Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Problem Çözme Nedir? Karşılaştığımız Problemleri Çözmek İçin Nasıl Düşünmemiz Gerekir?

6 dakika
12,246
Problem Çözme Nedir? Karşılaştığımız Problemleri Çözmek İçin Nasıl Düşünmemiz Gerekir? Unsplash
Podcast
12:31
İrem Öznur Kılıç
Seslendiren 9 Kasım 2021
Bionluk Logo sponsorluğunda seslendirildi.
43
  • İndir
  • Dış Sitelerde Paylaş
Tüm Reklamları Kapat

Üst düzey düşünme becerilerini; problem çözme, yaratıcı problem çözme, eleştirel düşünme, bilimsel yaratıcı düşünme, tümevarımsal ve tümdengelimsel mantıklı düşünme, karar verme, hata analizi yapma, araştırma, özetleme, üst-bilişsel düşünme ve yaratıcı düşünme olarak sıralamak mümkündür.[1]Maier, "üst düzey" düşünme becerilerini, öğrenilen ve tekrar edilen davranışlar yerine anlamlandırıcı ve üretici davranışlar sergileme olarak açıklamıştır.[2], [3] Brookhart ise, tüm üst düzey düşünme becerilerinin "üst" olarak derecelendirilebilmesi ve "iyi düşünce" olarak adlandırılabilmesi için bireyde bir anlamlandırma eyleminin gerçekleşiyor olması gerektiğini söylemektedir.[4] Lewis ve Smith, alt düzey ve üst düzey düşünme becerileri arasında sınıf ortamı, bireyin eğitim geçmişi, konunun gerektirdiği performans düzeyi gibi faktörler dayanarak ayrım yapılabileceğini; fakat bireyin davranışlarında iki düzey birlikte de bulunabileceğini vurgulamaktadır.[1]

Üst düzey düşünme becerilerinden önemlilerinden bir tanesi problem çözmedir. Problem çözmeyi anlamak için kendi hayatımıza, geçmiş tecrübelerimize kısa bir bakış atmamız işimizi kolaylaştırabilir. Bize sunulan, keşfettiğimiz ya da yarattığımız problemlerin arasında yaşamaktayız, çözerek, çözmeyi deneyerek ya da çözemeyerek bilgi dağarcığımıza problemleri farklı şekillerde kodlamaktayız. Bu problemleri çözerken onu farklı bir alana alır, çözme sürecinde alternatif durumları, düşünceleri irdeleyerek incelemeye başlarız. Bu alana "problem alanı" denmektedir. Bu alanı ilk kez Newell ve Simon tanımlamıştır.[5]

Problem Çözmenin Adımları

Peki problemi çözerken nasıl hareket ederiz? Problem çözme hayatın birçok farklı bölümünde yer aldığı için, çözümünde de birçok farklı çözüm yöntemi ve bireysel farklılıklara dayanan yaklaşımlar vardır. Fakat Jonassen'e göre problemleri çözerken,içinde bulunulan durum ile ulaşılmak istenen durum arasındaki farkı kapatarak ilerleriz.[6] Bu hedefe yönelik hareketler nasıl ilerler? Örneğin akademik ya da akademik olmayan problemlerin çözümünde genelde neden-sonuç analizi yapılarak ilerlenir. Neden-sonuç analizi sürükleyici, sürekli ve bir sonraki aşama için farklı bilgilerin, farklı kombinasyonlarla harekete geçmesiyle kurgulanır. Aşağıda bir örnek yer almaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Evrim hakkında bir kitaba ihtiyacım var, nereden almalıyım? Bir kitapçıda bulabilirim. En yakın kitapçı nerede? Haritaya bakmalıyım. Haritayı nerden bulacağım? Telefonda harita uygulaması vardı, onu açmalıyım. Kitapçıyı bu uygulamada bulabilmek için arama sekmesine ne yazmam gerekiyor? (...) Bulduğum sonuçlara göre bana yakında kitapçı yok. Çevrimiçi bir mağazadan sipariş verebilirim, böylelikle adresime gelebilir.

Bu basit döngü, problem çözücünün ulaşmak istediği noktayla bulunduğu noktayı sürekli ölçerek alt amaçlar üzerinden hedefine ulaşmaya çalıştığı bir süreç izler. Çoğu zaman hedefe odaklı ilerleyen çözüm, hedeften tamamen bağımsız alt amaçlar üzerinden gelişebilir. Problem çözme her zaman problemin bu şekilde açık bir durumdan yola çıkarak başlamaz. Bu döngüye giren bir problem çözücünün düşünceleri şu genel görünüşe göre şekillenir:[7], [8], [9]

  1. Problemi tanıma ya da tanımlama (Bir kitaba ihtiyacım var, bu kitabın evrim hakkında olması gerekiyor.)
  2. Problemi zihinsel olarak açıklama (Eğer bir kitaba ihtiyacım varsa, ona ulaşmak için harekete geçmeliyim.)
  3. Çözüm stratejisi geliştirme (Kitapçıdan veya çevrimiçi bir mağazadan alabilirim.)
  4. Problemle ilgili bilgileri organize etme (Kitaplar nerede satılır? Hangi yayınevleri daha iyi kitap basar, çevremdeki kitapçıların konumları vb.)
  5. Problemin çözümü için mental ve fiziki kaynakları işe koşma (Telefondan harita sekmesinden kitapçıları aratmak veya çevrimiçi kitapçıların internet sitelerine giriş yaparak arayacağım kitabı girmek)
  6. Sonuca yönelik ilerlemesinde durumunu kontrol edebilme (Doğru adrese mi gidiyorum? Bu çevrimiçi sitede ihtiyacım olan kitap var mı? Kitabı alabilmem için adresimi doğru girdim mi?)
  7. Çözümü tutarlılığı için değerlendirme (Başlangıçta bir kitaba ihtiyacım vardı, istediğim kitaba ulaşabildim mi?)

Bu aşamalar bazen farklı sırayla olabilir veya yer değiştirebilir. Problem çözücü esnek olmalıdır.[10]

Problem Çözmenin Üst Bileşenleri

Problem çözmenin üst bileşenleri ise Sternberg'e göre aşağıdaki gibi sıralanmıştır:[11]

  1. Problemin varlığını tanımak,
  2. Problemin doğasını açıklamak,
  3. Problemin çözümü için zihinsel ve fiziksel kaynakları işe koşmak,
  4. Problemle ilgili hangi bilgileri kullanacağına karar vermek,
  5. Problemin süreci için çözüm adımları oluşturmak,
  6. Problemi çözerken sürece içten ve dıştan bakabilmek,
  7. Problemin sonucunu değerlendirebilmek.

Bu üst bileşenlerin çizdiği şema bize daha anlaşılır bir problem çözme becerisi tanımı sağlamaktadır. Bireyler bu zihinsel süreçleri oluştururken farklı kaynaklardan faydalanır. Akademik bilgi geçmişi ve tecrübeler bunlardan iki tanesidir.

Tüm Reklamları Kapat

Problemlerin Tanımlanma Kalitesi

Problemleri çözmede izleyeceğimiz yollar (takip edeceğimiz süreçler), problemin doğasına göre değişiklik göstermektedir. Bu yaklaşımlardan yola çıkan yapılara baktığımızda karşımıza iyi tanımlanmış (İng: "well-defined") ya da iyi tanımlanmamış/muğlak (İng: "ill-defined") olarak keşfedilen, yaratılan ya da sunulan problemler çıkmaktadır.[6] Yukarda bahsedilen neden-sonuç analizi adımlarında olduğu gibi iyi tanımlanmış problemler alt amaçlara, daha küçük adımlara ayrılabilir (örneğin bir matematik sorusu gibi). İyi tanımlanmış problemlerin adımları net, içeriğindeki değişkenleri belirgin ve açıktır.

Süreci bu şekilde alt amaçlara ayırabilme seçeneği, iyi tanımlanmamış problemler için her zaman mevcut olmayabilir. Örneğin küresel ısınma problemini nasıl çözeceğiz? Bu problemin adımları (çözüm aşamaları) net değildir. İyi tanımlanmamış problemin açık olmayışı ve çözümünde izlenebilecek yolların farklılığı bu problemlerin karakteristik özellikleridir.

İyi tanımlanmış olsun veya olmasın problem çözüm süreci kişiden kişiye farklılaşmaktadır. Öyle ki kitap almak isteyen bir lise öğrencisi ile bir profesörün geçireceği zihinsel çözme süreçleri farklı olacaktır. Bu sürece sosyal kültürel veya tarihi birçok alt faktör etki edecektir. Aynı zamanda motivasyon, bilgi düzeyi, tecrübe gibi etkenler de olacaktır.

Problem Çözmeyle İlgili Kavramlar

Problem çözme ile ilgili bazı terimler vardır:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

  • Problemleri çözerken bazen çözdüğümüz eski problemlerin temel bilgilerinden yola çıkarak hareket ederiz. Problem hakkında ya da benzer bir problem hakkında daha önceden uygunluğunu bizim için ispatlanmış bir çözüm varsa bunu yeni probleme transfer etme eğiliminde oluruz. Buna analojik transfer adı verilir.
  • Bir diğer terim ıraksak düşünmedir. Bu terim konunun özünden ayrılmadan problem hakkında birbirinden farklı çözümler üretmeyi ifade eder.
  • Yakınsak düşünme elimizdeki problem hakkında farklı çözümleri, aralarından uygun bir tanesini seçinceye kadar azaltmaktır.
  • Kuluçka ise, problem çözümünde ani bir iç-görü oluşuncaya kadar problem çözümünün bilinçli olarak düşünülmediği (arka plana atıldığı) bir durumdur. Problem çözmeyi zorlaştıran bazı durumlar vardır.
  • Saplanma (fixation) farklı seçenekler düşünmeden bir şey hakkındaki düşünme şeklini değiştirmemektir.
  • İşleve takılma ise problem çözerken kullanılması mümkün bir seçeceğin, mevcut kullanımından farklı kullanmayı düşünmemektir. Örneğin sürekli kendiliğinden kapanan pencere açık durumda tutabilmek için bir çay kaşığı kullanabiliriz, fakat çay kaşığının işlevine takılırsak, bu seçeceği düşünemeyiz.

Problem Kategorileri

Problemleri, özelliklerine göre bazı sınıflara ayırabiliriz. Jonassen'in yaptığı problem sınıfları için verdiğimiz örnekler aşağıda yer almaktadır:[6]

  1. Mantıksal problemler: Bir çubuğa sıralanmış üç halkayı en az hamleyle, büyüklük sırasını değiştirmeden nasıl farklı bir çubuğa aktarabilirim?
  2. Algoritmik problemler: Pound ölçü birimini kilograma çevirmek.
  3. Hikaye problemleri: Farklı taşıtlar kullanılarak Ankara’dan Japonya’ya kaç farklı şekilde gidilebilir?
  4. Kural kullanılan problemler: Yaptığı satış başına belirli bir prim alan mağaza çalışanının ay sonu alacağı maaşına ek alacağı ücreti hesaplamak.
  5. Karar vermeyi gerektiren problemler: Hem yaz aylarında hem kış aylarında etkili ve verimli bir şekilde kullanılabilecek bir kamp çadırı satın almak.
  6. Sorun gidermeyi gerektiren problemler: "Bilgisayarın neden çalışmıyor?"
  7. Teşhis edici çözüm gerektiren problemler: Farklı kaynaklar kullanarak, olabildiğince kapsamlı, uygun ve en doğru şekilde vize ödevimi nasıl yaparım?
  8. Stratejik performans problemleri: Bir tiyatro oyunu yönetmek.
  9. Durum analizi gerektiren problemler: Psikolojinin alt dallarının yeniden düzenlenmesi gerekse hangi alt dallara ayrılabilir?
  10. Tasarım gerektiren problemler: Mantıksal bir bütünlük sağlayarak bir makale ortaya çıkarmak.
  11. İkilemler: "Mahkum ikilemi" (İng: "Prisoner’s dilemma") üzerine fikir yürütmek.
Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Özetini Oku
26
1
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 24
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 14
  • Umut Verici! 3
  • Muhteşem! 2
  • Bilim Budur! 2
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • Güldürdü 1
  • Korkutucu! 1
  • İnanılmaz 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • ^ a b A. Lewis, et al. (1993). Defining Higher Order Thinking. Theory Into Practice, sf: 131-137. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ N. R. F. Maier. (1933). An Aspect Of Human Reasoning. British Journal of Psychology, sf: 144-155. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ N. R. F. Maier. (1937). Reasoning In Rats And Human Beings. The Psychological Review, sf: 365-374. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ S. Brookhart. (2010). How To Assess Higher Order Thinking Skills In Your Classroom. Yayınevi: ASCD.
  • ^ A. Newell, et al. (1972). Human Problem Solving. Yayınevi: Englewood Cliffs.
  • ^ a b c D. H. Jonassen. (2000). Instructional Design Model For Well-Structured And Ill-Structured Problem-Solving Learning Outcomes. Educational Technology Research and Development, sf: 65-95. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ J. D. Bransford, et al. (1993). ). The Ideal Problem Solver: A Guide For Improving Thinking, Learning, And Creativity. Yayınevi: W. H. Freeman.
  • ^ J. R. Hayes. (1989). The Complete Problem Solver. Yayınevi: Erlbaum.
  • ^ R. J. Sternberg. (1986). Intelligence Applied? Understanding And Increasing Your Intellectual Skill. Yayınevi: Harcourt Brace Jovanovich.
  • ^ J. E. Pretz, et al. (Kitap bölümü, 2021). Recognizing, Defining And Representing Problems. doi: 10.1017/BC09780511615771.002. Not: In J. E. Davidson & Sternberg (Eds), The psychologt of problem solving solving (ss. 3-30)..
  • ^ R. J. Sternberg. (1985). Beyond Iq: A Triarchic Theory Of Human Intelligence. Yayınevi: Cambridge University Press.
  • Y. M. Heong, et al. (2013). The Level Of Marzano Higher Order Thinking Skills Among Technical Education Students. EJournal Publishing, sf: 121-125. doi: 10.7763/IJSSH.2011.V1.20. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 10/12/2024 23:01:33 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/11095

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Periyodik Tablo
Bilinç
Meteor
Organ
Venüs
Evrim Ağacı
Nüfus
Primatlar
Bilim
Tür
Gerçek
Evrimsel Psikoloji
Halk Sağlığı
Ağrı
Kontrol
Nöron Hücresi
Fizyoloji
Tıp
Zaman
Küresel İklim Değişimi
Coronavirus
Manyetik
Covid-19
Nadir
Bilim Tarihi
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
M. Bıçakçı, et al. Problem Çözme Nedir? Karşılaştığımız Problemleri Çözmek İçin Nasıl Düşünmemiz Gerekir?. (25 Ekim 2021). Alındığı Tarih: 10 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/11095
Bıçakçı, M., Bakırcı, Ç. M. (2021, October 25). Problem Çözme Nedir? Karşılaştığımız Problemleri Çözmek İçin Nasıl Düşünmemiz Gerekir?. Evrim Ağacı. Retrieved December 10, 2024. from https://evrimagaci.org/s/11095
M. Bıçakçı, et al. “Problem Çözme Nedir? Karşılaştığımız Problemleri Çözmek İçin Nasıl Düşünmemiz Gerekir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 25 Oct. 2021, https://evrimagaci.org/s/11095.
Bıçakçı, Mehmet. Bakırcı, Çağrı Mert. “Problem Çözme Nedir? Karşılaştığımız Problemleri Çözmek İçin Nasıl Düşünmemiz Gerekir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, October 25, 2021. https://evrimagaci.org/s/11095.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close