr

Sonuç

Ağrı kesiciler, birçok insanın kronik ağrılardan kurtulmak için tek çaresidir. Onlarca analjezik madde bulunmakla beraber, ağır derecedeki ağrılar için belki de en çok opioidlere başvurulur. Bu ilaçlar hem çok büyük faydalar sağlarlar, hem de bağımlılık yapabilirler.

Günümüzün en büyük sıkıntılarından biri uyuşturucu bağımlılığıdır. Kimileri için bağımlılık reçeteli kullanım sonrası başlar, kimileri için ise yasal olmayan yollardan elde edilen narkotik maddeler bağımlılık kapısını açar. Her ne yoldan elde edilirse edilsinler, opioidler yani afyon türevi ilaçlar bağımlılık probleminin başrollerinden belki de en önemlileridir.

Getirileri fazla olmakla beraber, opioidlerin zararlı etkileri de göz ardı edilemez. Bu yazıda incelediğimiz hücreye bağlanma mekanizmaları ve vücudumuzdaki etkileri bize afyon türevi ilaçların bünyemizi ve hayatımızı nasıl etkilediğini gösterir. Bu mekanizmaları bilmek ve kullandığımız ilaçları tanımak bizi bağımlılıkla mücadelede bir adım öne geçirir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
28
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 11
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 7
  • Bilim Budur! 5
  • İnanılmaz 5
  • Merak Uyandırıcı! 5
  • Korkutucu! 3
  • Muhteşem! 2
  • Grrr... *@$# 1
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Sıkça Sorulan Sorular

Opioidler haşhaş bitkisinden elde edilen, ağrı kesici nitelikleri bulunan narkotik ilaçlardır.

Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 08/12/2024 00:05:17 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/11503

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Algı
Hominid
Evrim Tarihi
Malzeme
Ay Görevleri
İklim Değişikliği
Ornitoloji
Uygulama
Stephen Hawking
Periyodik Cetvel
Sinir Sistemi
Diş
Eşeyli Üreme
Küresel
Hidrotermal Baca
Büyük
Renk
Grip
Zehir
Asteroid
İnfografik
Sağlık Bilimleri
Aminoasit
Yemek
Doğa Yasası
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Z. Ağçuka, et al. Reçeteli Ağrı Kesicilerden Bağımlılığa: Opioidler Neden Bağımlılığa Neden Oluyor?. (23 Şubat 2022). Alındığı Tarih: 8 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/11503
Ağçuka, Z., Karagözoğlu, M. (2022, February 23). Reçeteli Ağrı Kesicilerden Bağımlılığa: Opioidler Neden Bağımlılığa Neden Oluyor?. Evrim Ağacı. Retrieved December 08, 2024. from https://evrimagaci.org/s/11503
Z. Ağçuka, et al. “Reçeteli Ağrı Kesicilerden Bağımlılığa: Opioidler Neden Bağımlılığa Neden Oluyor?.” Edited by Mert Karagözoğlu. Evrim Ağacı, 23 Feb. 2022, https://evrimagaci.org/s/11503.
Ağçuka, Zeynep. Karagözoğlu, Mert. “Reçeteli Ağrı Kesicilerden Bağımlılığa: Opioidler Neden Bağımlılığa Neden Oluyor?.” Edited by Mert Karagözoğlu. Evrim Ağacı, February 23, 2022. https://evrimagaci.org/s/11503.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close