OGLE-2005-BLG-390Lb Nedir? Dondurucu Soğuklara Sahip Hoth Gezegeni Hakkında Neler Biliyoruz?
Star Wars Evrenindeki Hoth'a Benzeyen Karasal Bir Gezegen: Hakkında Neler Biliyoruz?
Astronomlar; uzay keşfine yönelik teknolojik imkanlar kolaylaştığından beri gözlerini, Dünya benzeri ilginç gezegenleri keşfetmek adına binlerce ışık yılı ötelere çevirmişlerdir. Onlarca yıldır devam eden bu arayışın sonuçları, teknolojik imkanlar geliştikçe hızla artmaktadır. Öyle ki 20 Eylül 2023 tarihi itibarıyla onaylanmış 5.523 Güneş Sistemi dışı gezegen kayıt altına alınmıştır.[1] Bu sayı zaman içerisinde, teknolojik gelişmeler ve bu alana yapılan ekonomik yatırımlar aracılığıyla artacaktır.
NASA'nın neden Güneş dışı gezegen arayışında olduğunu merak etmiş olabilirsiniz. Bunun elbette tek bir nedeni bulunmamaktadır. Bu nedenlerden bazıları; yaşamın oluşmasının koşullarını ve evrimini daha iyi anlamak, Dünya dışı yaşam bulmak, Dünya'ya benzer gezegenler keşfetmek, gezegenlerin oluşum evrelerini öğrenmek, eski dönem gezegenleri inceleyerek evrenin oluşum aşamalarını incelemektir.[2] Kısacası, bu arayış da tıpkı diğer bilimsel çalışmalar gibi kozmosu anlama isteğimizden kaynaklanmaktadır. Bu yüzden Güneş dışı gezegen arayışı ve buna ayırılan imkanlar, içinde bulunduğumuz evreni anlamamız açısından çok değerlidir.
Bu yazımızda şimdiye kadar keşfedilen, Güneş Sistemimizin nasıl oluştuğuna dair teorilerle uyumlu olan gezegenlerden birisini; OGLE-2005-BLG-390Lb'yi veya özellikleri Star Wars kurgusal evrenindeki "Hoth" gezegeninin karasal yapısına ve dondurucu özelliklerine benzemesinden ötürü bu ismi alan gezegenin keşfinden, fiziksel özelliklerinden ve bizim için öneminden bahsedeceğiz.[3], [4]
Gezegenin Keşfi
OGLE-2005-BLG-390Lb gezegeni, 25 Ocak 2006 tarihinde Şili'nin La Silla şehrindeki Avrupa Güney Gözlemevi'nin (ESO) Danimarka teleskobu kullanılarak tespit edildi. Bu teleskop, PLANET/RoboNET kütleçekimsel mikromercekleme projesindeki teleskop ağının bir parçasıydı. Takip verilerinin çoğu Perth Gözlemevi'ndeki teleskoptan toplandı.[3]
Kütleçekimsel mikromercekleme; uzak bir yıldızın ışığının, ön planda yer alan bir yıldızın kütleçekimsel alanı tarafından bükülmesi ve büyütülmesi sürecine verilen isimdir. Bu olgu, gözlemcinin perspektifine göre arka plandaki yıldızın parlaklığında belirgin bir artışa neden olabilir. Gezegenler gibi büyük kütleli cisimler de yıldızları çevrelerken bu tür bir mikromercekleme etkisine yol açabilir.
OGLE-2005-BLG-390Lb gezegeninin keşfi, bu mikromercekleme fenomeni üzerine yapılan dikkatli gözlemler sonucu yapılmıştır. Şili'deki ESO La Silla Gözlemevi'nde bulunan Danimarka teleskobu aracılığıyla yapılan gözlemler, OGLE-2005-BLG-390L yıldızının çevresinde dönen bu gezegenin mikromercekleme etkisini göstermiştir. PLANET ekibi, mikromercekleme olayının izini sürmek ve gezegenin kütlesini ve yıldızdan olan uzaklığını hesaplamak için yoğun bir analiz sürecine girişmiştir.
Keşfin Önemi
Bu gezegenin keşfi, astronomi tarihinde çok önemli bir yere sahiptir. Gezegen keşfedildiğinde, zamanının en küçük Güneş Sistemi dışı gezegeni olmuştur.[5] Gezegen hakkında keşfedilen ilk bilgiler; uzak bir yıldızın etrafında dönen, Dünya'dan daha büyük, karasal ve dondurucu iklimiyle soğuk bir gezegen olmasıdır.
Gezegenin Fiziksel Özellikleri
Gezegenin fiziksel özellikleri Dünya'ya oldukça benzemektedir. Nispeten soğuk ana yıldızı ve büyük yörüngesi, gezegenin yüzey sıcaklığının sıfırın altında 220 santigrat derece civarında olmasına neden olmaktadır. Bu da suyun sıvı olarak kalma olasılığının oldukça düşük olduğuna işaret etmektedir.
Gezegenin Kütlesi ve Yapısı
OGLE-2005-BLG-390Lb'nin kütlesi, tahmini olarak Dünya'nın kütlesinin beş katı kadardır. Güneş dışı gezegenlerin kütlesi, referans olması bakımından ya Jüpiter'in kütlesi ya da Dünya'nın kütlesi ile kıyaslanır. Jüpiter için bu ölçeğin sembolü "MJ", Dünya için bu ölçeğin sembolü "M⊕" veya "ME"dir. Gezegenin 0,018 MJ (Jüpiter kütlesi) veya 5.5(+5.5−2.7) M⊕ (Dünya kütlesi) kütlede olduğunu söyleyebiliriz.
Bu, gezegenin oldukça yoğun ve büyük bir kütleye sahip olduğunu göstermektedir. Bazı astronomlar; ince bir atmosfere sahip olan bu gezegenin, kayalık bir çekirdeğe sahip olabileceğini öne sürmüştür. Eğer bu varsayım doğruysa, gezegenin yüzeyinde sıvı veya gaz durumunda olan maddeler donmuş katı halde bulunacaktır. Bu maddelere su, amonyak, metan ve nitrojen örnek verilebilir. Bu da bu gezegende yaşam bulunmasını neredeyse imkânsız hale getirmektedir.[6]
OGLE 2005-BLG-390Lb, Jüpiter veya Satürn gibi büyük gaz devi gezegenlere benzememektedir. Çünkü çok fazla miktarda gaz bulundurabilecek kadar büyük değildir. Bunun yerine; tahmini 50-70 Kelvin (yani -223 ila -203 °C) arasındaki düşük yüzey sıcaklığı, buzlu bir yapısı olduğuna işaret etmektedir. Bu özellik gezegeni, Venüs veya Dünya gibi iç kayalık gezegenlerden ziyade buz devleri olarak bilinen Uranüs veya Neptün'ün çekirdeklerine benzetmektedir. Başka bir deyişle OGLE 2005-BLG-390Lb, Plüton'un daha büyük bir versiyonu olan soğuk ve buzlu bir gezegen olarak görülebilir.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Yüzey Sıcaklığı ve Atmosfer
Gezegenin yıldızına olan uzaklığı ve yıldızın düşük sıcaklığı, OGLE-2005-BLG-390Lb'nin olası yüzey sıcaklığının 50 K (-220 °C) civarında olduğunu göstermektedir. Bu da gezegeni, bilinen en soğuk gezegenlerden birisi yapmaktadır. Bu düşük sıcaklık eğer gezegen kayalıksa; yüzeyin su, amonyak, metan ve nitrojen gibi uçucu maddelerden oluşmasını mümkün kılar. Zira bu maddeler, bu sıcaklıkta katı haldedir.
Gezegenin Dünya gibi ince bir atmosfere sahip olması muhtemeldir, ancak kayalık yüzeyi muhtemelen donmuş okyanusların altına derin bir şekilde gömülüdür. Yani, gezegene buzla kaplanmış bir kaya parçası demek yerinde olacaktır. Bu durum da bize özellikle gaz gezegenlerin oluşum teorisi hakkında önemli ipuçları sunmaktadır.
Yörünge ve Konum
OGLE-2005-BLG-390Lb, yıldızına oldukça uzak bir mesafede döner. Bu dikkate değerdir; çünkü genellikle bu tür küçük gezegenler, yıldızlarına çok yakın tespit edilir. Gezegenin boyutu ve yörüngesi, sistemindeki yerini değiştirmeyecek bir boyut ve yörünge kombinasyonunu gösterir. Bu, gezegenin istikrarlı bir şekilde yıldızının çevresinde döndüğünü ve uzun vadeli evrimsel değişikliklere uğramadığını düşündürmektedir.
Kütle oranı ve yörünge uzaklığı gibi parametreler hesaba katılınca ortaya; yıldızından yaklaşık 2,1 astronomik birim (Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığının 2,1 katı) mesafe uzaklığındaki bir yörüngede, tam turunu 10 yıl civarında (yaklaşık 3500 gün) tamamladığı sonucu çıkmaktadır.[6], [7]
Gezegenin Yıldızı: OGLE-2005-BLG-390
Gezegenin yıldızı, Scorpius takımyıldızında bulunan ve yüksek ihtimalle kırmızı cüce olduğu düşünülen bir yıldızdır. Yıldızın kütlesinin 0,22 M☉ (0,22 Güneş kütlesi) ve spektral tip açısından M tipi olduğu düşünülmektedir.[8] Yarıçap konusunda net bir veri sunmasa da kırmızı cüce olduğu varsayılınca yıldızın yarıçapının 0,17 R☉ (0,17 Güneş yarıçapı) olması oldukça muhtemeldir. Yaşının yaklaşık 9,5 milyar yıl olduğu tahmin edilmektedir.[9]
Yıldızlardan gelen elektromanyetik radyasyon, spektral çizgilerle ayrıştırılarak analiz edilir. Bu spektral çizgiler, ışığın farklı dalga boylarındaki bileşenlerini temsil eder. Yıldızların spektrumu incelendiğinde; içerdikleri elementler, sıcaklık, yoğunluk ve hareketi hakkında bilgiler elde edilir. Mavi bir yıldız, yüksek sıcaklığa ve parlaklığa sahipken kırmızı bir yıldız daha düşük sıcaklıkta olabilir. Bu analizler, astronomlar için yıldızların özelliklerini anlamak ve evrendeki fiziksel süreçleri keşfetmek adına önemli bir kaynaktır.[5]
OGLE-2005-BLG-390 yıldızı da bu spektral analiz ile incelenmiştir ve yüksek ihtimalle kırmızı cüce olduğu sonucuna varılmıştır.
Gezegene "Hoth" İsminin Verilmesi
NASA gezegene, Star Wars (Tür: Yıldız Savaşları) serisinde bulunan "Hoth" isimli gezegene benzerliği nedeniyle bu ismi vermiştir. Star Wars serisinde Hoth; buzul, kayalık ve üzerinde akıllı yaşamın evrimleşmesinin mümkün olmadığı bir gezegendir. Gezegende, "wampa" ve "tauntaun" olarak bilinen gri kar kertenkeleleri gibi yalnızca birkaç tür yaşamaktadır.[10]
Gezegenin Keşfinin Bilimsel Açıdan Önemi
Gezegen, keşfedildiği tarihte en küçük Güneş Sistemi dışı gezegen ünvanını almıştır. Atmosfer ve iç yapı gibi özellikler bakımından Dünya'ya benzediği için keşfi önemli veri kaynağı sunan bir gezegendir.
Yazının başında bahsettiğimiz gibi bu tip gezegenlerin keşfi bize yalnızca basit bir veri kaynağı sunmaz. Diğer yıldızların yapısı ve oluşum süreçleri, Güneş Sistemi'ne benzer diğer sistemler ve bu sistemlerin yapıları, yörünge anomalileri, abiyogenez araştırmaları ve gezegenlerin oluşum süreçleri ile ilgili teoriler için bizlere pek çok veri sunmaktadır.
Örneğin, OGLE-2005-BLG-390Lb gezegeni keşfedildiği tarihte gaz gezegenlerin oluşum aşamaları ile ilgili teoriler hakkında önemli bir dayanak sunmuştur. Gaz gezegenlerin oluşumuyla ilgili öne sürülen teoriler genellikle bir iç kayalık çekirdeğin oluşmasıyla başlar. Bu çekirdek, etrafındaki gazları çekmek için yeterince güçlü bir kütleçekim alanına sahip olduğunda büyümeye başlar. Daha sonra, çevresindeki gazları kendi kütleçekim etkisiyle çeker ve biriktirir. Bu süreç sonucunda, gaz gezegenlerinin büyük atmosferleri oluşur.[11]
Yeni ve ilginç gezegenlerin keşfi, genellikle medyada büyük yankı bulur. Örneğin, M87 kara deliğinin fotoğrafının çekilmesi gibi olaylar, dünya genelinde büyük ilgi ve heyecan uyandırır. Ancak zamanla bu tür keşifler, sosyal medyanın etkisi ile birlikte hızla değişen haber gündemine kurban gidebilirler.
Sonuç olarak; bilimsel keşiflerin medya aracılığıyla halkla paylaşılması, bilimsel merakı canlandırabilir ve insanları bilimin dünyasına çekebilir. Bu insanların katılımını teşvik ederek, bilimsel ilerlemenin ve daha iyi bir dünya yaşamının kapılarını açabilir. Güneş Sistemi dışı gezegenlerin keşfi, bu beklentinin yalnızca bir parçasıdır.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 4
- 3
- 3
- 2
- 2
- 2
- 2
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- ^ NASA Exoplanet Archive. Exoplanet Archive. Alındığı Tarih: 8 Ekim 2023. Alındığı Yer: NASA Exoplanet Archive | Arşiv Bağlantısı
- ^ NASA. The Search For Life. Alındığı Tarih: 8 Ekim 2023. Alındığı Yer: NASA | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b ESO. It's Far, It's Small, It's Cool: It's An Icy Exoplanet! - Distant Planet Brings Astronomers Closer To Home. Alındığı Tarih: 7 Ekim 2023. Alındığı Yer: ESO | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. Brennan. Meet 8 Star Wars Planets In Our Own Galaxy. Alındığı Tarih: 8 Ekim 2023. Alındığı Yer: Exoplanet Exploration: Planets Beyond our Solar System | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b K. Than. Small Rocky Planet Found Orbiting Normal Star. (25 Ocak 2006). Alındığı Tarih: 7 Ekim 2023. Alındığı Yer: Space | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b PLANET. Discovery Of Ogle 2005-Blg-390Lb, The First Cool Rocky/Icy Exoplanet. Alındığı Tarih: 7 Ekim 2023. Alındığı Yer: PLANET | Arşiv Bağlantısı
- ^ Exoplanet. The Extrasolar Planet Encyclopaedia - Ogle-2005-390L B. Alındığı Tarih: 7 Ekim 2023. Alındığı Yer: Exoplanet | Arşiv Bağlantısı
- ^ Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Ews 2005-Blg-390. Alındığı Tarih: 8 Ekim 2023. Alındığı Yer: Centre de Données astronomiques de Strasbourg | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Safonova, et al. (2016). Age Aspects Of Habitability. International Journal of Astrobiology, sf: 93-105. doi: 10.1017/S1473550415000208. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. T. Wookieepedia. Hoth. Alındığı Tarih: 8 Ekim 2023. Alındığı Yer: Wookieepedia | Arşiv Bağlantısı
- ^ G. D’Angelo, et al. (2016). In Situ And Ex Situ Formation Models Of Kepler 11 Planets. The Astrophysical Journal, sf: 33. doi: 10.3847/0004-637X/828/1/33. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 06/12/2024 00:58:56 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/15838
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.