Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Erkekler Neden Daha Kısa Yaşıyor ve Daha Erken Ölüyor?

Hastalıklarda Cinsiyete Bağlı Farklılıklar, Koronavirüs Salgını Hakkında Neler Öğretebilir?

Erkekler Neden Daha Kısa Yaşıyor ve Daha Erken Ölüyor? Wikimedia Commons
Laurits Andersen Ring (1854–1933) : The Sick Man
7 dakika
18,108
  • Epidemiyoloji
  • Doğal Seçilim
Podcast
8:53
Funda Başak
Seslendiren
14
  • İndir
Tüm Reklamları Kapat

Oxford ve Cambridge sözlüklerine girecek kadar yaygın bir terim olan "man flu" (erkek gribi) şöyle tanımlanmaktadır:

Semptomların şiddetini abarttığı düşünülen bir erkeğin yaşadığı soğuk algınlığı veya benzeri küçük bir rahatsızlık.

Ancak araştırmalar bu yaklaşımın pek haklı olmadığını, grip gibi viral hastalıkları erkeklerin gerçekten de çok daha ağır geçirdiğini göstermektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Üstelik bu durum sadece virüs hastalıklarıyla sınırlı değil. Çeşitli araştırmalar erkeklerin bakteri, mantar ve parazitlerle enfekte olma oranının, enfeksiyon şiddetinin ve ölüm oranının da kadınlardan daha fazla olduğunu göstermektedir. Nitekim 1917-1918 grip salgını ve hala yaşamakta olduğumuz Covid-19 salgınında ölenlerin çoğunluğunu erkeklerin oluşturduğu bilinmektedir.

Yapılan bir araştırmada ortalama ömür uzunluğu ister Sierra Leone'de yaşayanlar gibi kısa ister Norveç'te yaşayanlar gibi uzun olsun incelenen 227 ülkenin neredeyse tamamında kadınların erkeklerden daha uzun yaşadığı ortaya çıkmıştır. Daha yakın zamanda yapılan başka bir çalışmada ise 20 ülkeden gelen verilerde kaza, cinayet, bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan hastalıklar da dahil 11 ölüm nedeni için erkek ve kadın ölüm oranları karşılaştırılmış ve erkeklerin neredeyse her zaman daha erken öldüğü tespit edilmiştir. Araştırmacıların vardığı sonuç şu olmuştur:

Tüm Reklamları Kapat

Erkek olmak, artık gelişmiş ülkelerde erken ölüm için en büyük risk faktörüdür.
Man Flu (erkek gribi) semptomlarının abartıldığı basit hastalıklar için kullanılan İngilizce bir terim.
Man Flu (erkek gribi) semptomlarının abartıldığı basit hastalıklar için kullanılan İngilizce bir terim.
Wikimedia Commons

Bazı uzmanlar bu farklılığın sebebinin erkek ve kadınların farklı davranışlarından ve dolayısıyla enfeksiyon tehlikesine farklı oranlarda maruz kalmalarından dolayı olduğunu öne sürmüştür. Örneğin Çin'de ve dünyanın birçok bölgesinde sigara ve içki içme oranı erkeklerde çok daha yüksektir. Son yayınlanan bir çalışmada, Covid-19 nedeniyle ölen ya da yoğun bakıma ihtiyaç duyanlar arasında sigara içme oranının yüksek olduğu bildirilmiştir. Bazı araştırmalar erkeklerin ellerini daha az yıkadıklarını, daha az sabun kullandıklarını, tıbbi yardıma daha az başvurduklarını ve halk sağlığı tavsiyelerine daha az uyduklarını göstermiştir.

Bütün bunlar hastalık riskini arttırabilecek etkenler olsa da uzmanlar çok daha önemli biyolojik faktörlerin de bu farklılıkta rol oynadığını düşünmektedirler. Nitekim İtalya'da sigara içme oranı açısından cinsiyetler arasında çok büyük farklılıklar görülmese de ölümlerin çoğunluğunu erkekler oluşturmaktadır.

Enfeksiyona duyarlılık açısından cinsiyetler arasında görülen bu farklar sadece insan türüyle sınırlı değildir, birçok omurgalı ve omurgasız hayvan türünde de benzer bir tablo karşımıza çıkmaktadır. Fareler üzerinde yapılan laboratuvar araştırmaları erkek bireylerin koronavirüsler, hepatit C ve HIV de dahil olmak üzere birçok virüse karşı çok daha düşük bir bağışıklık cevabı oluşturduğunu göstermiştir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Cinsiyet Hormonlarının Etkisi

2017'de Iowa Üniversitesinde yapılan bir araştırmada SARS-CoV ile enfekte edilmiş farelerde erkeklerin ölüm oranının daha yüksek olduğu, yumurtalıkları alındığında dişi farelerde de ölüm oranının yükseldiği görülmüştür. Görünüşe göre östrojen hormonu enfeksiyonlara karşı bir koruma sağlamaktadır. Gerçekten de östrojen, progesteron ve testosteron gibi cinsiyet hormonları bağışıklık sistemi üzerinde önemli etkilere sahiptir. Cinsiyet hormonları hastalığa özgü genlerin ifadesini değiştirebilir. Birçok durumda bu genlerin ifade edilip edilmemesi enfeksiyonun öldürücülüğünü belirler.

Östrojen hormonunun bağışıklık sistemi hücrelerinin virüslerle savaşma yeteneğini arttırdığı bildirilmiştir, ancak bu hormonun vücutta hangi miktarda salgılandığı da önemlidir. Kadınlarda menapoz sonrası bağışıklık tepkileri azalmakta ve hamilelikte de nispeten daha şiddetli grip belirtileri gözlemlenmektedir. Testosteron hormonu ise insan türü de dahil birçok memelide bağışıklık sistemini baskılayıcı bir etkiye sahiptir.

Kadınlarda bağışıklık sisteminin daha güçlü olması aslında iki ucu keskin bıçak gibidir, her zaman faydalı sonuçlar doğurmayabilir. Nitekim bağışıklık sistemi hücrelerinin aşırı aktive olarak vücudun kendi dokularına saldırması sonucu ortaya çıkan multipl skleroz (MS), Hashimato tiroidi, romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklar kadınlarda daha çok görülür.

Cinsiyet Kromozomlarının Rolü

Memelilerde cinsiyet kromozomlarla belirlenir, erkekler X ve Y kromozomuna, dişiler ise iki adet X kromozomuna sahiptir. Bağışıklık sistemini düzenleyen birçok gen X kromozomunda yer alır. Bu nedenle immün cevaptan sorumlu bazı genler kadınlarda çok daha aktif olabilir. Dişilerde embriyonik dönemde anneden ve babadan gelen X kromozomlarından herhangi biri, rastgele bir işlemle susturulur ve böylece vücuttaki farklı hücre gruplarında bunlardan sadece biri ifade edilir.

Bu kromozom üzerinde bulunabilecek herhangi bir hastalık geni kadın vücudundaki hücrelerin yaklaşık yarısında etkili olurken erkeklerde hücrelerin tamamında kendini gösterir. Bundan dolayı erkekler immün yetmezlikler de dahil olmak üzere X kromozomuna bağlı hastalıklara karşı daha savunmasızdır.

Tüm Reklamları Kapat

"Hızlı Yaşa, Genç Öl" Stratejisi

Erkeklerin hastalıklara daha yatkın oluşunun altında yatan evrimsel sebepler konusunda çeşitli görüşler ortaya atılmıştır. Bu hipotezlerden birine göre patojenlere karşı savunmasız kalmamızın sebebi dirençli olmanın çok maliyetli olmasıdır. Bir erkeğin birden fazla dişiyle eşleştiği ve yavru bakımına katkı sağlamadığı polijinik (İng: "polygyny") türlerde erkeğin uyum başarısı mümkün olan en fazla sayıda dişiyle çiftleşmesine bağlıdır. Dişiler ise birbiriyle sıkı bir rekabet içerisinde olan erkekler arasından seçim yaparlar. Testosteron hormonu, erkeklerin rakiplerle mücadelesi sırasında göstereceği agresif davranışlardan sorumludur ancak daha önce de belirttiğimiz gibi bağışıklık sistemini de zayıflatır. Ayrıca erkekler boynuz veya süslü tüyler gibi ikincil cinsiyet özellikleri de geliştirmek zorundadırlar.

Amerikalı evrimsel biyolog Marlene Zuk'a göre bir hayvan sınırlı miktardaki kaynaklarını hem bağışıklık sistemine hem de üreme faaliyetlerine harcayamayacağı için çoğu zaman zayıf bağışıklık sistemine sahip, kısa ömürlü ancak rekabet gücü yüksek erkekler doğal seçilim tarafından seçilirler. Bağışıklık savunmasına harcanacak kaynakların büyük bir kısmının bu amaç için feda edilmesi böyle türlerde işe yarar bir strateji olabilir. Tek eşliliğin yaygın olduğu türlerde ise erkekler kendi aralarında daha az rekabet ettikleri ve yavru bakımında da rol oynadıkları için bağışıklık sistemlerinin daha güçlü olması beklenir.

Bazı araştırıcılar bağışıklık sisteminin zayıf olmasının erkek bireyler için çok büyük bir önemi olmadığını çünkü doğada erkeklerin çoğunun zaten hasta olmaya fırsat bulamadan rekabet kaynaklı travmalardan dolayı öldüklerini öne sürmüşlerdir.

Gelecekte yapılacak çalışmalarla farklı üreme sistemlerine sahip canlıların erkek ve dişilerinin çeşitli hastalıklara yakalanma oranlarının incelenmesi ve karşılaştırılması sayesinde bu hipotezlerin geçerlilik kazanıp kazanmayacağı ortaya çıkacaktır.

Tüm Reklamları Kapat

Cennet kuşu erkeği dişilerin ilgisini çekmek için oldukça masraflı kuyruğuna yatırım yapar
Cennet kuşu erkeği dişilerin ilgisini çekmek için oldukça masraflı kuyruğuna yatırım yapar
Wikimedia Commons

Hastalık Tedavisindeki Cinsiyet Eşitsizlikleri

Mide sindirim hızı, vücut ağırlığı, vücut yağ oranı, organlardaki kan akışı, ilaçları metabolize eden hepatik enzimler ve böbrek fonksiyonlarının hızı erkek ve kadınlarda farklıdır ve bu faktörlerin hepsi ilaç etkinliğinde çok önemlidir. İnsan vücudundaki her doku ve organ sisteminde cinsiyete bağlı farklılıklar tespit edilmesine karşın tıbbi araştırmalarda, ilaç ve aşıların klinik testlerinde kadınların çok az temsil edilmesi nedeniyle birçok ilaç kadınlar için gerekenden daha yüksek dozda kullanılmakta ve bu da büyük sağlık riski oluşturmaktadır. 2005 yılında Amerikan ilaç dairesinin geri çağırdığı ilaçların %80'inde gerekçe kadınlarda ortaya çıkan ciddi yan etkilerdir.

Hem çocuk hem de yetişkin aşılarına karşı vücudun verdiği immün cevap da kadın ve erkeklerde farklılık göstermektedir. Influenza, hepatit A, hepatit B, difteri gibi aşılara karşı humoral bağışıklık tepkisinde cinsiyete bağlı farklılıklar bildirilmiştir. Örneğin grip aşısına karşı kadınlarda daha güçlü antikor yanıtı ve başağrısı, yorgunluk gibi daha ciddi yan etkiler ortaya çıkmaktadır. Erkeklerin bu aşının tam dozuna karşı ürettiği antikor cevabı kadınların yarım doza karşı ürettiği cevaba eşittir.

Sonuç olarak sağlık çalışanları ve bilim insanlarının hastalıklarda cinsiyete bağlı farklılıkları ve sebeplerini iyi anlaması ve tedavi sırasında bu durumu mutlaka göz önünde bulundurması gerekmektedir.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
54
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 49
  • Bilim Budur! 31
  • Merak Uyandırıcı! 27
  • Muhteşem! 19
  • İnanılmaz 13
  • Üzücü! 12
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 11
  • Umut Verici! 6
  • Korkutucu! 6
  • Grrr... *@$# 1
  • Güldürdü 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 08/06/2023 21:19:55 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8506

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Elektrik
Beslenme Bilimi
Eşeyli Üreme
Okyanus
Retrovirüs
Yakınsak Evrim
Bitki
Viral Enfeksiyon
Hayatta Kalma
Astrofizik
Eğilim
Oyun
Zooloji
Newton
Ara Geçiş Türleri
Taklit
Viral
Önlem
Ecza
Ağız Sağlığı
Kurt
Diş Sorunları
Zehir
Mavi
Ağaç
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Youtube
Dizleriniz Neden Gıcırdıyor?
Dizleriniz Neden Gıcırdıyor?
Elektriği Dokunduğunuz Yere Yönlendiren Küre Nasıl Çalışıyor?
Elektriği Dokunduğunuz Yere Yönlendiren Küre Nasıl Çalışıyor?
Bilgisayar, 1 ve 0'ın Ne Olduğunu Nereden Biliyor?
Bilgisayar, 1 ve 0'ın Ne Olduğunu Nereden Biliyor?
Apollo 11: Astronotları Ölümle Burun Buruna Getiren Hata Nasıl Düzeltildi?
Apollo 11: Astronotları Ölümle Burun Buruna Getiren Hata Nasıl Düzeltildi?
James Webb Uzay Teleskobu'nun İlk Fotoğrafı Neler Gösteriyor?
James Webb Uzay Teleskobu'nun İlk Fotoğrafı Neler Gösteriyor?
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
D. D. S. Demir, et al. Erkekler Neden Daha Kısa Yaşıyor ve Daha Erken Ölüyor?. (9 Nisan 2020). Alındığı Tarih: 8 Haziran 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8506
Demir, D. D. S., Bakırcı, Ç. M. (2020, April 09). Erkekler Neden Daha Kısa Yaşıyor ve Daha Erken Ölüyor?. Evrim Ağacı. Retrieved June 08, 2023. from https://evrimagaci.org/s/8506
D. D. S. Demir, et al. “Erkekler Neden Daha Kısa Yaşıyor ve Daha Erken Ölüyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 09 Apr. 2020, https://evrimagaci.org/s/8506.
Demir, Doç. Dr. Samiye. Bakırcı, Çağrı Mert. “Erkekler Neden Daha Kısa Yaşıyor ve Daha Erken Ölüyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, April 09, 2020. https://evrimagaci.org/s/8506.
Geri Bildirim Gönder
ve seni takip ediyor
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close