Miletoslu Thales: Modern Bilimin Fikir Babası, Büyük Filozofu Yakından Tanıyın!

Felsefe, M.Ö. 6. yüzyılda, günümüzde Türkiye sınırları içerisinde ve Ege kıyısında bulunan İyonya'da doğmuştur. Felsefenin burada doğmuş olmasının nedeni, Milet Okulu'nun üç düşünürüdür: Thales, Anaximandros ve Anaximenes. Milet Okulu düşünürlerinin, evreni sorgulayıcı düşünce ve fiziksel ilkelerle açıklama çabalarıyla birlikte felsefenin başladığı kabul edilir. Gelin bu yazıda Thales'i biraz daha yakından tanıyalım.

Felsefe ve Bilimin Kurucusu: Thales

Thales'in, M.Ö. 625 - 545 yılları arasında, Babil Kralı Nebuchadnezzar'ın hüküm sürdüğü dönemlerde yaşadığı düşünülmektedir. "Düşünülmektedir" diyoruz; çünkü Thales'in kendisinden kalan çok fazla yazılı kaynak bulunmamaktadır; bu nedenle yaşamının detayları pek iyi bilinmemektedir. Bazı yazarlara göre Thales, ardında hiçbir yazılı eser bırakmamıştır; fakat bazı akademisyenler, Tutulma Üzerine ve Ekinoks Üzerine isimli antik eserlerin Thales tarafından yazıldığına inanmaktadırlar.

Fakat Herodotus, Aristoteles ve Platon gibi yazarların yazılarından, Thales'in yaşamı ve felsefesi hakkında bazı bilgiler edinebilmekteyiz. Örneğin Heredotus'a göre Thales, M.Ö. 585 yılında gerçekleşecek olan bir güneş tutulmasını önceden tahmin etmiştir.^[5]

Atinalı Apollodorus'a göre Thales, M.Ö. 620'lerin ortalarında (belki 625 civarında), ülkemiz topraklarında yer alan Milet'te doğmuştur.^[7] Heredotus, onun uzaktan Fenikeli olduğunu yazmaktadır.^[8] Diogenes Laërtius'a göre Thales, MÖ 548-545 yılları arasında düzenlenen 58. Olimpiyatları izlerken, aşırı sıcaklar nedeniyle ölmüştür.^[6]

Theales'in Kişiliği ve Dehası

Platon, Theaitetos diyaloğunda Thales'ten bahsederken, onun sürekli yıldızları izleyen, dalgın, önündeki kuyuyu görmeyip kuyuya düşen birisi olarak anlatmıştır.

O dönemde, toplumda felsefenin işe yaramadığına dair bir algı vardır. Öyle ki filozoflar, yoksulluklarından dolayı halk tarafından ayıplanmışlardır. Aristoteles'in anlatısına göre Thales, henüz kış mevsimindeyken bir sonraki sezonda büyük ölçüde zeytin hasadı yapılacağını tahmin eder. O yıl yeterli ölçüde hasat alınamayınca kimse elinde yüksek miktarlarda para tutamaz ve Thales, sağdan soldan borç para alarak çevredeki bütün ezimevlerini kiralar. Ertesi sezon, zeytinden yüksek hasat elde edildiğinde insanlar Thales'ten ezimevlerini yüksek miktarlarda paraya yeniden kiralamak durumda kalır. Bunu inceleyen ekonomistler, Thales'in mesleğinin günümüzdeki opsiyon ticareti ile benzeştiğini söylemekteler.^{[9], [13]}

Diğer yandan, Aristoteles'in öğrencisi ve Yunan dünyasında matematik ve astronomi tarihine sahip ilk eserin yazarı olan Eudemos, Thales'in geometri biliminin Mısır'dan Yunan'a getirdiğini söylemektedir.^[10] Thales'in geometriye ilgisi, saf bir matematik merakının ötesine geçmektedir. Thales, iyi bir mühendistir de!^[12] Eudemos'un dediğine göre, bir kulenin tepesinden denizdeki gemilerin uzaklıklarını ve piramitlerin gölgelerinden yola çıkarak boylarını hesap edebilmektedir.

Wikipedia

Hatta bu mühendislik becerileri sayesinde askeri başarılara da ulaşabilmiştir. Örneğin Kral Kroesus ordularını Pers topraklarına gönderdiğinde, o zamanlar üzerinde köprü bulunmayan, güçlü bir akıntıya sahip Kızılırmak Nehri, orduların ilerleyişini engellemişti. Thales, nehir yatağına paralel bir üst akıntı yatağı açarak, Kızılırmak'ın o bölgedeki akışını yavaşlatmış ve orduların geçebilmesini sağlamıştır.^[14]

Thales'in yaşadığı zaman dilimini daha iyi anlamak için, şunu söyleyebiliriz: Thales, Pisagor'un yaşadığı dönemden 30 yıl kadar önce, Öklid'in yaşadığı dönemden 300 yıl kadar önce ölmüştür. Bu bakımdan Thales, ilk Yunanlı matematikçi olarak görülür.

Heredot Tarihi'ndeki rivayete göre ise Lidya'nın Medler'e karşı yaptığı bir seferde Kızılırmak'tan kolayca ilerleyebilmeleri için nehrin kenarında bir kanal kazdırarak, seviyesini azaltmış, bu şekilde köprü kurulmasını sağlamıştır.

Thales, astronomiye de çok meraklıydı. Örneğin bir söylentiye göre, denizci bir şehir olan Milet'in denizcilerine yön belirlemede Küçük Ayı Takımyıldızı'nı öneren Thales'tir.

Thales'in Felsefesi

Thales, evrenin tek bir yapıtaşı olduğu düşünerek, "Arkhe nedir?" sorusunu sormuş; her şeyin özü, başlangıcı, temelinin ne tür bir madde olduğunu sorgulamıştır. Thales, sorduğu bu soruya "su" yanıtını vermiştir. Aristoteles'e göre (Metafizik) Thales'in evrenin temel yapı taşının su olduğunu düşünmesinin nedeni, canlıların yaşamak için suya muhtaç olmalarıdır veya bitkilerin, varlıkların tohumunun ve besinin nemli, sıvımsı bir yapıya sahip olmasıdır.^[11] Ayrıca suyun, fiziksel değişimlere bozunmadan uğrayabilecek, katı, sıvı ve gaz halinde bulunabilecek niteliktedir. Bu anlamda suyun yapısına sahip başka hiçbir şey yoktur. Thales'in verdiği cevaptan ziyade sormuş olduğu soru önemlidir. Zira, bu soru bizi ileride atomculuk fikirlerine götürecektir.

Aristoteles, Ruh Üzerine isimli eserinde Thales'in her şeyin tanrılarla dolu olduğu görüşünü savunduğunu söylemektedir. İlk çağ yazarları ise Thales'e bir alem ruhu, her şeyi sudan meydana getiren tanrısal bir anlayış mal ederler. Yani Thales, ateistik bir inanca sahip değildir; daha ziyade bugün panteistik olarak yorumlanabilecek bir inanca sahip olduğu düşünülebilir. Tales, çağdaşları gibi çok tanrıcılıktan ziyade, tek bir tanrının her şeyin nedeni olduğunu düşünmeye meyilliydi (zaten arkhe arayışı da buradan gelmektedir). Tanrı'nın, her şeyden önce geldiğini, var olan şeylerin en eskisi olduğunu, kendisinden önce gelen bir sebebe ihtiyaç olmaksızın var olabileceğini, Dünya'nın var olan en güzel şey olduğunu ve her şeyin Tanrı tarafından yaratıldığını düşünüyordu.^[15]

Thales, hilozoist (canlı maddecilik, hilozoizm) düşünürlerin başında geldiği söylenir. Bu anlayışı maddenin hareket ve düşünme özelliklerine sahip bir anlayış olarak görüyorsak bu tarz bir ayrımın Thales için söz konusu olmadığını söylemek gerekir.

Kısaca Thales, günümüzdeki bilim yönteminin temelini atan, bu yüzden bilim ve felsefenin kurucusu kabul ettiğimiz filozoftur.