Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Aşı Olmalı mıyız? Aşı Olup Olmamaya Neye Göre Karar Vereceğiz? En Temel Sorularınıza Bazı Cevaplar...

Aşı Olmalı mıyız? Aşı Olup Olmamaya Neye Göre Karar Vereceğiz? En Temel Sorularınıza Bazı Cevaplar... NPR
10 dakika
4,128
  • Epidemiyoloji
  • Viroloji
Tıbbi İçerik Uyarısı

Bu içerik tıp ve sağlık ile ilişkilidir. Sadece bilgi amaçlı olarak hazırlanmıştır. Bireysel bir tıbbi tavsiye olarak görülmemelidir. Evrim Ağacı'ndaki hiçbir içerik; profesyonel bir hekim tarafından verilen tıbbi tavsiyelerin, konulan bir teşhisin veya önerilen bir tedavinin yerini alacak biçimde kullanılmamalıdır.

Daha Fazla Bilgi Al

COVID-19 salgınının gidişatını değiştirmek konusunda en güçlü aracımız olduğunu Şubat 2020’den beri söylediğimiz aşıda, artık son dönemece geldik sayılır. Aşı üretim standartları için oldukça hızlı, bizler içinse bir ömür gibi sürmüş gibi gelen bir süre zarfı içinde, çok sayıda etkili aşı üretmemiz mümkün oldu.

Bu yüksek hızlı üretim, bize bilime kaynak ayrılacak ve bürokratik engeller kaldırılacak olursa ne kadar hızlı atılımlar yapabileceğimizi ispatlıyor. Nedense insanlar bu bariz gerçeği görmek yerine, hızlı aşı üretiminin bir komplo olması gerektiğine yönelik çarpık ve tutarsız inançlar uydurmayı seçiyor. Olsun, eğer her şey beklendiği gibi giderse, bundan 10 sene sonra komplocular değil, aşıyı üretenler hatırlanacak diye ümit ediyoruz.

Tüm Reklamları Kapat

Elbette aşı olma konusundaki tek endişe sahibi olanlar komplocular değiller. Her sıradan vatandaşın, böylesi kaotik bir zamanda belirli endişeleri olması normaldir. Sonuçta normal bir gün içerisinde, bir yanda bulaşıcı bir hastalık hayatımızı tehdit ederken, diğer yanda faz 3 klinik deney sonuçlarının istatistiki analizini yaparak en iyi kararı almaya çalışmıyoruz veya karmaşık gözüken akademik makalelerden bilgi edinmeye çalışmıyoruz. Hele ki komplocular da sosyal medya gibi araçları kullanarak ortamı bulandırınca, kafalar da iyice karışıyor. Bunlar, çok anlaşılır.

Aşı Olmalı mıyız? Onca Komplo Teorisi Ne Olacak?

Öncelikle şöyle bir silkinerek, bütün komplolardan sıyrılın: Bill Gates, laboratuvarda üretilen aşılar, çipler, önce hasta edip sonra ilaç üretmek, vs. Bu tür komploların bilimsel olarak hiçbir geçerliliği yok, dolayısıyla bu tür argümanları artık bir kenara bırakın. Zaten ortalama bir vatandaş bu tür şeylere inanmıyor ve bu düzeyde bir aşı karşıtı değil. Bunu, aşılama oranlarından ve aşılara olan güvenin zaman içerisinde artışından göreceğimizi umuyoruz.

Tüm Reklamları Kapat

Aşı karşıtlığı gibi sahtebilim dalları birer külttür; mantıksız ve dayanaksız inançları besleyen kişilerin birbiriyle ağ kurması sonucu güç kazanır. Ama o kültün her bir parçası, aşı karşıtı fanatiklerden oluşmaz. Bazıları, kültün ağına yakalanmış garibanlardır ve bunlar, aşıların işlevsel olup olmadığını o kadar umursamaz. Tek umursadıkları, kendilerinin ve sevdiklerinin sağlığıdır. Bu kişiler, gerçeklerle sert bir şekilde yüzleştirildiklerinde, samimi ve dürüst bir şekilde bilim anlatıcılığı ve bilim insanlarıyla temas ettirildiklerinde, doğru olanı yapacak insanlardır. Aşı karşıtı endişelere çanak tutan önemli bir kitlenin bu grupta olduğunu düşünüyoruz. Komplo teorileri ile ilgili daha fazla bilgiyi buradan alabilirsiniz.

Komplolardan sıyrılıp, modern bilimin en güçlü sahaları arasında bulunan immünoloji ve viroloji bünyesinde üretilen bu aşılarla ilgili nasıl bir endişe taşıyabiliriz? Üretim hatası olabilir mi? Uzun dönemde bilmediğimiz bir etkiye sebep olabilir mi? Yan etkileri düzgün analiz edilmemiş olabilir mi? Tarihteki gibi bir felaketle yüz yüze olabilir miyiz?

Aşı Nasıl Bu Kadar Hızlı Üretildi? Ya Bir Şeyler Atlandıysa?

Aşı üretim basamakları, hızı ve yan etkileri ile ilgili soruların hepsinin cevabı aynıdır: Klinik deneylerin amacı zaten bunları ortaya çıkarmaktır. Bir ilacın faz 1, 2 ve 3 deneylerinin yapılmasını ve sonrasında üretim ve dağıtımının normalde yıllarca sürmesinin nedeni, aşıların kârlı bir ürün olmaması, dolayısıyla fon bulmanın zorluğu ve bürokratik engellerin kısıtlayıcı etkisidir. Tüm Dünya COVID-19’u durdurmak için el ele verince, 1 yıllık bir sürede aşı üretmiş olmamız, yavaş bile sayılır!

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Kesenin ağzını açarsanız, bilim insanlarına ihtiyacı olan kaynakları verirseniz, bürokratik engelleri kaldırıp, aşı gelişimi ile fabrika üretimi gibi süreçleri bir arada işletirseniz, fazlar arasındaki gereksiz bekleme, raporlama, toplantı sürelerini kısaltırsanız, bilim insanları bir sonuç ürettiğinde anında değerlendirmeye alırsanız ve hatta süreci yakından takip ederseniz, tabii ki çok hızlı bir şekilde ilerleriz. 10 yıldır “Bilime güç verin.” deme nedenimiz bu zaten!

Bu süreçlerde üretilen veriler, onlarca yılda üretilen verilerden daha kalitesiz veya alelacele hazırlanmış şeyler değil. Zaten unutmayın, koronavirüsleri 60’lı yıllardan beri biliyoruz, SARS-benzeri virüsler üzerine 17 yıldır araştırmalar yürütüyoruz. Yani COVID-19 mücadelesini 2020 yılına sıkıştırmak, onlarca yıla yayılan akademik literatüre ve bilimsel birikime hakaret olur. Dolayısıyla bu aşıların tarihini 1 yıl olarak göremeyiz, en az 17 yıldan söz etmemiz gerekiyor.

Ve bu kapsamda üretilen veriler son derece umut verici: Faz 3 deney sonuçlarını bildiğimiz ve her geçen gün yenileri akademik dergilerde yayınlanan veriler, bu aşıların son derece etkili olduğunu gösteriyor. Gerek bağışıklık tepkisi üretmek için, gerekse de hastalığa yakalanma riskini düşürüp, yakalanma halinde daha hafif atlatma ihtimalini arttırma şeklinde. Bu, bir aşıdan tam da beklediğimiz etkidir. Yani burada aceleye gelmiş, dolayısıyla güvenilmeyecek bir durum yok gibi gözüküyor.

Aşılar Tek Başına Yeterli Olacak mı?

Aşılar tek başlarına yeterli olur mu? Hayır; ama evete çok yakın bir hayır. Aşılar, bir salgına karşı sahip olduğumuz en güçlü araçlar. Dolayısıyla salgın başından beri söz ettiğimiz R sayısını düşürme, sürü bağışıklığına erişme gibi süreçleri muazzam hızlandıracak ve salgına büyük bir darbe vuracak, o net. Ancak sürü bağışıklığından söz edebilmemiz için gereken %70’lik popülasyon veya salgının durması için gereken %90’lık popülasyon aşılanana kadar bu salgında halen aynı noktadayız demektir. Bu nedenle bu süre zarfı boyunca, hatta sonrasında da bir süre işi garantiye almak adına, maske ve izolasyon önlemleri devam etmelidir. Buna karşın, şu anda bu salgını bitirmeye, daha önceden hiç olmadığımız kadar yakınız. Dolayısıyla umutluysanız, haklısınız! Umudunuz, boş veya dayanaksız bir umut değil!

Aşıların Hiç mi Yan Etkisi Yok?

Hiç mi yan etkisi yok? Elbette var. Her ilacın var. Su bile bir dozda sizi zehirler; arsenik de belli bir dozun altında size zarar vermez. Her kimyasal madde, biyolojik ve kimyasal süreçleri etkileme potansiyeline sahiptir. Zaten bilimin yapmaya çalıştığı bu dozu ve etkiyi belirlemek. Yoksa ne için klinik deney yapalım ki?

Tüm Reklamları Kapat

Bu yan etkilerin ezici çoğunluğu çok hafif şeyler (ki onlar bile herkeste gözükmüyor): Kolda kızarıklık, hafif ateş, halsizlik, yorgunluk, vb. Ama düşünün: 2-3 gün kendinizi halsiz ve yorgun hissetseniz bile ne olacak ki?

Burada risk/fayda analizini doğru yapmanız gerekiyor: COVID-19 potansiyel olarak ölümcül olan, bir dolu yan etkisi ve uzun dönem sendrom riski bulunan, hastalığı atlatanların bile sorunlar yaşamayı sürdürdüğü bir hastalık. Bunun yanında aşıların, geçici ve göreli olarak son derece hafif olan yan etkilerinden söz etmek anlamsız. Gözünüze sokulmaya çalışılan daha büyük riskler ise aşırı nadir olan ve kolay kolay yaşanması beklenmeyen yan etkiler. Bunlar da tespit edildiği anda raporlanıyor, güvenlik ve inceleme önlemlerinden geçiriliyor.

Bir prospektüste yan etkilerin yazması, “Bakın bunları olacaksınız.” demek değil, “Bunlar da nadir de olsa tespit edildi.” anlamına geliyor. Bunların raporlanması, şeffaflığı gösteriyor, karşılaşmanızın yüksek ihtimal olduğu sorunları değil. COVID-19’un enfeksiyon ölüm oranı 1000’de 7 iken, birkaç milyonda bir ihtimalle olacak yan etkilerden endişelenmek, belki tamamen anlamsız değil ama, tutarsızdır.

Bilinmeyen Uzun Dönem Etkiler Ne Olacak?

Peki ya uzun dönem etkiler? Şunu unutmayın: Bir ilacın yan etkilerinin ezici çoğunluğu ortalamada 6 haftada, neredeyse tamamı ilk birkaç ayda çıkar. Aksi yönde örnekler, çok nadir olmakla birlikte, elbette var; ancak neredeyse hiçbir zaman bir kimyasalı vücudunuza aldıktan -örneğin- 5 yıl sonra bir etkiye neden olmaz. Çünkü bir kimyasalın durup durup bir noktada etki etmesi yaygın bir durum değildir, aşıların dozu bu kadar uzun süreli etki etmekten çok uzaktır ve zaten aşı ile vücudunuza verilen sıvı, kısa bir sürede (yaklaşık 2 günde) yok olur.

Tüm Reklamları Kapat

Aşıyla verilen sıvı değildir sizi koruyan. Sizi koruyan, o sıvı içerisinde bulunan veya o sayede üretilen maddelere bağışıklık sisteminizin verdiği tepkidir. Aylar sonra hastalığa yakalanacak olursanız sizi koruyacak olan, savunma sisteminizdir, aşının kendisiyle aldığınız sıvı değil. O çoktan yok olmuş olacak. Dahası, zaten uzun dönem etkiye neden olabilecek şeylerin öncü etkileri de genellikle tespit edilir ve bu yönde bir gelişim olursa, müdahale edilir. Aşıların uzun dönem etkilerinden endişelenmek, birazcık cep telefonlarının uzun dönem etkilerinden endişelenmeye benziyor.

Elbette yeni teknolojilerin hiç bilmediğimiz uzun dönem etkileri olabilir; ancak bundan endişelenmek, sizi 25 gün içinde öldürebilecek bir hastalıkla yüzleşirken yine bir tutarsızlık yaratmaktadır. Böylesine sıkı sıkıya denetlenen ve Dünya’nın gözünün üzerinde olduğu bir teknolojide gizlilik ve art niyet iddia etmek çok zor.

Nelerden Endişe Duymalıyız?

“Sizin hiç mi endişen yok?” diye soruyorsanız… Buraya kadar saydıklarımız, bizim bireysel risk/fayda analizi algımız açısından dikkate değer şeyler değil. Görebildiğimiz en temek endişe kaynağı şu: Faz 3 verileri akademik dergilerde yayınlanmaksızın aşının milyonlarca insana uygulanması, kabul edilemez düzeyde bir risk yaratmaktadır.

Ülkeleri bir süre daha kapatın, ama Faz 3 etkinliğinden emin olmadığınız bir aşıyı kitlesel olarak uygulamayın. Bu yazıyı yazdığımız âna kadar Faz 3 raporları akademik olarak yayınlanmış aşılar son derece umut verici ve olumlu, bunu söyleyebiliriz. Faz 3 raporu yayınlanmadıysa ve akademik camia tarafından değerlendirilmediyse, bir durup düşünmek gerekir.

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
ENERJİ AYT BİYOLOJİ 20 DENEME SINAVI

(12.SINIF 1.DÖNEM KONULARINI İÇERİR.)

Devamını Göster
₺153.00
ENERJİ AYT BİYOLOJİ 20 DENEME SINAVI

Ve şunu da unutmayın: Aşı içinde o mu var, bu mu var, aşıları yapanlar bizi takip mi edecek, vücudumuza şunu veya bunu mu verecek diye endişe ediyorsanız… Bu aşılar, bir firmadan alınıp da olduğu gibi halka uygulanmıyor. Öncelikle hükümetler ve bağımsız kurumlar da aşıları ve etkinliklerini inceliyor. Bunların bir kısmı zaten süreç boyunca bilgilendiriliyor, diğer kısmı ise her şey bittikten sonra aşıyı ve raporları inceleyebiliyor. Zaten metodoloji ve sonuçlar akademik dergilerde yayınlanıyor, bunlara siz de erişebilirsiniz.

Benzer şekilde, bir firmanın bilimsel veriler hakkında yalan söylemesi de hiç makul bir yaklaşım değil. Şöyle düşünün: Birkaç on milyar dolar kâr etmek için verilerinde yalan söylediler ve aslında aşılar beklendiği kadar az yan etkiye sahip değil veya hiç çalışmıyor diyelim ki. Böyle bir yalanın açığa çıkması ne kadar sürerdi? Yaygın uygulamanın başlamasından sonraki ilk birkaç ayda. Aşılar bekleneni vermediğinde buna yönelik soruşturmalar başlatılacak ve sorun tespit edilecektir. Sonra ne olacak? Küresel ölçekte dağıtılan aşılarla ilgili yalanlar ortaya çıktığında, bu firmaları onlarca dev ülkeden kim koruyacak? Bunların vereceği cezalar, aşı hakkında yalan söyleyerek elde edilecek kârdan kaç kat büyük olacak?

Yani bir firma, emelleri birbiriyle çatışan ülkelerde satış yapacakken, aşı içine her bir tarafı tatmin edecek, onların emellerine alet edilebilecek bir şeyler gizlemesi mümkün değil, bunları teşhis etmesi muazzam kolay olurdu. Ve oyun teorisi açısından düşünecek olursanız, bu tür bir yalan ve aldatma stratejisi avantajlı bir strateji olmazdı.

Zaten sizden veri toplamak için böyle gereksiz ve riskli işlere de gerek yok. Muhtemelen bu yazıyı şu anda sizden her türlü veriyi anbean toplayan bir araçtan okuyorsunuz (veya okuduktan kısa bir süre sonra, o tür bir aracı da kullanacaksınız) ve eğer kolunuzdaki saat akıllı ise durmaksızın sağlık verilerinizi işliyor.

Verilebilecek En Genel Tavsiye

Size verebileceğimiz en genel tavsiye, aşı ile ilgili endişeleriniz varsa, bunu aile hekiminize veya bir immünoloji uzmanına danışmanız olur. Şu ana kadarki gelişmeler ışığında, özel bir sağlık durumunuz yoksa, Faz 3 sonuçları ilan edilmiş olan aşılardan birisini sıradan ve ortalama bir vatandaş olarak olmamak için bir neden yok gibi gözüküyor. Şimdilik şu veya bu aşıdan söz etmek istemiyoruz, çünkü bizlerin bu yazıyı yazmamızdan sonraki birkaç gün içerisinde bile yeni veriler gelebilir. Ancak sizler, aşılardan bu temel verileri talep edebilirsiniz ve sonuçları değerlendiren, akademik camiada saygınlığı olan, bilim anlatıcılığı konusunda deneyimine güvendiğiniz uzmanları takip ederek bu verilerin sonuçlarına göre karar verebilirsiniz.

Söylemek istediğimiz şu: İşin özünü ve işin bilimini anlayın ve kararınızı buna göre verin. Aşı olmanın faydaları, neredeyse her durumda, potansiyel yan etkilerinden çok daha yüksektir. O azınlık ihtimaller için dermanı ve bilgiyi internette veya Whatsapp, YouTube gibi araçların kirli köşelerinde değil, hekiminizde ve güvenilir bilimsel kaynaklarda arayın.

Bu salgını temel özgürlüklerimizden olmaksızın sonlandırmak ve rahatsız edici maskelerden kurtulmak istiyorsak, sağlam bir aşılama programı uygulamamız şarttır. Bu programın etkili ve gönüllü bir şekilde olması, bilinçli ve bilimden anlayan bir halk ile mümkündür. İçinde bilinçli, eğitimli, kültürlü bir “kamu” olmayan “kamu sağlığı” hayal edilemez.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
36
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 25
  • Bilim Budur! 9
  • Umut Verici! 3
  • Muhteşem! 2
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 31/03/2023 19:00:28 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9739

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Jeoloji
Metal
Kırmızı
Botanik
Dünya Dışı Yaşam
Çalışma
Sars
Ay Görevleri
Endokrin Sistemi
Salgın
Cinsiyet
Müzik
Astronomi
Sağlık Bilimleri
Cinsel Yönelim
Antikor
Alkol
Kamuflaj
Einstein
Fizik
Samanyolu Galaksisi
Elektromanyetizma
Hızlı
Hayatta Kalma
Kozmik Mikrodalga Arkaplan Işıması (Cmb)
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Size Özel
Güncel
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Aşı Olmalı mıyız? Aşı Olup Olmamaya Neye Göre Karar Vereceğiz? En Temel Sorularınıza Bazı Cevaplar.... (15 Aralık 2020). Alındığı Tarih: 31 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/9739
Bakırcı, Ç. M. (2020, December 15). Aşı Olmalı mıyız? Aşı Olup Olmamaya Neye Göre Karar Vereceğiz? En Temel Sorularınıza Bazı Cevaplar.... Evrim Ağacı. Retrieved March 31, 2023. from https://evrimagaci.org/s/9739
Ç. M. Bakırcı. “Aşı Olmalı mıyız? Aşı Olup Olmamaya Neye Göre Karar Vereceğiz? En Temel Sorularınıza Bazı Cevaplar....” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 15 Dec. 2020, https://evrimagaci.org/s/9739.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Aşı Olmalı mıyız? Aşı Olup Olmamaya Neye Göre Karar Vereceğiz? En Temel Sorularınıza Bazı Cevaplar....” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, December 15, 2020. https://evrimagaci.org/s/9739.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.