Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Neden Yarasalar? Ebola ve SARS Gibi Ölümcül Hastalıklar, Neden Hep Yarasalardan Kaynaklanıyor?

Yarasaların Patojenler İçin Kusursuza Yakın Bir Konak Olmasının Suçlusu Evrim Olabilir!

Neden Yarasalar? Ebola ve SARS Gibi Ölümcül Hastalıklar, Neden Hep Yarasalardan Kaynaklanıyor?
6 dakika
24,190
Tüm Reklamları Kapat

Ciddi anlamda ölümcül ve yıkıcı olan ve yarasa kaynaklı virüslere uzun süredir aşinayız. En bilinen örnek olan koronavirüs salgınında ise yine bilim insanları; bu kanatlı ve kıllı memeli hayvanları salgından sorumlu tutuyor. Peki, onları bu ölümcül hastalıkların kaynağı yapan şey ne?

Neden Yarasalar?

Yarasalar, özellikle de son zamanlarda, hayvanlardan insanlara yayılan ve büyük korkuya sebep olan bazı virüslerin ana kaynağı olarak hafızalara kazındı. Ebola, SARS, Marburg, Nipah ve daha fazla virüsün kaynağını bulmak için, uçabilen tüm memeli hayvanlar incelendi. Yapılan yeni bir araştırma, yarasaların hayvanlar alemindeki eşsiz yerinin bu duruma yol açabileceğini iddia ediyor.

Tüm Reklamları Kapat

eLife dergisinde yayımlanan araştırmaya göre; temelde, yarasaların yükseklere uçmasına olanak sağlayan bazı adaptasyonlar, onlara aynı zamanda yüksek işlevli bir bağışıklık sistemi kazandırdı.

Güçlü bağışıklık sistemi, istilacı virüsleri engeller ve onları diğer konakçılara göre daha hızlı adapte olmaya yönlendirir. Bu durum, beraberinde diğer canlılarda bulunan patojenlerden çok daha ölümcül virüslerin üretimini beraberinde getirir. Bu yüzden bu virüslerden birisi insanlara bulaştığında, sonuç genellikle endişe verici olur. Araştırmanın baş yazarı Cara Brook şöyle diyor:

Tüm Reklamları Kapat

Virüs, bir yarasada çok hızlı çoğalabiliyor ve yarasaya zarar bile vermiyor. Ancak yarasanın bağışıklık sisteminden daha güçsüz bir sisteme girdiğinde, son derece öldürücü olabiliyor.

Mükemmele Yakın Sağlık Durumu

Önceki çalışmalar, yarasaların diğer canlı gruplarından (taksonlardan) daha fazla zoonotik (hayvandan insana bulaşan) hastalık barındırdığını göstermişti. Ek olarak, yarasalardan bulaşan hastalıklar sonucu ölen insan sayısının, diğer hayvanlardan gelen virüsler sonucu ölenlerden daha yüksek olduğu da keşfedilmişti.

Ancak araştırmalar, yarasaların neden tehlikeli virüslerin üreme alanı olduğuna dair sadece birkaç fikir verdi. Berkeley Kaliforniya Üniversitesi Glaunsinger Laboratuvarı'nda doktorasını bitirmiş bir akademi üyesi olan Brook, ve meslektaşları; "yarasaların bağışıklık sisteminin" -ve ürettiği ölümcül virüslerin-, yarasaların uçmasını sağlayan adaptasyonun bir yan etkisi olduğu sonucuna vardı. Brook şöyle diyor:

Uçma yetisi, fizyolojik olarak oldukça zorlayıcıdır.

Yarasalar yeryüzüne bağlı olan atalarından farklı olarak; sadece kanatlarını değil, aynı zamanda küçük karasal memelilerininkinden çok daha yüksek bir metabolik hız geliştirmek durumunda kaldılar. Zaten memeliler içerisinde uçabilen tek canlı grubudur. Diğer herhangi bir hayvanda -özellikle de küçük bir hayvanda- bu durum, hayvan için daha kısa bir ömür demektir. Çünkü yüksek metabolik seviyeler daha fazla hücreye zarar verme kapasitesine sahip serbest radikaller üretir. Brook şöyle diyor:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bu duruma karşın, yarasalar bir istisna. Ciddi anlamda yüksek metabolik hızlara ulaşıyorlar, küçük gövdeliler; ancak ömürleri yine de uzun.

Bu hayvanlar bir dizi fizyolojik yolla adeta stresi azaltan, DNA hasarını onaran ve iltihaplanmayı önleyen, dolayısıyla 40 yıla kadar yaşamalarına olanak sağlayan bir yaşlanma karşıtı serum bulmuş gibiler. Benzer büyüklükte olan diğer memeliler ise sadece birkaç yıl yaşayabiliyor. Bunlar mitokondrilerinin çok yüksek metabolik hızları nedeniyle açığa çıkan serbest radikallerden kaynaklanıyor.

Uçan tilki ve yavrusu.
Uçan tilki ve yavrusu.
Reddit

Üst Düzey Savunma

Yarasalar bahsedilen bu evrimsel hileleri bir başka araçla daha birleştirir: Interferon alfa.

Interferon alfa, memeli bağışıklık sistemlerinde yaygın olan bir protein çeşididir. Vücuttaki diğer hücrelere, gerçekleşmesi muhtemelen saldırılara karşı kendilerini güçlendirmeleri gerektiği sinyalini verir. Brook şöyle anlatıyor:

Bu sinyal, hücrelerin anti-viral (virüs önler) duruma girmesini sağlıyor. Virüsün komşu hücrelere girişini engelliyor ve enfeksiyonun ilerlemesini durduruyor.

Interferon tarafından tetiklenen bu bağışıklık tepkisi, aynı zamanda hastalıkla beraber görülen ağrıya neden olan inflamasyonu da üretir. Fazla miktarda olanı insan vücuduna ciddi şekilde zarar verebilir. Ancak yarasalar iltihabı en aza indirmeye uyum sağladığından, bu interferon tepkisini aşırıya götürebilir ve zarar görmez. 

Brook ve meslektaşlarının üzerinde çalıştığı yarasalardan biri Avustralya'da bir tür "uçan siyah tilki"ydi. Uçan tilkiler, Pteropus cinsinde sınıflandırılan dev cüsseli meyve yarasalarıdır. Megayarasalar diye bilinen bir ailede bulunurlar. Kendileri tropikal ve subtropikal Asya'da, Avustralya'da, Doğu Afrika'da ve Güneydoğu Asya'daki adalarda yaşarlar. Bu yarasalar, enfeksiyonla savaşmak için sürekli bekleme durumunda olan interferon rezervlerine sahip canlılar. Yarasanın inflamasyon önleyici yollara gerek kalmadan hayvanları alt edecek ani, güçlü bir savunma yapmasını sağlar.

Tüm Reklamları Kapat

Ayrıca bir başka neden de: Ribonükleaz L (RNaz L) adlı enzim.

Bu enzim, yarasalarda doğrudan interferon tarafından aktive olur ve hücre içindeki viral RNA'yı parçalar. İnsan gibi diğer memelilerde aktive olması için interferondan sonra belli bir zincirleme reaksiyon evresi gerekir. Bu da viral replikasyonu baskılama sürecinde gecikmeye neden olur.

Uçan Siyah Tilki
Uçan Siyah Tilki
Animals Australia

Diğer Hayvanlara Nasıl ve Neden Bulaşıyor?

Madem yarasaların bu kadar kuvvetli immün sistemleri var. Nasıl oluyor da bu virüsler diğer türlere atlayabiliyor? Çünkü yarasanın fizyolojik strese girdiği durumlarda geçici bir süreliğine antivirüs sistemi baskılanıyor. Örneğin kış uykusundan (hibernasyon) sonra yarasa fizyolojik olarak strese girebildiği için yarasanın dalağında ve bağırsaklarında inaktif şekilde duran virüslerin replikasyonu artabiliyor. İşte bu özellikle bu dönemlerde yarasaların virüsleri bulaştırma olasılığı artıyor. Belli bir süre sonra bağışıklığın antivirüs sistemlerinin çalışma hızı yeniden artıyor, aktif virüsleri tekrardan inaktif duruma geçirebiliyor.

Peki bu evrede neden yarasalar insanlar gibi hastalık belirtileri göstermiyor? Çünkü kış uykusu (hibernasyon) sırasında bile yarasanın immün sistemi inflamasyonu baskılamaya devam ediyor. Sadece viral replikasyonu aktif olarak engelleyemiyor. Zaten Ebola ve MERS gibi ölümcül seyredebilen viral enfeksiyonlardaki çoğu semptom virüsün kendisinden değil, vücutta neden olduğu "sitokin fırtınası"ndan kaynaklıdır. Bu evrede bağışıklık sistemi o kadar çok sinyal molekülü salgılıyor ki kendisine zarar vermeye başlıyor.

Tüm Reklamları Kapat

Hayır, Bağışıklık Sistemleri Kusursuz Değil!

Viral enfeksiyonlarla başa çıkma konusunda inanılmaz bir evrimsel başarıya sahiplerdir. Fakat bunun da bir dezavantajı vardır, o da virüs olmayan patojenlerdeki enfeksiyonlardır. Örneğin Amerika'da "beyaz burun sendromu" olarak bilinen fungal (mantar) enfeksiyonu, yarasa popülasyonunun büyük bölümünü yok etmiştir. Yukarıda bahsettiğimiz hibernasyon döneminde bağışıklığın inflamasyonu baskılaması, özellikle fırsatçı mantarlar için bir olanaktır. Kış uykusu (hibernasyon) bitince yarasanın inflamasyon kontrol sistemi eskiye döner ve mantar enfeksiyonuna tepki göstermeye başlar. Ancak iş, sistemik bir hal aldığı için ölümle sonuçlanabilir. Sonuçta yarasalar fungal (mantar) enfeksiyon ile, insanlar ise viral enfeksiyonlarla boğuşmak durumunda kalıyor. Zira her canlı gibi, mikroorganizmalar da evrimleşmeye ve genlerini aktarma çabası içerisinde biyolojik hedeflerine devam ettiriyorlar. Sadece antroposentrik (insan merkezcil) çerçevede bakarsak, asla anlayamayız...

Bazı yarasa türleri.
Bazı yarasa türleri.
Pinterest

Memelilerde Hastalık Makinası; ama Şeytan Değil!

Güçlü savunma sistemleri, yarasaların kendilerini virüslerden koruyacak bir duvara sahip oldukları anlamına gelir. Ancak bu, virüsler yok oluyor demek değildir. Yok olmak bir yana, belki de tüm yaşamı boyunca yarasanın içinde varlığını sürdürür ve hiçbir canlı türünde görülmeyecek kadar hızlı bir şekilde çoğalır. Bu da, bildiğimiz üzere, zamanımızın en şiddetli hastalıklarından bazılarına yol açtı.

Yarasalar tarafından dayanıklı hale getirilen bu virüsler insan popülasyonlarına ulaştığında, çoğu zaman vücudumuza diğer kaynaklardan daha fazla zarar verir. Süren araştırma yarasaların eşsiz gücünü aydınlatmaya başlar başlamaz, Brook hangi türlerin en kötü salgınlara yol açacağını tahmin edebilmeyi umuyor.

Ancak yarasaların halk sağlığına yönelik tehdidini kabul ettiği halde, bu canlıları "şeytanlaştırma"maya da dikkat ediyor. Yarasalardan kaynaklanan salgınların; insanların yarasaların yaşam alanına girmesiyle, onları rahatsız etmesiyle ve virüs içeren daha fazla tükürük salgılamalarına, idrar ve dışkı dökmelerine neden olmasıyla yaygın hale geldiğini söylüyor. Özel bir korumayla hem yarasaları hem de insanları korumanın mümkün ve faydalı olacağını belirtiyor. Şöyle diyor:

Yarasaları bu korkunç enfeksiyonların merkezi olarak gören perspektifi anlamak çok kolay. Yarasa kaynaklı virüslerin insan sağlığını tehdit ettiğine inansam da, bu tehditlerin ancak vahşi doğada yarasa popülasyonunu da korumayı içeren yollarla hafifletilebileceğini düşünüyorum.

Virüslere Dayanıklı Ama Mantarlara Değil!

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
69
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 65
  • Bilim Budur! 21
  • Muhteşem! 14
  • Merak Uyandırıcı! 13
  • Umut Verici! 8
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 7
  • Korkutucu! 7
  • İnanılmaz 5
  • Üzücü! 3
  • İğrenç! 3
  • Güldürdü 2
  • Grrr... *@$# 2
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Discover Magazine | Arşiv Bağlantısı
  • C. E. Brook, et al. (2020). Accelerated Viral Dynamics In Bat Cell Lines, With Implications For Zoonotic Emergence. eLife. | Arşiv Bağlantısı
  • K. J. Olival, et al. (2017). Host And Viral Traits Predict Zoonotic Spillover From Mammals. Nature. | Arşiv Bağlantısı
  • Wikipedia. Ribonuclease L. (26 Mart 2020). Alındığı Tarih: 26 Mart 2020. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
  • SciShow. Why Do Bats Carry So Many Dangerous Diseases?. (26 Mart 2020). Alındığı Tarih: 26 Mart 2020. Alındığı Yer: Youtube | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 16:03:09 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8394

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
C. Cottier, et al. Neden Yarasalar? Ebola ve SARS Gibi Ölümcül Hastalıklar, Neden Hep Yarasalardan Kaynaklanıyor?. (26 Mart 2020). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8394
Cottier, C., Bozkurt, K., Bakırcı, Ç. M. (2020, March 26). Neden Yarasalar? Ebola ve SARS Gibi Ölümcül Hastalıklar, Neden Hep Yarasalardan Kaynaklanıyor?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/8394
C. Cottier, et al. “Neden Yarasalar? Ebola ve SARS Gibi Ölümcül Hastalıklar, Neden Hep Yarasalardan Kaynaklanıyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 26 Mar. 2020, https://evrimagaci.org/s/8394.
Cottier, Cody. Bozkurt, Kübra. Bakırcı, Çağrı Mert. “Neden Yarasalar? Ebola ve SARS Gibi Ölümcül Hastalıklar, Neden Hep Yarasalardan Kaynaklanıyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, March 26, 2020. https://evrimagaci.org/s/8394.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close