Nöropeptitler: Evrimsel Sürecin Ortak Molekülleri, Duygu ve Düşüncelerimizi Mümkün Kılıyor!

Endişelendiğimizde kalp çarpıntılarını veya avuç içlerimizin terlediğini hepimiz deneyimlemişizdir. Peki, tüm bu hislerimizin deri/kabuk değiştiren böceklerle de bir ilgisi olduğunu biliyor muydunuz? Öncelikle bu bağlantının kilit terimi olan “nöropeptit”leri ve onların evrimsel süreçteki yerini açıklayalım.

Nöropeptitler, bütün hayvanların beyninde ve sinir sisteminde nöronların (sinir hücrelerinin) birbirleriyle iletişimini sağlayan ve böylelikle metabolizmada pek çok fizyolojik (işlevsel) düzenleme ve davranışı gerçekleştiren proteinlerdir. İnsanda endişe durumlarını denetleyen nöropeptitler ile böceklerde deri/kabuk değişimini sağlayan nöropeptitlerin ortak bir evrimsel geçmişi vardır. 

Derisi dikenli bir canlı olan denizkestanesi; meyve sineği veya böcekler gibi omurgasız türlere kıyasla insan gibi omurgalı türlere daha yakın bir akrabadır ve onun bu iki tür arasında bir “köprü” olması, ortak bir atadan gelen nöropeptit işleyişinin evrimi ile ilgili bize pek çok şey anlatır. Örneğin, denizkestanesinde bulunan NGFFFamid adlı bir nöropeptit türü, denizkestanesinin tüp biçimindeki ayakçıklarının açılıp kapanmasında rol oynar. NGFFFamid ile ortak bazı yapısal özelliklere sahip diğer nöropeptit türleri ise farklı canlılarda farklı fizyolojik değişimlere/davranışlara sebep olur. Örneğin, nöropeptit-S (NPS) insanlarda kaygı durumlarını denetlerken, CCAP adlı bir nöropeptit ise böceklerde ve diğer eklembacaklılarda deri/kabuk değişimini kontrol eder. 

İnsanın, denizkestanesinin ve böceklerin muhtemelen 600 milyon yılı aşkın bir süre önce yaşamış ortak atasından günümüze kadar, belli bir miktarda evrimleşmiş de olsa özüne dair izlerini koruyarak ulaşan bu kimyasalın vücudumuzda olduğunu bilmek gerçekten nefes kesici! Bu atadan gelen, birbiriyle tamamen alakasızmış gibi gözüken, aslında Evrim Ağacı’nın kalın dalları aracılığıyla birbirine bağlanan torunların genlerini ve proteinlerini incelemek, beynimizdeki önemli moleküllerin evrimsel geçmişi hakkında bize değerli bilgiler sunuyor.